Merkeziyetsiz Kıta DAO’lar
Gelin birlikte yakın geçmişe doğru bir yolculuğa çıkalım ve 2008 yılına gidelim. Amerika’da patlak veren finansal kriz tek tek diğer ülkeleri de vurmaya başlamış. Hangi bankanın o günü kapatamayacağı endişeleri ile piyasalar serbest düşüşte. “Too big to fail” yani batmayacak kadar büyük bankaların sağlıkları söz konusuyken bütün sistem nasıl ayakta kalabilirdi ki? Merkezi bir yönetimin yani hükümetlerin kurtarma müdahaleleri olmadan bu mümkün değildi. Krizin nedenleri ve bununla mücadelenin sorunlu yanları başka bir günün tartışma noktası olabilir. Dileyenler The Big Short filmini izleyip krizin nasıl ortaya çıktığına ve sonuçlarına dair fikir sahibi olabilirler. Bu mücadelenin yaratmış olduğu rahatsızlık Bitcoin’in ilk blokunda gizli. 3 Ocak 2009 tarihli İngiliz The Times gazetesinin manşetinde bankaların ikinci kez kurtarılmasına dair haber yer almakta. Bu haber başlığı Bitcoin’in ilk blokunda yer alarak aslında var oluş nedenini de ortaya koyuyor. Merkezi yapıların eninde sonunda güçlüyü kurtarmasının temelde sorgulandığı ve parasal düzenin işleyişine dair kökten bir değişim gelmesinin savunulduğu bir fikir belki de Bitcoin.
2008'de finansal krizin gölgesi altında yeşeren bu fikir gün geçtikçe dallanıp budaklandı. Fiyat hareketlerinin aşırılığından ötürü hep başarısız olmaya mahkum bir fikir olarak ilan edildi. Daha sonraları farklı coin ve token’lar gün yüzüne çıkmaya başladı. Saadet zinciri bunlar bulaşmayın denildi. İronik olarak 2020 yılında ve sonrasında fiyat hareketlerinden ötürü yeniden dikkat çekti. Piyasada artık göz ardı edilmeyecek bir varlık sınıfı olarak lanse edilmeye başlandı. Öyle bir noktadayız ki artık merkez bankaları dahi kripto varlıklara ve bunların adaptasyonlarına dair çalışma notları paylaşıyor. Peki bu kabullenişin altında yatan temel nedenler ne?
Kripto ekosisteminin dayandığı esas noktalardan birisi merkeziyetsiz yapılar. Blockchain teknolojisi ile birlikte bir aracıya ihtiyaç duymadan gerçekleşen veri aktarımı sayesinde parasal aktarımın serbestleştiği bir dünyadayız. Bankaya ihtiyaç duymadan birisine para göndermeyi hayal edin. Ya da paranın kendisinin dahi başka bir merkeze bağlı olmadan var oluşunu. Peki merkezi olan neydi? Şu an yaşadığımız ekonomik sistemde iki farklı aktör var, fiyat yapıcılar ve fiyat alıcılar. Örneğin bir çalışanın günlük hayatını gözünüzün önüne getirin. Bir işte çalışıyor ve emeği karşılığında bir maaş alıyor. O maaş ile ürün ve hizmetlerden yararlanıyor. Yani sonuna kadar ona verilen fiyatlar neticesinde bir işlemde bulunabiliyor. Fiyat yapıcılar ise bu ürün, hizmet ve malları sağlayanlar. Bu açıdan baktığınızda büyük bir dengesizlik olduğu aşikar. Bu sorunun çözümünün aynı sistemin devamıyla sağlanıp sağlanamayacağı tartışmaları son yıllarda oldukça gündemde. Kripto ekosisteminin artan adaptasyonu bu eşitsizliğe bir çare olabilir mi?
DAO’lar diğer farklı konseptlerle birlikte bunu başarabilirler mi? Peki kimdir bu DAO’lar?
