ΝΕΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΤΩΝ MEDIA ΣΤΑ ΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Η επανάσταση της ψηφιακής εποχής, τα νέα εργαλεία και οι δυνατότητες που προσφέρει , έχουν επαναπροσδιορίσει το μοντέλο της δημοσιογραφίας ως πιο άμεσο, πλέον, και πιο γρήγορο στη διάδοση ειδήσεων και πληροφοριών. Κι όσο η εποχή αλλάζει, αλλάζουν μαζί της και οι άνθρωποι. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου έχει προσαρμοστεί στο νέο αυτό μοντέλο. Στην εποχή των social media, ο δημοσιογράφος αποκτά δική του ταυτότητα και αυτό σημαίνει ότι πλέον αποκτά δικό του ακροατήριο που μπορεί να το μεταφέρει από μέσο σε μέσο. Τα παραδείγματα πολλά. Κάθε ιστορία όμως αποκαλύπτει και μια διαφορετική πτυχή της δημοσιογραφίας του “σήμερα”.
Η Ελίνα, η Μαρία, ο Χάρης και η Ελένη, είναι τέσσερις διαφορετικοί επαγγελματίες , που έχουν όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό. Την αγάπη τους για τη δημοσιογραφία. Διαβάζοντας τις ιστορίες τους καταλαβαίνει κανείς το πάθος τους για τη δουλειά τους, αλλά και το λαμπρό μέλλον που βλέπουν στη δημοσιογραφία της ψηφιακής εποχής. Ο καθένας για τους δικούς του σκοπούς και με το δικό του τρόπο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο, όλοι όμως συγκλίνουν στα όρια της ψηφιακής πραγματικότητας.
Μια δημοσιογράφος των δεδομένων
Η Ελίνα Μακρή, μια free lancer δημοσιογράφος, που ασχολείται με την ευρωπαϊκή δημοσιογραφία και με τη δημοσιογραφία δεδομένων το data journalism. Ως δημοσιογραφία δεδομένων η ίδια ερμηνεύει :«εκεί που συναντιέται η τεχνολογία, η στατιστική, η πληροφορική με τη δημοσιογραφία». Η Ελίνα υποστηρίζει πως η ψηφιακή εποχή και γενικά η τεχνολογία παρέχει νέες και εξαιρετικές δυνατότητες στους δημοσιογράφους. Παρότι είναι απόφοιτη Νομικής και Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου (σπούδασε σε Γαλλία και Βέλγιο αντίστοιχα), η αγάπη της για τη δημοσιογραφία, την οδήγησε να στραφεί αποκλειστικά σε αυτόν τον τομέα, της επιχειρηματικής δημοσιογραφίας και της δημοσιογραφίας δεδομένων, που αποτελούν τεράστιες τάσεις ιδιαίτερα στο εξωτερικό. Όπως φάνηκε και από την start up επιχείρηση της, αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο το ψηφιακό περιβάλλον και τα νέα μέσα με τα ποικίλα «όπλα» που διαθέτουν έτσι ώστε να δώσει «σάρκα και οστά» στο όνειρό της. Αποτελώντας ένα από τα ιδρυτικά μέλη του start up Oikomedia επιχειρεί να «διευκολύνει» το δημοσιογραφικό χώρο και να αφήσει το δικό της ψηφιακό αποτύπωμα σ’ αυτόν.
«Σε πρώτο στάδιο φτιάξαμε μια πλατφόρμα στην οποία οι δημοσιογράφοι, οι καμεραμάν, οι φωτογράφοι, οι άνθρωποι που ταξιδεύουν και θέλουν να κάνουν ντοκιμαντέρ μπορούν να έρθουν σε επαφή μέσω της πλατφόρμας και να επικοινωνήσουν, να εντοπίσουν σύμφωνα με τη γεωγραφική περιοχή στην οποία ψάχνουν αλλά και την εμπειρία που έχει ο επαγγελματίας, έναν άνθρωπο, να επικοινωνήσουν μαζί του και να στήσουν μαζί μια δουλειά. Αυτό είναι σε πρώτο στάδιο και ήδη γίνεται, έχω βγάλει κι εγώ χρήματα απ’ αυτό γιατί αντίστοιχα με έχουν εντοπίσει ξένα συνεργεία που θέλουν να κάνουν δουλειές στην Ελλάδα», επισημαίνει.
