ISO 9241–210:2019 | İnsan-Sistem Etkileşiminin Ergonomisi / Bölüm 210: Etkileşimli Sistemler İçin İnsan Merkezli Tasarım
ISO ve Standartlar Hakkında Genel Çerçeve
Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO), üyeleri 164 üye ülkenin standart örgütleri olan bağımsız bir sivil toplum örgütüdür. Dünyanın en büyük gönüllü uluslararası standart geliştiricisidir ve ülkeler arasında ortak standartlar sağlayarak dünya ticaretini kolaylaştırır. Bugüne kadar gıda güvenliği, tarım ve sağlık hizmetlerinden, üretilen ürünler ve teknolojiye kadar her şeyi kapsayan 23.004 adet standart belirlenmiştir.
Standartların kullanımı güvenli, güvenilir ve kaliteli ürün ve hizmetlerin oluşturulmasına yardımcı olur. Standartlar, işletmelerin üretkenliği artırmasına yardımcı olurken, hataları ve israfı en aza indirir. Farklı pazarlardan gelen ürünlerin doğrudan karşılaştırılmasını sağlayarak şirketlerin yeni pazarlara girmelerini kolaylaştırır ve adil bir şekilde küresel ticaretin gelişmesine yardımcı olurlar. Standartlar aynı zamanda tüketicileri ve ürün ve hizmetlerin son kullanıcılarını koruma altına alarak, sertifikalı ürünlerin uluslararası olarak belirlenen minimum standartlara uygun olmasını sağlar.
ISO, ilk olarak 1920'lerde “Ulusal Standardizasyon Dernekleri Uluslararası Federasyonu (ISA)” olarak kuruldu. 1942 yılında II. Dünya Savaşı sırasında çalışmaları askıya alındı. Savaştan sonra yeni kurulan “Birleşmiş Milletler Standartlar Koordinasyon Komitesi (UNSCC)”, yeni bir küresel standartlar organı kurma önerisiyle ISA’yı tekrar gündeme aldı. Ekim 1946'da, ISA ve 25 ülkeden UNSCC delegeleri Londra’da bir araya geldiler ve yeni Uluslararası Standartlar Örgütü’nü oluşturmak için güçlerini birleştirmeyi kabul ettiler. Yeni örgüt Şubat 1947'de resmen faaliyete geçti.
ISO, üyeleri standartlar konusunda tanınan ve her biri bir ülkeyi temsil eden otoritelerden meydana gelen gönüllü bir kuruluştur. Üyeler ISO’nun stratejik hedeflerini görüşmek üzere yılda bir Genel Kurul’da toplanır. Örgüt, Cenevre’de yerleşik bulunan merkezi bir sekretarya tarafından koordine edilir.
20 koltuktan oluşan ve dönüşümlü üyeliğe sahip bir konsey, merkezi sekreterliğin yıllık bütçesini belirlemek de dahil olmak üzere rehberlik ve yönetişim sağlar. Teknik yönetim kurulu, ISO standartlarını geliştiren 250'den fazla teknik komiteden sorumludur. ISO; İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere üç resmi dil kullanmaktadır.
ISO 9241 — İnsan-Sistem Etkileşiminin Ergonomisi
ISO 9241 ise, ISO tarafından insan-sistem (bilgisayar, makine) etkileşiminin ergonomisini kapsayan çok parçalı bir standarttır. Dokümanda yer alan standartlar, ISO’nun 159 nolu teknik komitesi tarafından yönetilmekte.
Başlangıçta “Ofis İşlerinde Görsel Ekran Terminalleriyle (Visual Display Terminals, VDTs) Çalışmak İçin Ergonomik Gereklilikler” olarak adlandırılmıştı.
