Veri Yönetişimi 1 | Veri Mimarisi
Mimari; genel bir yapının işlevini, performansını, fizibilitesini, maliyetini ve estetiğini optimize etmeyi amaçlar; bu parçaların organize edilmesini sağlar.
Kurumsal Mimari Nedir?
Kurumsal mimari uygulamaları; kuruluşların sistemlerinin mevcut durumunu anlamalarına, gelecekteki duruma doğru arzu edilen değişimi teşvik etmelerine, mevzuata uyum sağlamalarına ve etkinliği artırmalarına yardımcı olur.
Bu bağlamda kurumsal mimari (enterprise architecture); stratejik mimari, veri mimarisi, uygulama mimarisi ve teknoloji mimarisi de dahil olmak üzere çeşitli alan mimarilerini kapsar.
Veri Mimarisi Nedir?
Kuruluşlar, insanların doğrudan anlayabileceğinden çok daha fazla bilgi barındırır. Verileri daha anlaşılabilir kılmak için soyutlama yapmak gerekir.
Verileri farklı organizasyon seviyelerinde soyutlamak ve aralarındaki ilişkileri modellemek; verileri daha anlaşılabilir kılar ve yönetim veri odaklı konularda daha doğru kararlar alabilir.
Verilerin nasıl toplandığını, saklandığını, düzenlendiğini ve kullanıldığını yöneten standartlar da dahil olmak üzere, farklı soyutlama seviyelerindeki ana tasarımların iç içe koleksiyonlarını içeren bütüne veri mimarisi (data architecture) denir. Veri mimarisinin amacı, iş stratejisi ile teknolojik uygulama arasında bir köprü olmaktır.
Veri mimarisi ayrıca kavramsal ve mantıksal varlıkları, ilişkileri ve stratejik kuralları da içerir. Fiziksel veri modelleri de dahil edilir, ancak bunlar veri modelleme ve tasarımının bir ürünüdür.
Kurumsal Veri Mimarisi
Veri mimarisi, kurumsal mimarinin bir alanıdır ve tüm kuruluşun ihtiyaçlarını tam olarak desteklemesi gerekir.
Veri mimarları, veriler ve verilerin kullanıldığı sistemler hakkında organizasyonel bilgi oluşturur. Bu bilgiler, bir kuruluşun veri kullanımını, maliyet azaltma ve risk azaltma fırsatlarını belirleyerek verilerini bir varlık olarak yönetmesini ve verilerinden aldığı değeri artırmasını sağlar. Veri mimarisi ile kurumsal mimarinin ilişkisi de budur.
Kurumsal veri mimarisi (enterprise data architecture), kuruluş genelinde tutarlı veri standardizasyonu ve entegrasyonu sağlar. Böylelikle veriden alınan değer en üst düzeye çıkarılır.
Kurumsal mimari içerisinde birden fazla alan mimarisi barındırır. Her mimari alan da, diğer alanları etkiler ve onlara kısıtlamalar getirir.
Farklı alan mimarları, kurumsal mimarinin kendi içindeki uyumunu sağlamak adına, alanlarıyla ilgili gereksinim belirleme ve geliştirme çalışmalarını işbirliği içinde ele almalıdır.
Bir veri mimarı bu gerekliliği aşağıdaki adımlarla sağlayabilir:
- Kuruluştaki verilerin mevcut durumunu, kuruluş genelinde tanımlar.
- Veri mimarisini kurumsal strateji ve iş mimarisi ile uyumlu hale getirir.
- Veri mimarisini genel kurumsal mimari yol haritasına entegre eder.
Bir kuruluşun verileri kullanım döngüleri boyunca toplanabilir, geliştirilebilir, birleştirilebilir, doğrulanabilir, anonimleştirilebilir ve arşivlenene veya silinene kadar analiz amaçlı kullanılabilir.
Bu nedenle kurumsal veri mimarisi hem kurumsal veri modellerini (enterprise data model - EDM) hem de veri akışı tasarımlarını (data flow design) içermelidir.
A. Kurumsal Veri Modeli
Bir kurumsal veri modeli (EDM), tanımlar, özellikler, ilişkiler ve stratejik kurallar ile birlikte hem evrensel (kurumsa çapta kavramsal ve mantıksal modeller) hem de projeye özgü veri modellerini içerir.
