Panacheren in 2019

Op zaterdagavond vlak voor de verkiezingen verzamelde een groep enthousiaste kiezers zich in Brugge. Op het menu stond de tweede editie van een stemexperiment, waardoor panacheren terug mogelijk is in 2019.

Panacheren? …

In een kiessysteem waar panacheren is toegestaan, kan je geldig stemmen op lijsten van verschillende partijen. Dit heeft als voordeel dat kiezers hun partijvoorkeur meer in detail kunnen uitdrukken. Tot 1976 was panacheren in België mogelijk voor de gemeenteraadsverkiezingen. Vincent Van Quickenborne deed later nog een poging om dit te herintroduceren, maar zonder resultaat.

… in 2019?

Toch is het in 2019 mogelijk om te panacheren. Hiervoor heb je de volgende ingrediënten nodig:

• een groep mensen die willen panacheren
• aangepaste stembiljetten
• een scheutje onderling vertrouwen
• een systeem om deze gepanacheerde stemmen terug om te zetten in normale stemmen

Op de vooravond van de verkiezingen hebben we met twintig kiezers dit recept uitgetest. Iedereen kon zijn stem in percentages verdelen over de partijen. Nadien hebben we de stemmen geteld en elke deelnemer een stem toegekend volgens deze methode. Deze stemmen zijn op basis van vertrouwen ook zo uitgebracht op de echte verkiezingen.

Resultaten

Het experiment werd uitgevoerd voor de drie verkiezingen: federaal, Europees en Vlaams. Op onderstaande figuur is het resultaat te zien voor de federale verkiezingen. De donkere balkjes zijn de stemmen die uitgevoerd zijn met behulp van panacheren. Dit zijn de stemmen die op zondag ook effectief zijn uitgevoerd.

De lichtgekleurde balkjes zijn de stemmen die zouden uitgevoerd zijn zonder panacheren, door dezelfde personen. In dit geval leidde het panacheren dus slechts tot het verschuiven van één stem: sp.a won een stem van CD&V.

De Europese en Vlaamse resultaten tonen ook minimaal een afwijking van één stem. Bij deze verkiezingen ontbreekt jammergenoeg wat informatie over het stemgedrag zonder panacheren. De grafieken tonen de grootst mogelijke afwijking (worst case).

De volledige data (anoniem) kan hier geraadpleegd worden.

Voorkeursstemmen

In deze editie was het niet mogelijk om op personen te stemmen. Een stem kon enkel verdeeld worden onder partijen. Voor een aantal mensen was dit een reden om niet deel te nemen aan het panacheren voor één van de drie verkiezingen. Voor hen is het niet alleen belangrijk waarop ze stemmen, maar ook wie deze mening zal verdedigen.

Het concept kan echter eenvoudig uitgebreid worden om ook voorkeur-stemmen mogelijk te maken. In dat geval zijn er wel meer deelnemers nodig. In plaats van +- zeven keuzes (partijen), worden de stemmen verdeeld over +- 180 kandidaten. In dat geval zijn dus vijfhonderd deelnemers nodig voor een gelijkaardig experiment.

Conclusie

Voor de drie verkiezingen leidde het panacheren tot een verschuiving van minstens één stem (op 18 stemmen). Bij het vorige experiment (2018) waren twee stemmen verschoven op 9 stemmen. Deze groepen zijn te klein om het effect van panacheren duidelijk in kaart te brengen.

Panacheren met voorkeurstemmen is ook mogelijk, maar dan is een grotere groep deelnemers nodig. Deze uitbreiding is nodig om een volwaardig alternatief te bieden aan het huidige systeem.

Voor anderen ging panacheren niet ver genoeg. Wanneer je de helft van je stem aan een partij geeft, zal deze partij misschien de verkeerde helft van zijn standpunten realiseren. Voor die kiezers kunnen alternatieven met meer burgerinspraak een oplossing zijn. Deze verkiezingen was het onder andere mogelijk om te stemmen op de burgerlijst in Antwerpen en Agora in Brussel.

Recent werd burgerparticipatie bijvoorbeeld in Duitstalig België in de wet verankerd. Auteur David van Reybrouck zat mee aan de wieg van dit project. Zijn ideeën over burgerparticipatie kun je lezen in het uitstekende boek Tegen Verkiezingen.