Ωστόσο, τονίζει πως τα νέα μέσα, πέρα από τον χώρο της δημοσιογραφίας, «δίνουν βήμα» παντού κάτι το οποίο τεκμηριώνει με ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: «Ένα παράδειγμα, το οποίο εγώ αναφέρω πολλές φορές είναι όταν έγινε το τρομοκρατικό χτύπημα στο μετρό του Λονδίνου , όπου κατευθείαν ο επικεφαλής της αστυνομίας τότε είχε πει: “Μην ανησυχείτε είναι ένα βραχυκύκλωμα”, δηλαδή προσπάθησε , ενώ δεν είχε ακόμα πλήρη εικόνα κάπως να κουκουλώσει την είδηση. Εκεί είδαμε κατευθείαν τους πολίτες να ανεβάζουν στα blogs φωτογραφίες και να κάνουν δικές τους αναλύσεις. Τότε ο S. Blair παρακάμπτοντας τη συμβουλή της επικοινωνιακής του ομάδας βγήκε στα μέσα και παραδέχτηκε ότι όντως η Μ. Βρετανία είχε δεχτεί ένα μεγάλο τρομοκρατικό χτύπημα.Αυτό τι μας δείχνει; Μας δείχνει ότι πλέον η δημοσιογραφία δεν χρειάζεται να γίνεται μόνο από experts ή από μεγάλα ονόματα αλλά να μπορούν και οι πολίτες να συμβάλλουν γιατί καλώς ή κακώς η δημοσιογραφία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της δημοκρατίας».
Δε θα μπορούσε, βέβαια, να μην αναφερθεί και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το επάγγελμα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης. Παρόλα αυτά, τονίζει χαρακτηριστικά πως πέρα απ’ τις δυσκολίες η ίδια «αγαπάει» το επάγγελμα της και θα συνεχίσει να «περιπλανιέται» στο χώρο των δεδομένων.
Μία «ταξιδιάρα ψυχή» στον κόσμο του blogging
Ταξίδι… μια λέξη πολλά υποσχόμενη, μας φέρνει στο νου εξωτικούς προορισμούς, γεύσεις, περιπέτειες, ανθρώπους που έχουν κάτι διαφορετικό να σου μάθουν. Τί συμβαίνει όμως όταν η εμπειρία αυτή μεταβεί στο ψηφιακό πεδίο ,όταν κοινοποιηθεί μέσω ενός blog; Οι travel bloggers, «οι ψηφιακοί νομάδες» ζουν ανάμεσα μας και δεν έχουν πατρίδα, είναι οι άνθρωποι που τα παρατάνε όλα για να κάνουν το γύρο του κόσμου, γράφοντας και «τουιτάροντας».
Η Μαρία Κόφου, αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα και σίγουρα μέσα από το blog της Travel stories from my world, έχει κάτι να σου πει, κάτι να μοιραστεί και διαθέτει καλή πένα, αφού είναι πλέον αναγνωρίσιμη στην ταξιδιωτική κοινότητα, έχει κερδίσει το διαδικτυακό κοινό της αλλά και αρκετές συνεργασίες με διάσημα sites όπως το “Huffington Post Greece”. Απόφοιτη του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και με αγάπη για τη δημοσιογραφία και κυρίως για τη γραφή, που όπως και η ίδια εξομολογείται, απετέλεσε το κίνητρό της για όσα ακολούθησαν μετέπειτα. Ολοκληρώνοντας τις προπτυχιακές σπουδές της, αποφασίζει να φύγει στην Ιταλία, για το μεταπτυχιακό της πάνω στα ψηφιακά μέσα και την επικοινωνία. Κάπως έτσι ξεκινά το δικό της συναρπαστικό ταξίδι.
Αύγουστος 2012. Η Μαρία ταξιδεύει καθημερινά με το τρένο από την πόλη Μπρέσια στο Μιλάνο, όπου βρίσκεται το πανεπιστήμιο της. Έτσι απλά, μέσα στο τρένο γεννιέται η ιδέα για το blog της, γράφει την πρώτη ιστορία της, με πρωταγωνιστή, τον διπλανό της, ένα σκύλο! Όπως μας εξιστορεί και η ίδια: «Το blog ήρθε ένα μεσημέρι, ήταν Αύγουστος του ’12, μέσα στο τρένο. Ξεκίνησε απλά σαν stories, απ’ όσα άκουγα και έβλεπα, αλλά και από την επαφή που είχα με τους γύρω μου, τους συνεπιβάτες μου». Το Travel stories from my world ξεκίνησε αρχικά ως ένα ημερολόγιο, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «ξεκίνησε ουσιαστικά από μια ανάγκη μου να μεταφέρω αυτά που έχω στο μυαλό μου και να τα γράψω κάπου».