En başarılı kurumsal veri modelleri; katmanlar kullanılarak aşamalı ve yinelemeli olarak oluşturulur; aşağıdaki perspektifleri kazandırır:
- Kurumsal konu alanlarına kavramsal bir genel bakış
- Her konu alanı için varlıkların ve ilişkilerin modelleri
- Kısmen nitelik eklenmiş mantıksal modeller
- Projeye özgü mantıksal ve fiziksel modeller
Yukarıda örnek bir EDM görülmektedir. İçeriğindeki modeller arasında dikey ve yatay bağlantılar bulunmaktadır:
- Dikey: Herhangi bir seviyede yer alan bir model, alt ve üst seviyelerindeki modellerle eşleşir. Bu ilişkiler birleşerek bir model lineage oluşturur.
- Yatay: Bazı varlık ve ilişkiler, aynı seviyedeki birden çok modelde görülebilir; mantıksal modellerde yer alan varlıklar, diğer modeldeki varlıklara bağlanabilir.
Alan modellerinin içeriği ve birbirleriyle kurabilecekleri yatay ilişkilere bir örnek de aşağıdaki yer almaktadır:
B. Veri Akışı Tasarımı
Veri akışı tasarımı, verilerin iş süreçleri ve sistemleri arasında nasıl hareket ettiğini gösteren bir tür data lineage modelidir.
Verilerin nereden geldiğini, nerede depolandığını ve kullanıldığını ve çeşitli süreçler ve sistemler içinde ve arasında hareket ederken nasıl dönüştürüldüğünü gösterir. Veri akışındaki belirli bir noktada verilerin durumu data lineage analizi ile açıklanabilir. Veri akışı, matris veya diyagram kullanılarak gösterilebilir. Aşağıda örnek bir veri akışı matrisi bulunmaktadır:
Süreçler arasındaki veri alışverişi oldukça karmaşıktır ve herhangi bir veri herhangi bir noktada ortaya çıkabilir. Veri akışını bir matrisle göstermek, verilerin yalnızca tek bir yönde akmadığını daha net görmeyi sağlar. Ayrıca veri akışı matrisleri süreçler arasındaki veri bağımlılıkları göstermek için de ideal bir yöntemdir.
Veri Mimarisinin Altyapı Hazırlığı
A. Yol Haritasının Oluşturulması
Veriler oluştukça, veriler arası bağımlılık artış gösterir. Bir yol haritası, bu bağımlılıkları yönetebilmeyi ve ileriye dönük kararlar verebilmeyi sağlar.
Çoğu iş alanı, girdi olarak veri gerektirir; bazı alanlar ise diğer alanların bağlı olduğu verileri üretir. Kurumsal veri mimarisi, bu veri akışını iş alanları arasındaki bir bağımlılık zincirinde çözmelidir. Dolayısıyla bir mimari yol haritası da bu bağımlılıklar doğrultusunda; en az bağımlı alandan (girdi olarak veri gerektirmeyen) en çok bağımlı alana doğru (girdi olarak en çok veriyi gerektiren) oluşturulur.
B. Kurumsal Gerekliliklerin Belirlenmesi
Bir veri mimarisi, geliştirildiği sırada geçerli olan sınırlamalara bağlı kalmamalıdır. Veri modelleri gelecekteki kurumsal gereksinimleri karşılayacak kadar esnek olmalıdır.
Veri mimarları kurumsal mimari ile ilgili gereksinimleri anlayabilmelidir, çünkü oluşturacakları mimarilerin kurumsal mimariye etkileri olacaktır. Bir proje mimarisi tamamlandığında, şunlar belirlenmelidir:
- Mimaride yer alan ve kuruluşu ilgilendiren varlıkların kurumsal mimarideki standartlar ile uyumluluğu
- Mimaride yer alan hangi varlıkların kurumsal veri mimarisine dahil edileceği
- Gelecekteki eğilimlere uyabilmesi için bu mimarideki varlıkların ve tanımların genelleştirilmesinin veya iyileştirilmesinin gerekliliği
C. Kurumsal Mimariye Entegre Edilmesi
Kurumsal mimari çalışmaları, veri mimarisi çalışmalarının etki alanını belirleyebilir. Aralarında etkisellik olması sebebiyle; veri mimarilerini ve veri mimarlarını, kurumsal düzeydeki mimari uygulama ve geliştirme çalışmalarına dahil etmek gerekir.
D. Kullanılabilecek Araçlar
- Veri Modelleme Araçları: Farklı soyutlama seviyelerinde oluşturulan modeller arasındaki ilişkileri yönetebilmeyi ve data lineage analizi yapabilmeyi sağlar.
