İŞLETİM SİSTEMLERİNİN TARİHÇESİ
İlk öncelikle işletim sistemleri hakkında biraz bilgi edinelim ve sonrasında da daha detaylı bir şekilde tarihsel gelişimleriyle birlikte inceleyelim. Ardından ise en popüler işletim sistemlerini yorumlayalım.
İşletim Sistemi Nedir?
İşletim sistemi aslında bilgisayarda çalışan tüm donanım birimlerinin ve yazılımlarının yönetimini ve denetimini sağlayan bilgisayarı daha kolay bir şekilde kullanabilmemizi sağlayan sistem yazılımıdır.
Günümüzde işletim sistemleri sadece bilgisayarlar, tabletler ve akıllı telefonlar ve web sunucularında değil; arabalarda, beyaz eşyalarda hatta akıllı saatlerin içinde bile yüklü olabilmektedir. Aklımıza gelip gelmeyen birçok teknolojik cihazlarda bulunur ve aktif bir şekilde hiç fark etmesek bile sürekli kullanıyoruz.
İşletim sistemi bilgisayar üretildikten sonra yüklenir ve istenildiği zaman silinip tekrar yüklenebilir veya başka bir işletim sistemiyle değiştirilebilir. Aslında bu bloğun sonunda hangi işletim sistemi sizin favoriniz olursa çok kolay bir şekilde o işletim sistemine geçebilir ve kullanabilirsiniz.
İşletim Sisteminin Görevleri
•Grafik arayüz kontrolünü sağlar.
•Merkezi İşlem Birimini (İşlemci-CPU) yönetir.
•Bellekleri yönetir.
•Donanım birimlerini yönetir.
•Dosya ve klasör yönetimini sağlar.
•Bilgisayar sisteminin güvenliğini sağlar.
Kullanım Alanlarına Göre İşletim Sistemleri
○Masaüstü İşletim Sistemleri
Günümüz kişisel masaüstü bilgisayarlarında kullanılan işletim sistemleridir. Masaüstü bilgisayarlarda en çok tercih edilen ve diğer işletim sistemlerine nazaran en çok duyduğumuz işletim sistemleri; Windows, MacOS ve Linux’tur.
○ Mobil İşletim Sistemleri
Akıllı telefon, akıllı TV ve tabletlerde kullanılan işletim sistemleridir. En çok tercih edilenleri şuanda Android, İOS ve Windows Mobil’dir.
İşletim Sistemi Nasıl Çalışır?
Açılış sırasında işletim sistemimiz kendisini belleğe atarak hafızadan çalışmaya başlar. Açıldıktan sonra ekran görüntüsü gelince, içerdeki uygulamalar açılmaya başlar. Bu uygulamaların açılmasının tamamlanmasından sonra çalışma aksiyonu bitmiş olup, işlem yapmaya başlar hale gelir.
İşletim sistemleri kendi aralarında ikiye ayrılır;
○Kapalı kaynak kodlu işletim sistemleri:
Kapalı kaynak, kaynak kodu yayımlanmamış bilgisayar programları anlamına gelmektedir. Kaynak kod yalnızca onu geliştiren örgüt tarafından düzenlenmek için uygundur. Yazılımın yayımcısının veya bir diğer kişinin fikrî mülkiyet hakkını çoğunlukla kaynak kodun telif hakkını fakat bazen de patent haklarını kendi elinde tuttuğu bilgisayar yazılımıdır.
○Açık kaynak kodlu işletim sistemleri:
Açık kaynak kodlu yazılım (open source), kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya yazılım değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır. İnsanlığın ortak malıdır.
İşletim Sistemlerinin Tarihçesi
Tarihte adı geçen ilk bilgisayarı 1822 yılında Charles Babbage (1792–1871), insanlar tarafından yapılan matematiksel hataların önüne geçmek amacıyla icat etmiştir. İlk bilgisayar olarak anılmasına rağmen tamamen mekaniktir ve işletim sistemine sahip değildir.