Bu ilk versiyondaki kapsam aşağıdaki bölümlerden meydana geliyordu:
- 1. Bölüm: Genel giriş
- 2. Bölüm: Görev gereksinimleri hakkında rehberlik
- 3. Bölüm: Görsel ekran gereksinimleri
- 4. Bölüm: Klavye gereksinimleri
- 5. Bölüm: Çalışma yeri düzeni ve duruş gereksinimleri
- 6. Bölüm: Çalışma ortamıyla ilgili rehberlik
- 7. Bölüm: Yansımaları olan ekran gereksinimleri
- 8. Bölüm: Görüntülenen renkler için gereksinimler
- 9. Bölüm: Klavye olmayan giriş aygıtları için gereksinimler
- 10. Bölüm: İletişim prensipleri
- 11. Bölüm: Kullanılabilirlik hakkında rehberlik
- 12. Bölüm: Bilgilerin sunumu
- 13. Bölüm: Kullanıcı kılavuzu
- 14. Bölüm: Menü iletişimi
- 15. Bölüm: Komut iletişimi
- 16. Bölüm: Doğrudan kontrol iletişimi
- 17. Bölüm: Form doldurma iletişimi
- 20. Bölüm: BİT ekipman ve hizmetleri için erişilebilirlik yönergeleri
2006'dan bu yana standartlar, daha genel bir anlama bürünerek “İnsan-Sistem Etkileşiminin Ergonomisi” ana başlığı altında toplanmaya başlandı. ISO, bu değişikliğe bağlı olarak standardın bazı bölümlerini yeniden numaralandırmış, böylece daha fazla konuyu kapsayabilir hale getirdi.
ISO standardizasyonu numarasında bulunan iki sıfır, söz konusu belgenin kapsamlı veya temel bir standart olduğunu gösterir (Örn; 100). Genel hususlar tek sıfır ile biten standartlarda düzenlenir (Örn; 110). Sayıda sıfır dışında üç basamaklı bir standart belirli yönleri düzenler (Örn; 125).
İşte “İnsan-Sistem Etkileşiminin Ergonomisi” olarak adlandırılan standarda ait serilerin sıralı tam listesi;
- 100 serisi: Yazılım ergonomisi
- 200 serisi: İnsan-sistemi etkileşim süreçleri
- 300 serisi: Görüntü ve görüntü ile ilgili donanımlar
- 400 serisi: Fiziksel girişli aygıtlar-ergonomi prensipleri
- 500 serisi: İş yeri ergonomisi
- 600 serisi: Çevre ergonomisi
- 700 serisi: Uygulama alanları-Kontrol odaları
- 900 serisi: Dokunma ve dokunsal etkileşimler
Standart şu anda yukarıdaki seriler dahilinde aşağıdaki bölümleri içeriyor:
- 100. Bölüm: Yazılım ergonomisi ile ilgili standartlara giriş
- 110. Bölüm: İletişim prensipleri
- 112. Bölüm: Bilgilerin sunumu için prensipler
- 125. Bölüm: Bilginin görsel sunumu hakkında rehber
- 129. Bölüm: Yazılımın kişiselleştirilmesine ilişkin rehber
- 151. Bölüm: World Wide Web kullanıcı ara birimleri hakkında rehber
- 143. Bölüm: Formlar
- 154. Bölüm: Etkileşimli sesli yanıt (Interactive Voice Response, IVR) uygulamaları
- 161. Bölüm: Görsel kullanıcı ara birimi ögeleriyle ilgili rehber
- 171. Bölüm: Yazılım erişilebilirliği konusunda rehber
- 210. Bölüm: Etkileşimli sistemler için insan merkezli tasarım
- 300. Bölüm: Elektronik görsel ekran gereksinimlerine giriş
- 302. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için terminoloji
- 303. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için gereklilikler
- 304. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için kullanıcı performansı test yöntemleri
- 305. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için optik laboratuvar test yöntemleri
- 306. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için saha değerlendirme yöntemleri
- 307. Bölüm: Elektronik görsel ekranlar için analiz ve uygunluk testi yöntemleri
- 308. Bölüm: Yüzey iletimli elektron verici ekranlar (Surface-Conduction Electron-Emitter Displays, SED)
- 309. Bölüm (TR): Organik ışık yayan diyot (Organic Light-Emitting Diode, OLED) ekranlar
- 310. Bölüm (TR): Piksel hatalarının görünürlüğü, estetiği ve ergonomisi
- 400. Bölüm: Fiziksel giriş aygıtları için ilke ve gereksinimler
- 410. Bölüm: Fiziksel giriş aygıtları için tasarım kriterleri
- 910. Bölüm: Dokunma ve dokunsal etkileşim çerçevesi
- 920. Bölüm: Dokunma ve dokunsal etkileşimler hakkında rehber
UX tasarım sürecinde uluslararası standartlara sahip olmak için tüm bu kapsamlı dokümantasyon içinde odaklanmamız gereken bölüm 210. Tam adıyla, ISO 9241–210 Etkileşimli Sistemler İçin İnsan Merkezli Tasarım Süreçleri (2008/2019).