Η ζωή της στο εξωτερικό, και τα καθημερινά δρομολόγια της με το τρένο, σίγουρα απετέλεσαν την έμπνευση της, το πρώτο της ταξίδι στον κόσμο της ψηφιακής κοινότητας. Τι συνέβη όμως όταν μετά από τρία χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου τα blogs δεν είχαν καθιερωθεί ακόμα σε μια απ’ τις μεγαλύτερες τάσεις; «Γυρίζοντας στην Ελλάδα συνειδητοποίησα ότι ακριβώς επειδή δε ταξίδευα τόσο πολύ το blog μου που τότε λεγόταν Train stories from my world, ήρθε η ώρα να γίνει Τravel stories. Άρχισα να γράφω πλέον ιστορίες από ταξίδια μου γενικότερα σε Ελλάδα και εξωτερικό, όχι απλά για το μέρος που πήγαινα, αλλά για τα πράγματα και τα συναισθήματα που βίωνα, για τους ανθρώπους που γνώριζα, για τις ιστορίες που είχαν εκείνοι να μου πουν και που καλώς ή κακώς κρατούσαν ένα κομμάτι της ιστορίας που έφτιαχνα».
Το τρένο ωστόσο και οι ιστορίες του, ενσωματώθηκαν στο ιστολόγιο της ως μια ξεχωριστή κατηγορία και πέρυσι για μια ακόμη φορά της χάρισε την επιτυχία. Το ταξίδι με τον Υπερσιβηρικό ήταν το έναυσμα για να αγαπηθεί το blog περισσότερο και η Μαρία να αποκτήσει το δικό της κοινό όπως υποστηρίζει: «ήταν η αρχή για να αρχίσει και ο κόσμος να μου γράφει, να μου ζητάει τη γνώμη μου για πράγματα για τα οποία ο καθένας σκέφτεται και προβληματίζεται». Κάθε επιτυχημένο blog στοχεύει στο να μεταδώσει στον αναγνώστη τις εμπειρίες, τις καθημερινές στιγμές , τον προσωπικό τρόπο ζωής του blogger παρουσιάζοντας συνοπτικές ιστορίες με ελκυστικό τρόπο.
Το κοινό πια αποζητά γρήγορη πληροφόρηση, ενδιαφέρον περιεχόμενο σε αυτά που επιλέγει να διαβάσει και να κάνει like. Τα νέα μέσα σαφώς έχουν συμβάλλει σε αυτό. Οι bloggers ως «άνθρωποι της διπλανής πόρτας», κατορθώνουν μέσα απ’ τις ιστορίες τους και το ψηφιακό περιεχόμενο (βίντεο, φωτογραφίες, posts) που δημιουργούν, να κάνουν το κοινό να ταυτιστεί μαζί τους. Ιδιαίτερα οι travel bloggers αποτελούν τους τολμηρούς ταξιδευτές που με συνοδοιπόρο το storytelling, σε παρασύρουν να θες να ζήσεις την ίδια εμπειρία. Όπως επισημαίνει και η Μαρία, το storytelling αποτελεί το σύμμαχό της και τη βασική μέθοδο γραφής της :«μικρές ιστορίες to the point χωρίς πολύ μπλα-μπλα που περιγράφουν όμως ένα συναίσθημα, μια διαδρομή» και συμπληρώνει πως: «δεν είναι απλή καταγραφή γεγονότων, είναι η καταγραφή σκέψεων και ιστοριών που δημιουργούν στον άνθρωπο που τα διαβάζει αν όχι την ανάγκη, την περιέργεια να ζήσει και εκείνος παρόμοιες ιστορίες, στιγμές».
Μέσα λοιπόν απ’ τις ιστορίες για τα ταξίδια της, κερδίζει ολοένα και περισσότερο το κοινό της, το οποίο όπως τονίζει τη θεωρεί «φίλη» του. «Τρελαίνομαι όταν μου στέλνουν e-mails και inbox και με ρωτούν για πράγματα σα να είμαι φίλη τους και νομίζω για μένα είναι η μεγαλύτερη επιτυχία, γιατί σημαίνει πως κάτι κάνεις καλά, ότι δεν είσαι απλά ένα brand, αλλά έχεις μεταφέρει τα συναισθήματα σου στον απέναντι σου, που γίνεται διπλανός σου».