Babbage ile başlayan bu girişim günümüze kadar sayısız insanın çalışmaları ile sürmüştür ve gelecekte de sürmeye devam edecektir.
Teknolojinin gelişmesiyle yıllar içerisinde 5 farklı nesil işletim sistemi ortaya çıkmıştır. Bizde işletim sistemleri tarihçesi konusunu 5 ana başlıkta işleyelim.
Birinci Nesil İşletim Sistemleri (1945–1955):Vakum Tüpleri
1940 yıllarında Howard Aiken, John Von Neumann, John Presper Eckert ve William Mauncley vakum tüplerini kullanarak ilk hesap yapabilen makineleri üretmişlerdir. Bu makineler çok büyüktü hatta büyük bir oda kadardı.Boyutunu karşılaştırırsak Ortalama 10.000 transistör ile çalıştığını düşünürsek biz şuanda neredeyse 1 transistör boyutundaki saatlerimizde bile kullanıyoruz. Bizim şuanda aradığımız hızı bırakın o yıllara göre bile çok çok yavaştı. Yani şuan kullandığımız işletim sistemlerinden çok farklı fakat o yıllar için iyi bir buluştu.
Bu makinelerde programlama, fişlerin farklı yerlere (portlara) takılıp çıkartılmasıyla yapılıyordu. Portlar üzerindeki yuvalara fişler takılı olduğu zaman, elektrik geçer ve 1 anlamına gelir; fişler takılı olmadığı zaman ise elektrik geçmez ve 0 anlamına gelirdi. Kullanımınında çok kolay olduğunu söyleyemeyeceğim.
1950 yıllarında ise delikli kartlar çıkmıştır. Birkaç yılda bile gelişmeye devam etmişti. Delikli kartlarda programlama, kartlar üzerindeki delikler ile işleniyordu. Kart üzerinde delinen kısım 1, delinmeyen kısım 0 anlamına gelirdi.
- Bütün programlar makine dilinde yazılıyordu.
- Programlama dili bilinmiyordu ve işletim sistemi yoktu.
- Basit bir hesaplamayı yapabilmek bile zaman alıyordu.
İkinci Nesil İşletim Sistemleri (1955–1965):Transistörler ve Toplu İş Sistemleri (Batch Systems)
Bu yıllarda transistörler geliştirilmiştir ve bu transistörler büyük bir devrimin yaşanmasını sağlamıştır. Artık bu makineler müşterilere satılabilecek hale ve güvenilirliğe gelmişlerdi. Bu sebeple üretici firmalar satış yapmaya başladılar. Fakat çok pahalı olduğu için sadece büyük kurumlar, devletler ya da üniversiteler alabiliyordu. Maalesef her kitleye hitap edemiyordu.
Bu nesil makinelerde, bir iş yaptırmak için program Fortran ya da Assembler ile bir kağıda yazılırdı. Sonrasında bu program delikli kartlara aktarılır, bu kartlar sırasıyla makinelerde işletilirdi. Programların kartlardan aktarılma işlemi süresini azaltmak yani daha hızlı çalışabilmelerini sağlamak amacıyla da toplu iş sistemleri geliştirildi. Toplu iş sisteminde programlar kart okuyucusundan manyetik teybe kayıt edilirdi. Bu teyp bilgisayarda çalıştırılır sonrasında çıktılar manyetik teybe kayıt edilirdi. Daha sonra başka yerden de çıktılar yazıcılar ile alınırdı. Aynı aşağıdaki görselde şekillendirildiği gibi.
Üçüncü Nesil İşletim Sistemleri (1965–1980):Entegre Devreler ve Çoklu Programlama
Entegre devreler (integrated circuits), birçok devre elemanının belirli bir düzende bir amaç için birleştirilmesi ile oluşur. IBM sayısal hesaplamalar ve karakter işlemleri için kullanılan iki ayrı makineyi IBM 360 adı verilen bir makinede birleştirdi. IBM 360 entegre devreleri kullanan ilk bilgisayardır. İlk işletim sistemi IBM tarafından geliştirilen OS/360 sistemidir.
