Estonya dijital kimlik kartı (E-yerleşim) — Nedir, ne değildir?
En değerli şey olan vaktinizi almadan önce şunu belirtmemde fayda var. Bu yazıda hemen “Estonya’da nasıl şirket kurarım ve para kazanırım?” sorusunun cevabını vermeden önce, dijital kimlik kartının ve Estonya’nın dijital devriminin arkaplandaki hikayesini de size anlatmak istiyorum ki, bu fikrin nerden geldiğini ve nasıl evrimleştiğini daha iyi anlama şansınız olsun. Onu anladıktan sonra zaten Estonya’da şirket açmak ve yönetmek çocuk oyuncağı ;-)
Estonya: Bir dijital başarı hikayesi
Bir ülke için çok genç sayılabilecek bir yaşa sahip Estonya, dijital devrimin ve İnternet’in insanlar üzerinde etkisini oldukça erken bir zamanda anlamış ve ona göre yatırım yapan bir ülke. Dünya üzerinde kişi başına düşen en çok start-up’a sahip olan ve 2000'lerin başından itibaren dijital kimlik kartı dağıtımına başlanmış bir yer.
Bu dijital kart, tüm Estonya yerleşimcilerinin (Estonya vatandaşı olmayıp geçici yerleşim iznine sahip olanlar da dahil) neredeyse tüm bürokratik işlemleri klavyelerinden birkaç tıkla yapmalarını sağlıyor. Genel ve yerel seçimlerde oy atmak (Dünya’da bir ilk), dijital kimlik belgesini imza amacıyla kullanmak, yıllık vergi beyannemesini bildirmek, doktora gittiğiniz zaman reçetenizi bu kimlik kartına yüklemek bunlardan sadece (Evet, sadece) birkaçı. (Tam liste burada)
Ve evet: Şirket açıp yönetmek de bu hizmetlere dahil :-)E-yerleşimi çekici hale getiren de zaten bu.
Hükümetsel bir start-up: E-yerleşim
E-yerleşimle ilgili bağlantımın olduğu şirkete ilk gittiğimde şu tipik soruyu sormuştum: “Potansiyel pazarınız nasıl ve sizce kaç kişiye hitap edebilirsiniz?” Aldığım cevap aslında bu projenin neden hükümetsel bir startup olduğunu ve fikrin nasıl uygulama aşamasına geldiğini çok güzel anlatıyordu: “Freelancer olarak yapılabilecek işlerde çalışan herkes. Yani tüm dünya nüfusunun yarısı :-)”
Çok klişe olacak ama dünya çok hızlı bir biçimde değişiyor. Bu değişimden en çok etkilenenlerden biri millennial’ların daha özgürlükçü, sonuca odaklı ve bürokratik verilerden uzak çalışma kültürü. Birçok şirket de aslında bunun farkında ve geleneksel çalışma kültürlerinin birçok öğesini esnetiyorlar (Giriş çıkış saatleri, home-office olanağı, hackathonlar vs.).
Maalesef bu değişime en yavaş ayak uyduran kurum geleneksel devlet kurumu. Şöyle düşünün: Herhangi bir akıllı telefon kullanıcısınız. Memnun olmadığınız, paranızın karşılığını alamadığınız durumda bugün gidip telefonunuzu değiştirebilirsiniz. Şimdi bir de işveren olduğunuzu düşünün. Vergilerden, bürokratik ve siyasi engellerden bıkmış durumdasınız, ve şirketinizin kayıtlı olduğu ülkeyi değiştirmek istiyorsunuz. Çok büyük bir sermayeniz olmadığı sürece bunu yapmanız çok ama çok zor.
Daha doğrusu, çok zordu. Çünkü artık Estonya e-yerleşim projesi var :-)
Estonya hükümeti, bu ihtiyacın farkına varmış ve buna cevap vermek için dijital kartlarını dünyadaki herkesin başvurusuna açmış. Bu nedenle bu tam olarak hükümetsel bir startup projesi. Ve mutlaka ki başarısını her startupta olduğu gibi zaman gösterecek. 2015 içinde de beklenenden çok daha fazla başvuru alındığını ekleyeyim.
Dijital kimlik kartını aldığınız zaman, bu kartı yukarıda belirttiğim işlemlerin birçoğu için kullanabiliyorsunuz. Tabii ki de bunların en çekicisi Estonya’da şirket açmak ve yönetmek.
Öncelikle kartı nasıl alabileceğinize bakalım.
E-yerleşim kartı nasıl alınır?