Ποιος είναι όμως ο επόμενος σταθμός του Travel stories from my world; Σε μια εποχή όπου η ρευστότητα κυριαρχεί στον χώρο των media, όπου ο καθένας μπορεί να γράφει, να ασκεί πληροφοριακή διαδικασία έχοντας ως βήμα το διαδίκτυο, πόσο εύκολο είναι για έναν επαγγελματία του χώρου, να διατηρήσει το κοινό του, τη μοναδικότητά του και να ανελιχθεί; Η Μαρία φανερά αισιόδοξη και μολονότι μετρά τέσσερα χρόνια στο χώρο, απαντά: «Σίγουρα το blog θα ταξιδεύει, ευελπιστώ κάποια στιγμή να γίνει 100% η βασική μου και μοναδική ίσως δουλειά, δηλαδή να μπορώ να ταξιδεύω, να γράφω και να ζω απ’ αυτό». Το που θα καταλήξει αυτή η διαδρομή, αυτό το ταξίδι, κανείς δε γνωρίζει, μένει να το δούμε στην πράξη, όπως λέει και ο Καβάφης: «Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι. Χωρίς αυτήν δεν θα βγαινες στο δρόμο».
Η ψηφιακή πραγματικότητα υπό το βλέμμα της νέας γενιάς
Ο Χάρης και η Ελένη είναι 4ετείς φοιτητές στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Κατά τη φοίτηση τους συμμετείχαν στο Spam Radio, το web radio του τμήματος , με εβδομαδιαίες εκπομπές. Η αγάπη τους για το ραδιόφωνο τους ώθησε να λάβουν μέρος στο Athens Startup Weekend: Entrepreneurial Journalism 2016. Η ιδέα της ομάδας τους αφορούσε μια αναβαθμισμένη έκδοση του Spam Radio ,το οποίο ονόμασαν Spam Reloaded. Ο στόχος τους ήταν να φέρουν τους παραγωγούς του σταθμού στη διαδικασία του brain storming, μέσα από την οποία προέκυψαν νέες ιδέες για την αναβάθμιση, αλλά και ένα στρατηγικό πλάνο για την αντιμετώπιση των ελλείψεων και των αδυναμιών του σταθμού.
Η ομάδα των παραγωγών, εστίασε στην ανάγκη της ανανέωσης του προγράμματος τους σταθμού, καθώς ενίσχυσης του ανθρώπινου δυναμικού του. Στα πρωταρχικά βήματα του στρατηγικού πλάνου, εντάσσουν τη συνεχή εκπαίδευση των παραγωγών, αλλά και αξιολόγησή τους. Ενώ, σημαντικό βήμα για την αναβάθμιση του Spam Radio, θεωρούν την διαμόρφωση μιας νέας ιστοσελίδας που θα παρέχει στους ακροατές/επισκέπτες νέες δυνατότητες, όπως π.χ την πρόσβαση σε αρχείο εκπομπών ανάλογα με το είδος τους και τη δημοτικότητά τους.
Ως εν δυνάμει δημοσιογράφοι, ένα επάγγελμα το οποίο ονειρεύονται να ακολουθήσουν στο μέλλον, παρατηρούν πως ο συγκεκριμένος χώρος υστερεί σε καινοτομία. «Οι άνθρωποι και συγκεκριμένα οι δημοσιογράφοι έχουν αρχίσει και ψάχνουν διεξόδους σε αυτό το φαινόμενο που όλα είναι κορεσμένα. Υπάρχει τόσος καταιγισμός πληροφοριών, άρθρων, το ένα site ουσιαστικά αντιγράφει το άλλο δεν υπάρχει καμία καινοτομία. Οπότε, νομίζω, η καινοτομία που ψάχνουν είναι μέσα στο χώρο των entrepreneurials, αυτό που λέμε δηλαδή καινούριες πλατφόρμες, καινούριες τεχνολογίες πάντα σε συνεργασία με developers. Η τεχνολογία και ο προγραμματισμός έχει δώσει τεράστια βοήθεια σε αυτό» επισημαίνει ο Χάρης για να συνεχίσει η Ελένη πως: «Νομίζω πως χρειάζεται κάποια καινοτομία στη digital δημοσιογραφία της νέας εποχής. Υπάρχει μια ποικιλία σε όγκο αλλά όχι σε ποιότητα».