Bu yapıları tanımadan önce ekosistemin diğer önemli parçalarını tanıtmakta fayda var. İnternet önceleri sadece text bazlı bir oluşumdu. Sosyal medya ve Web 2.0 ile etkileşimlerin dünyası haline geldi. İnsanlar birbirleriyle ve şirketlerle etkileşim içerisinde oldular. Web 3 ise bize aracısız bir dünyayı vaat ediyor. Bu aracısız dünyada var olmanın ve paylaşmanın aracısı ise NFT’ler olacak. NFT’lerin rolü avatardan öte Metaverse’de sunulan her türlü metanın formunu alacak olması. Sunacağınız ürünlerin fiyatını artık siz belirleyebilirken bunu aracısız bir şekilde piyasaya çıkartabileceksiniz. Mastercard ve Visa’nın NFT’lere olan ilgisi belki de ödeme sistemlerindeki bu trend değişimini sezmiş olmalarından kaynaklanıyordur.
Şİmdi gelelim DAO’lara (Decentralized Autonomous Organizations). Blockchain tabanlı yeni topluluklar olarak tanımlayabileceğimiz DAO’lar sosyal toplumun yeni bir öğesi olabilir. Benzer hedef ve birikimlere sahip kişilerin bir araya gelip kurallarının kendileri tarafından yazıldığı, herkesin söz sahibi olduğu ve fikirlerin değerlendirildiği bir oluşum ortaya koymaları sonucu oluşuyor DAO’lar. Smart contract’ların tamamen şeffaf ve takip edilebilirlik özellikleri sayesinde güvenlik sağlanıyor. Zaten yazılmış olan bu kuralların dışında bir işlem yapabilmek mümkün olmuyor çünkü işlem kontratta karşılık bulmadığı için başarısız olup gerçekleşmiyor. Belirledikleri rotada kendi birikimlerini değerlendirmeyi hedefleyen DAO’lar, merkeziyetsiz kültürün temel taşı olarak karşımıza çıkıyorlar. Smart contract’lar üzerinden belirlenen kural ve çıkarılacak token ile toplanan fonların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve karşılaşılan sorunlar için en faydalı çözümlerin üretilmesi hedeflenmekte. Yardım toplamak ve bunları en iyi şekilde dağıtmak için yardım kuruluşları tarafından veya freelance işlerin mesleki gelişim gibi konularda birbirlerini destekledikleri mesleki oluşumlara kadar farklı türlerde DAO’lar görmek mümkün. Yatırım stratejilerinin belirlendiği fon benzeri yapılar da mevcut şu anda. Çıkarların aynı doğrultuda hareket etmesini sağlayan DAO token’ının değerini arttırmak için en iyi kararlar ortak şekilde alınmak durumunda. Hiyerarşik ve tek taraflı yönetişim ilkelerini kökten değiştirebilecek DAO’lar kaynakların daha etkin kullanımı sorununa bir çözüm getirebilir.
Aslında kripto ekosisteminden çıkan yeni bir yönetim biçimi olarak düşünebileceğimiz DAO’ların 2022 yılında adlarından oldukça söz ettireceğe benziyor. Eşitsizlik ve kaynakların çoğunluğun onayı olmadan kullanımı gibi farklı sorunlara çözüm getiren, kripto ekosisteminden çıkmış en inovatif fikirlerden birisi. Aracısız bir Web 3 veya Metaverse ortamının sağlanması adına en önemli faktörlerden birisi DAO’lar. Aşağıdaki listelerde paylaşılan Uniswap, CurveDAO ve MakerDAO gibi bazı DAO tokenların detaylarını inceleyebilirsiniz.
Coinmarketcap DAO Tokenları: https://coinmarketcap.com/alexandria/article/a-deep-dive-into-how-the-top-daos-work
Binance DAO Tokenları: https://www.binance.com/en/blog/fiat/dao-crypto-tokens-what-why-and-how-to-buy-421499824684903289?ref=AZTKZ9XS&utm_source=BinanceTwitter&utm_medium=GlobalSocial&utm_campaign=GlobalSocial
Son olarak bir DAO topluluğunda neler olup bitiyor görmek ve DAO ekosistemini takip edebilmek için LunaDAO topluluğunu takip edebilirsiniz👇
LunaDAO websitesi: https://www.lunadao.org/
Haber Bültenleri için: http://lunadao.substack.com
Topluluğun bir parçası olmak için: http://discord.gg/4HfYtCNGJF
Yazarlar: Safak Kayran ve Berkay Pekel
Not: Bu yazıda yer alan bilgi, yorum ve görüşler yatırım danışmanlığı kapsamında olmayıp yazarların ve yararlandıkları kaynakların şahsı görüşlerini içermektedir.