2. nesilde bir program bitmeden başka bir program başlayamıyordu. 3. nesilde çoklu programlama(multiprogramming) geliştirildi ve belleğin birden fazla parçaya bölünüp her parçada ayrı bir program çalıştırılması ile bilgisayarlardan alınan verim arttırıldı.
Programlar kullanıcılar tarafından getirildiğinde bekletilmeden diske yazılırlar. İşletim sistemi diskteki programı okur ve çalıştırır. Program bittiği zaman işletim sistemi sıradaki programı diskten okur ve çalıştırmaya başlar. Bu teknik spooling(Simultaneous Peripheral Operation On Line) olarak adlandırılır.
MULTICS (Multiplexed Information and Computing Service) adında, yüzlerce kullanıcıya aynı anda hizmet verebilen bir sistem icat edildi. 1970lerde Ken Thompson tarafından UNIX geliştirildi. Linus Torvalds LINUX işletim sistemini geliştirdi.
Dördüncü Nesil İşletim Sistemleri (1980–1990):Kişisel Bilgisayarlar
Büyük ölçekli entegre devrelerin(LSI- large scale integration circuit) geliştirilmesi ile kişisel bilgisayarlar üretilmiştir. Kişisel bilgisayarlar aynı anda mikro bilgisayarlar olarak da adlandırılıyordu.
Büyük ölçekli entegre devrelerinin geliştirilmesi ile kişisel bilgisayarların (PC) devri başlamıştır. Kişisel bilgisayarlar, 1 cm silikon üzerinde yüzlerce transistörden oluşmuştu. Hala transistörler kullanılıyordu fakat boyutu git gide küçülüyordu.
1974 yılında Intel ilk genel amaçlı işlemci olarak adlandırılan Intel8080 işlemcisini geliştirdi. Disk tabanlı işletim sistemi CP/M (control program for microcomputers) Gary Kindall tarafından yazıldı.
1980'lerde IBM bilgisayarlarında çalıştıracak bir işletim sistemi için Bill Gates ile görüşmeye başladı. Bill Gates, bu görüşme doğrultusunda Seattle Computer Products adlı yerel bir üreticiden DOS(Disk Operating System) adını verdikleri işletim sistemini satın aldı. Daha sonrasında bu işletim sistemini IBM tarafından istenen şekilde özelleştirdi ve buna MS-DOS(MicroSoft Disk Operating System) adını verdi.
CP/M, MS-DOS ve diğer işletim sistemleri kullanıcıların klavyeden komut yazması ile işlemleri gerçekleştiriyordu. Bunun sonucunda Doug Engelbart grafiksel kullanıcı arayüzünü (GUI- graphical user interface) icat etti. Bu arayüzü ilk Apple, Lisa adını verdiği işletim sisteminde kullandı.
Microsoft, arayüz kullanmaya başladı ve arayüz tabanlı yazılan ilk işletim sistemine Windows adını verdi.
1980'lerin ortasında ağ işletim sistemi (network operating system) ve dağıtık işletim sistemi (distributed operating system) kavramları ortaya çıktı. Ağ işletim sisteminde, kullanıcılar birden fazla bilgisayarın varlığının farkındaydı. Bu bilgisayarlara uzaktan giriş yapabiliyor, bir bilgisayardan diğerine dosya kopyalayabiliyordu. Her bilgisayar kendi işletim sistemini çalıştırıyordu ve kendi kullanıcılarına sahipti.
Dağıtık işletim sisteminde ise, kullanıcıların programlarının nerede çalıştırıldığını veya dosyalarının nerede tutulduğundan haberleri yoktu. Bütün bunlar işletim sistemi tarafından verimli bir şekilde otomatik olarak hallediliyordu.
1990-Günümüz 5. Nesil: Mobil Bilgisayarlar
İlk gerçek mobil telefon 1946'da kendini göstermiştir ve yaklaşık olarak 40 kilogram ağırlığındadır. Fakat daha sonraki ilk gerçek mobil telefon 1970 yılında ortaya çıkmıştır. Ağırlığı ise yaklaşık olarak 1 kilogramdır.