Ο Χάρης δεν παραλείπει να σχολιάσει και το ρόλο που διαδραματίζουν τα νέα μέσα για τους δημοσιογράφους και τα νέα εργαλεία που χρησιμοποιούνται πλέον. Αυτό όμως που του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο ερχομός του virtual reality και η αξιοποίηση που θα έχει στην ειδησεογραφία.
«Virtual Reality video, δηλαδή ότι πιο εξελιγμένο όσον αφορά το storytelling! Φτιάχνεις ειδησεογραφικό βίντεο μετατρέποντας την σκηνή ενός πολέμου στη Συρία και ξαφνικά, αντί να τη διαβάζεις, μπορείς να τη βλέπεις και να την ζεις. Είναι πολύ σημαντικό το αντίκτυπο που έχουν τα Νέα Μέσα στη δημοσιογραφία και οι δυνατότητες που προσφέρουν, άπειρες».
Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, θα οδηγήσει ώστε στα επόμενα χρόνια ο προγραμματισμός να έχει ίση αξία με την διδασκαλία της αριθμητικής. Χαρακτηριστικά τονίζει : «Όπως νομίζω μαθαίνουμε κάποια βασικά στην αριθμητική όλοι μας, νομίζω κάποια στιγμή θα είναι, αν δεν γίνεται ήδη, κάποια βασικά στον προγραμματισμό, το java ας πούμε».
Η Ελένη, εστιάζει στο ρόλο των social media στο τομέα της ενημέρωσης: «Τα social media εντείνουν το γρήγορο, εύκολο, ότι ο άλλος δεν θα κάτσει να διαβάσει ένα ολόκληρο άρθρο, θα scrollαρει στο facebook και θα δει απλά τον τίτλο, θα τα ανοίξει θα κάνει ένα scanning και θα το κλείσει. Τον νοιάζει να πάρει γρήγορα και εύκολα την πληροφορία και δεν θα σταθεί απαραίτητα στη γραφή ή θα διαβάσει ένα ολόκληρο άρθρο, να σπαταλήσει το χρόνο του».
Ενώ επισημαίνει τις νέες δυνατότητες που παρέχει η ψηφιακή πραγματικότητα και αφορούν στην πλαισίωση και στην κατάρτιση της είδησης. «Όλη η δουλειά γίνεται στο πως θα είναι αυτό, πως θα προβληθεί αυτό μέσα από apps, μέσα από πλατφόρμες, δηλαδή είναι ο διαμεσολαβητής κυρίως που θα κερδίσει ή θα χάσει».
Τα συνεχώς μεταβαλλόμενα όρια της δημοσιογραφίας
Τέσσερις διαφορετικοί άνθρωποι, τέσσερα διαφορετικά παραδείγματα, δείχνουν με τις ιστορίες τους πως η δημοσιογραφία εξελίχθηκε μέσα από τα νέα μέσα και θα συνεχίσει να εξελίσσεται σε συνάρτηση με την τεχνολογία. Η Ελίνα έπρεπε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα για να καταφέρει να «επιβιώσει» επαγγελματικά και να επιτύχει στο εξωτερικό, η Μαρία εισχώρησε κατευθείαν στο ψηφιακό περιβάλλον με το blog της, ενώ ο Χάρης και η Ελένη μέσα από τις σπουδές τους διδάσκονται από «πρώτο χέρι» τη «νέα» δημοσιογραφία πριν βγουν στην αγορά εργασίας.
Είναι φανερός ο αντίκτυπος των νέων μέσων τόσο στους ίδιους τους επαγγελματίες, όσο και στο κοινό. Η ψηφιακή πραγματικότητα έχει επιφέρει τεράστιες αλλαγές. Νέες τάσεις, νέα στυλ γραφής, τεχνολογικές εξελίξεις, που διαδέχονται η μια την άλλη με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, διαμορφώνουν συνεχώς νέα τοπία στον κλάδο των media και της δημοσιογραφίας και «αναγκάζουν» τους επαγγελματίες του χώρου να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα. Από μια άλλη σκοπιά, τα νέα μέσα προσφέρουν ευκαιρίες σε νέους ανθρώπους, να αναδειχθούν, να αφήσουν τα δικά τους χνάρια στη χαοτική γη του διαδικτύου.
Ζάρδα Μυρσίνη
Κοντολάτου Άννα Μαρία
Κοντομίχης Βενέδικτος
ΠΜΣ Παντείου Πανεπιστημίου: Νέα Μέσα και Δημοσιογραφία
Δημοσιογραφική Αφήγηση στα Παλαιά και Νέα Μέσα: Σύγκλιση και Πολυμεσικότητα