Bu siteye gidip başvurunuzu hemen yapabilirsiniz. Kişisel bilgilerinizle beraber neden e-yerleşime başvurmak istediğinize dair bir motivasyon mektubu yazmanız gerekiyor. Ondan sonra kartınız hazır olduğu zaman hangi Estonya büyükelçiliğinden alacağınızı seçiyorsunuz (Ankara şu anda listede). Başvuru ücretini ödüyorsunuz (100 Euro). Kartınız hazır olduğunda da gidip kartınızı alıyorsunuz. Ve bundan sonra e-Estonya size kapılarını açmış oluyor.
Maalesef e-Estonya demek zorundayım, çünkü gerçek Estonya tam olarak açmış değil. Dijital kart hiçbir şekilde seyahat belgesi olarak kullanılamıyor. Yani vizesiz Avrupa seyahati motivasyonunuz ise boşa zaman harcamayın :)
Estonya’da şirket nasıl açılır? Avantajları nelerdir?
Şimdi gelelim fasulyenin faydalarına.
Estonya dijital kartının en büyük faydası da tabii ki de size Estonya’da şirket açma ve yönetme fırsatı vermesi. Ama neden Estonya?
Öncelikle Estonya’da şirket açmak çok kolay. Tamamen İnternet’ten yapılabilen bir işlem ve iddia edilen 18 dakika rakamı biraz iyimser bir rakam olsa da yaklaşık bir saatte şirketinizi açıp işleme sokabilirsiniz.
Avantajlar tabii ki bununla da bitmiyor. Şirketinizi açmak için ödemeniz gereken rakam 180 Euro civarı bir rakam, ve ön yatırım olarak istenen 2500 Euro’yu da ödemek zorunda değilsiniz. Bu ücreti ödememenin dezavantajı temettü alamamak, ama o da başlangıç için çok büyük bir dezavantaj noktası değil, ve temettü almadan da muhasebesini yapabileceğiniz birçok harcama yapmak mümkün. Bunun dışında Estonya vergi sistemi, OECD ülkelerideki en rekabetçi vergi sistemi. Geliriniz olmadıkça vergi ödemiyorsunuz, ve şirkete geri yatırım olarak kullandığınız paradan da vergi ödemiyorsunuz. Gelir vergisi sabit bir şekilde %20, ve şirketinizi tamamıyla remote br biçimde yönetebiliyorsunuz.
Eğer e-yerleşimci olarak şirket açmak isterseniz iki tane “pain-point” var.
Bir tanesi banka hesabı açmak. Tabii ki de banka hesapsız şirket olmaz. Ve şu aşamada önde gelen 3 tane Estonya bankası, Swedbank, SEB ve LHV, e-yerleşimcilerin hesap açmasına destek veriyor. Ama hesabı ilk açtığınızda sizinle yüzyüze görüşmek istiyorlar. Yani bunun için bir kere Estonya’ya gelmeniz gerekiyor. Şu anda bu kanun değişti ve Skype üzerinden de onaylama yapılabilecek, ama şu anda onaylanma kurulunda, ve muhtemelen Eylül’de, iyimser ihtimalle Haziran’da yürürlüğe girecek. Ama şu anda durum böyle :-)
İkincisi fiziksel adres. Açacağınız şirketin Estonya’da resmi bir posta adresi olması lazım. Benim gibi Estonya’da yaşıyorsanız sorun değil, ama e-yerleşimcilerin bir çözüm bulması gerekir. Burada da bu tarz şirketlere sanal ofis hizmeti veren firmalar öne çıkıyor. Bunlardan bir tanesi de benim bağlantıda olduğum ve konuştuğum LeapIn. Adres hizmeti dışında, muhasebe hizmetlerini ve domain/hosting desteği içeren bir paketleri var, ve yazılım alanından geldikleri için de bu sektörün ihtiyaçlarının farkındalar. Ayrıca banka hesabı açmak istedğiniz zaman da tüm işlemleri önceden ayarlayıp Estonya’ya geldiğinizde banka hesabı açmanızı garanti ediyorlar, yani Estonya’ya gelmeden önce banka hesabı açma başvurunuzu yapıp, onay gelirse sadece işlemi sonlandırmak için Estonya’ya gelmeniz yeterli oluyor. Yani eliniz boş dönmüyorsunuz.
Evet. Hikaye bu kadar. Bundan sonra yapmanız gereken şirketiniz reklamını yapıp, Avrupa Birliği’nde kayıtlı ve onaylı şirketinizle engellerden arınmış bir biçimde girişimciliğin tadını çıkarıp “epic shit” yapmak :-)
Çok güzel. O zaman nereden başlayayım?
Öncelikle zaman ayırdığınız için çok teşekürler. Medium’da yazdığım ilk makale bu, bu yüzden her türlü geri bildirimi bekliyorum. Ayrıca burada cevaplayamadığım sorularınıza daha da açığım. Başvurmaya karar verdiğiniz zaman da özel bir mesaj veya bir email atın, daha ayrıntılı konuşalım. Mail adresim ozcanhu@gmail.com, Twitter: husamp.