1990'ların ortasında Nokia N9000 adlı mobil telefonunda, iki farklı cihaz olan telefon ve kişisel asistan(PDA- Personal Digital Assistant)’ı birleştirerek piyasaya sunmuştur. 1997 yılında Ericsson kendi telefonu olan GS88 “Penelope” için akıllı telefon(smartphone) terimini kullanmıştır. İlk zamanlarda Nokia, Samsung gibi önde gelen mobil telefon markaları Symbian OS adındaki işletim sistemini kullanıyordu. 2002 yılında akıllı telefonlar için BlackBerry OS tanıtıldı. 2007 yılında Apple tarafından IOS işletim sistemi, 2008 yılında ise Google tarafından Android işletim sistemi tanıtıldı. 2011 yılında Nokia Symbian kullanmaktan vazgeçip Windows Phone adı verilen platformunu tanıttı.
☻Popüler İşletim Sistemleri
Şimdi yukarıda belirttiğimiz özelliklerde en çok tercih edilen işletim sistemlerinin özelliklerine bir göz atalım.
Windows İşletim Sistemi
Microsoft firması tarafından ilk olarak MS-DOS ismiyle piyasaya sürülen daha sonra Windows adını alan ve şu an dünyada en çok kullanılan işletim sistemidir. Günümüzde en son çıkan sürümü Windows 11'dir
Windows’un Tarihsel Gelişimi
☻Windows 1.0 (1985): İlk kez NotePad ve Paint yazılımları kullanıldı.
☻Windows 2.0 (1987): İlk kez Word ve Excel yazılımları kullanıldı.
☻Windows 3.0 (1990): İlk kez Solitaire ve Minesweeper oyunları kullanıldı. Şuandaki bilgisayar oyunlarının görünümüyle kıyaslanmaz fakat bayağ bi farklı olduğunu söyleyebilirim.
☻Windows 95 (1995): İlk kez Başlat Menüsü, Internet Explorer ve Görev Çubuğu kullanıldı.
☻Windows 98 (1998): İlk kez Outlook ve WebTV yazılımları kullanıldı.
☻Windows ME (2000): Adının sonundaki “ME” Millennium Edition ‘un kısaltmasıdır.2000 yılına denk geldiği için bu isim kullanılmıştır.İlk kez Media Player ve Movie Maker yazılımları kullanıldı.
☻Windows XP (2001): İlk kez Uzaktan Erişim ve Kullanıcı Hesapları uygulaması kullanıldı.
☻Windows Vista (2007): İlk kez gelişmiş grafikli saydam arayüz ve hızlı arama özelliği kullanıldı.
☻Windows 7 (2009): İlk kez geliştirici sürümleri denendi ve gelişmiş görev çubuğu ve grafik arayüz tasarımıyla ön plana çıktı.
☻Windows 8 (2012): İlk kez metro arayüzü ve online uygulama mağazası kullanıldı. Başlat menüsü devre dışı bırakıldı.
☻Windows 8.1 (2014): Windows 8’de yaşanan sorunlar giderildi ve başlat menüsünün gidişi pek iyi olmamıştı ve menü tekrar geldi.
☻Windows 10 (2015): İlk kez Cortana ve Microsoft Edge yazılımları kullanıldı. Birden fazla masaüstü oluşturma özelliği geldi. Metro arayüzü ile başlat menüsü birleştirildi.
☻Windows 11(2021): Uzun bir süre Windows 10'un kullanılmasının ardından 11 geldi ve Yeni özellikleri akıcı tasarım sistemi, başlangıç menüsü, dosya gezgini, görev çubuğu, görev görünümü, pencere yakalama, araçlar kısmı, ve dokunmatik kısmındaki özellikler geliştirildi.