İnsan-sistem etkileşiminin ergonomik açıdan standart tanımı olan ISO 9241–210; bilgisayar tabanlı ve etkileşimli sistemlerin yaşam döngüsü boyunca, insan merkezli tasarım ilkeleri ve buna bağlı faaliyetler için gereksinimler ve öneriler sağlıyor.
Tasarım süreçlerini yönetenler tarafından kullanılmak üzere hazırlanmış olup etkileşimli sistemlerin hem donanım hem de yazılım bileşenlerinin, insan-sistem etkileşimini geliştirebileceği yollarla ilgili detayları barındırmaktadır.
Standart ilk kez, 1999 yılında ISO 13407 numarası ve “Etkileşimli Sistemler İçin İnsan Merkezli Tasarım” adıyla yayımlandı. 2008 yılındaki güncelleme ile ISO 9241–210 numarasını aldı. Standardın son güncellemesi 2019 yılında yapıldı. Bu tür güncellemelerin yapıldığı tarihleri belirtmek ve versiyon karmaşasına sebebiyet vermemek için standartlar, “ISO 9241–210:2019” şeklinde numaralandırılıyor.
Doküman, insan merkezli tasarım faaliyetlerine genel bir bakış sunmaktadır. Elbette ki insan merkezli tasarım için gerekli yöntem ve tekniklerin ayrıntılı kapsamını sağlamaz. Ayrıca sağlık veya güvenlik konularını ayrıntılı olarak ele almaz. İnsan merkezli tasarımın planlanması ve yönetilmesi amacıyla hazırlanmış olmasına rağmen, proje yönetiminin tüm yönlerini ele almamaktadır.
Dokümanda yer alan bilgiler öncelikli olarak, etkileşimli sistemler tasarlayan ve geliştiren projelerin, planlanmasından ve yönetilmesinden sorumlu kişiler tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Ancak gereksinimler ve öneriler, insan merkezli tasarım ve geliştirmeye katılan herkese fayda sağlayabilir.
Bilgisayar tabanlı etkileşimli sistemler ölçek ve karmaşıklık bakımından farklılık gösterir. Örnekler arasında kullanıma hazır (shrink-wrap) yazılım ürünleri, özel ofis sistemleri, süreç kontrol sistemleri, otomatik bankacılık sistemleri, internet siteleri ve uygulamaları ile otomatlar, cep telefonları ve dijital televizyon gibi tüketici ürünleri sayılabilir. Dokümanda, bu tür sistemler genellikle basitlik açısından ürünler, sistemler veya hizmetler olarak adlandırılmaktalar.
Standarda ait dokuman, insan merkezli tasarımda yer alan insan faktörleri ve kullanılabilirlik profesyonelleri için genel bir çerçeve sağlar. Detaylı insan faktörleri/ergonomi, kullanılabilirlik ve erişilebilirlik konuları, ergonominin geniş prensiplerini belirleyen ISO 9241 ve ISO 6385'in diğer bölümleri de dahil olmak üzere bir dizi standartta daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
Yararlanılan kaynaklar: Wikipedia, ISO
Kalite kimse bakmadığında da doğru olanı yapmaktır.