- Varlık Yönetimi Yazılımları: IT varlıklarından envanter oluşturdukları için, sistemler ve içerdikleri veriler hakkında değerli metaveriler içerir.
E. Kullanılabilecek Teknikler
- Modellemede Netlik: Modeller ve diyagramların tutarlı ve net bir şekilde oluşturulması gerekir, aksi takdirde yanlış anlaşılmaya sebep olabilir, hatta doğrudan yanlış olabilirler.
Veri Mimarisinin Uygulanması
A. Hazırlık & Risk Değerlendirmesi
Veri mimarisi eserleri genellikle geliştirme süreçleri içinde yakalanır ve daha sonra veri mimarları tarafından standartlaştırılır ve yönetilir. Referans olarak kullanılabilecek model ve mimariler var olmadığı için ilk projeleri, daha zorlu ve riskli süreçler beklemektedir.
Bu zorluklar ve riskler önceden belirlenmeli, mimariye geçiş konusunda yeterince hazır olunduğundan emin olunmalıdır. Bazı sık karşılaşılan zorluklar ve riskler aşağıdaki gibidir:
- Yönetim Desteği: Mimari projenin yürütülmesi sırasında kuruluşta yapılacak herhangi bir yeniden yapılanma, süreci etkileyecektir. Bir mimarlık sürecinin yeniden yapılanmadan sağ çıkabilmesi, yönetimler arasında destek kurarak olur. Geliştirme sürecine mimarinin faydalarını anlayan birden fazla üst düzey yönetim üyesi dahil edilmelidir.
- Deneyim Desteği: Deneyimsel desteğe sahip olmak, mimari sürecin başarısı için önemlidir. En önemli adımların gerçekleştirimi için kıdemli bir veri mimarından destek alınmalıdır. Ancak bu destek, proje yöneticisinin ve öncü mimarın rollerini üstlenmelerine engel olmamalı, gereksiz öne çıkmamalıdır.
- Yönetimle İletişim: Yönetim, veri mimarisinin değerini anlasa da, bu konuda nasıl destek olacağını bilmiyor olabilir. Bu nedenle, veri mimarının çabalarına karşı koyan kararlar alabilir. Bu, yönetimin destek vermediği anlamına gelmez; veri mimarının yönetimle daha net iletişim kurması gerektiği anlamına gelir.
- Kültürel Değişim: Veri mimarisinden etkilenecek olan rollerin çalışma kültürleri değişime uğrayabilir. Çalışanların organizasyon içindeki davranışlarını değiştirmelerinin ne kadar zor olabileceği düşünülmeli; mimari gereklilik hakkında farkındalık uyandırılmalı ve değişimlerine destek olunmalıdır.
- Tek Taraflılık: Sürecin yürütücüleri, daha dengeli ve her şeyi dahil eden bir perspektif yerine kendi perspektiflerini dikte etme eğiliminde olabilir. Başarılı bir mimari için, perspektiflerin dengeli olduğundan emin olunmalıdır.
B. Kültürel Değişim
Bir kuruluşun mimari uygulamaları benimseme hızı, kültürünün ne kadar uyarlanabilir olduğuna bağlıdır.
Mimarlar, organizasyon genelinde geliştiriciler ve diğer düşünürlerle işbirliği yapmalıdır. Bu tür insanlar genellikle kendi yöntemleriyle çalışmaya alışkındır, gereken değişimi benimseyebilecekleri gibi ona karşı direnmeleri de olasıdır. Bir kuruluşun veri mimarisini benimseme yeteneği birkaç faktöre bağlıdır:
- Mimarlık yararına bir kültür geliştirebilmek
- Verileri IT’nin bir parçası değil, kuruluşun varlığı olarak tanıyabilmek
- Yerel bir bakış açısını bırakarak verilere kurumsal olarak bakabilmek
- Sadece proje teslimine ve IT çözümlerine odaklanmak yerine kuruluşa bütünsel olarak bakabilmek
Veri Yönetişimi İlişkisi
Veri mimarisi faaliyetleri, verilerin kuruluş genelindeki uyumluluğunu ve yönetimini doğrudan destekler.
Veri mimarları, veri yönetişim faaliyetleri ile iş süreçleri arasında bir köprü görevi görür. Dolayısıyla kurumsal veri mimarisi ile veri yönetişimi uyumlu olmalıdır. En ideal olanı, her bir iş alanına hem bir veri mimarı hem de bir veri sorumlusu atamaktır.
▲ Veri Yönetimi Sanatı: Veri Yönetişimi
▶ Veri Yönetişimi 1 | Veri Mimarisi