MacOS (Apple OS X) İşletim Sistemi
☻Apple şirketine ait işletim sistemidir.İlk olarak 1984 yılında Machintosh adıl ile piyasaya sürülmüştür.En son sürümü Mac OS X 10.14 ‘tür. Yanındaki X harf değil roma rakamıyla 10 anlamındadır.
UNİX İşletim Sistemi
☻İlk olarak 1970 yılında C Programlama dili kullanılarak oluşturulmuş bir işletim sistemidir. Genellikle komut satırları yazılarak kullanılır. Günümüzde bir çok büyük şirket ve üniversite bilgisayarları Unix tabanlıdır.
Linux İşletim Sistemi
☻Adı, tasarlayıcısı olan Linus Torvalds’tan gelmektedir. İlk kez 1991 yılında adını duyurmuştur. Bir çok açık kaynak kodlu işletim sisteminin temelini oluşturan Linux virüs bulaşma ihtimali en düşük işletim sistemi olarak bilinmektedir.Güvenli ve hızlı olması sebebiyle dünyanın en güçlü 10 bilgisayarında Linux işletim sistemi kullanılmaktadır.Debian,Ubuntu ve Fedora gibi Linux dağıtımları en çok kullanılanlarıdır.Aşağıdaki resimde Ubuntu’nun masaüstü görünümüne yer verdik. Linux’un sürümleri Ubuntu,Linux Mint,Debian,Manjaro,MX Linux,Solus,Fedora, Elementary OS’dur. En popüleri ise ubuntudur.
Chromium İşletim Sistemi (Chrome OS)
☻Chromium OS İşletim Sistemi Google şirketi tarafından piyasaya sürülen internet tabanlı bir işletim sistemidir. Linux işletim sisteminden geliştirilmiştir. Tüm dosyalarınız ve yazılımlarınız internet tabanlı olmalıdır. Dosyalarınızı bir bulut depolama alanında tuttuğunuz için dünyanın en güvenli ve hızlı işletim sistemleri arasında gösterilir.
Pardus İşletim Sistemi
☻TUBİTAK bünyesinde Linux işletim sistemi temel alınarak geliştirilmiş yerli bir işletim sistemidir.Hızlı kurulabilen,kolay kullanılabilen, çoklu dil desteği sunan bir işletim sistemidir. Pardus ana sürümleri ise Pardus 21.3 XFCE, Pardus 21.3 GNOME, Pardus 21.2 Sunucu, Pardus ETAP 5.3, Pardus 21.0 ARM64, Pardus 21.3 Raspberry Pi 4'dür.
Android İşletim Sistemi
☻Google şirketi ile farklı bir çok geliştiricinin birlikte piyasaya sürdüğü Linux tabanlı bir mobil işletim sistemidir. Son verilere göre dünyanın en çok kullanılan mobil işletim sistemidir. Günümüzde dokunmatik ekrana sahip akıllı telefon, tablet, araba, saat gibi birçok cihazda tercih edilmektedir.
İlk çıkan sürümü 2009’da piyasaya sürülen Andrid Astro’dur. Son sürüm ise Android 12, Google liderliğindeki Open Handset Alliance tarafından geliştirilen mobil işletim sistemi olan Android’in on ikinci büyük sürümü ve 19. sürümü olacak. İlk geliştirici ön izlemesi 18 Şubat 2021'de yayımlandı. Android 12'nin ilk Betası 20 Mayıs 2021 tarihinde Google I/O 2021 ile yayınlandı.
İOS İşletim Sistemi
☻Apple firmasının Mac OS İşletim Sistemini temel alarak iPhone marka akıllı telefonlar, iPad marka tabletler ve iPod Touch için ürettiği mobil işletim sistemidir.
iOS’in en son sürümü 16.1'dir. iPadOS’in en son sürümü 16'dır.
Windows Phone İşletim Sistemi
☻Microsoft firmasının dokunmatik ekranlı cihazlar için geliştirdiği mobil işletim sistemidir.Daha önceki adı Windows Mobile olan işletim sisteminin en son sürümü Windows Phone 10 ‘ dur.
Umarım blog yazım size faydalı olmuştur.