Fars Bilim İnsanı El-Harizmi’den, Turing’e ve Netflix’e: Algoritma
Algoritma ve Alan Turing’le ilgili bir yazı planlarken bir de baktım ki algoritmanın isim babası Müslüman, Fars bilim insanı El-Harizmi’ymiş! Ne ilginç değil mi! Güncel bir kavrama biraz geriye gidip baktığımızda ulaştığımız yerler heyecan verici. Benim de yazılarıma başlangıç noktam tam olarak buydu işte, ulaştığım ve ilginç bulduğum bilgileri paylaşmak.
El-Harizmi’yi tanıyor musunuz?
9.yüzyılda çok kıymetli çalışmalar yayınlamış olan, 780–850 yılları arasında yaşamış bir bilim insanı El-Harezmi. Özbekistan’da doğmuş, birçok kaynağın da doğruladığına göre Müslüman bir bilim insanı. Cebirin babası olarak anılıyor, 0’ı ve x’i ilk kullanan kişi olduğu söyleniyor, astronomi ve coğrafya alanlarında da çok önemli çalışmaları var. Bu yazının da konusu olduğu üzere, algoritmanın da isim babası!
Evet, bugün kullandığımız bilgisayarların, internetin, yapay zekanın, Google’ın ve tüm sosyal medya platformlarının kullandığı algoritmaların temeli El-Harizmi’ye dayanıyor! El-Harizmi’nin “Hisab el-cebir ve el-mukabala” isimli kitabı algoritmanın temellerini oluşturuyor. Algoritma sözcüğü ise El-Harizmi isminin Avrupa’da telaffuzundan doğmuş.
Peki nedir bu çok duyduğumuz Algoritma?
TDK (Türk Dil Kurumu) algoritmayı şöyle tanımlıyor; “Orta Çağda ondalık sayı sistemine göre, son zamanlarda ise iyi tanımlanmış kuralların ve işlemlerin adım adım uygulanmasıyla bir sorunun giderilmesi veya sonuca en hızlı biçimde ulaşılması işlemi, Harezmi yolu.”
Algoritma; sistematik bir şekilde soruna getirilen çözümden bahseder. Bir sorunu çözmek ya da amaca ulaşmak için gidilecek yoldur. Hatta birçok kaynakta, algoritmayı basitçe anlatım için tarifle kek pişirme örneği verilmiş. Elinizde kek için gerekli malzemelerin ne olduğu bilgisi vardır, hangi adımlarla bu malzemeleri bir araya getirmeniz gerektiğiniz bilirsiniz, keki hangi sıcaklıkta ve hangi süreyle fırına vermeniz gerektiği de bellidir. Eğer tüm adımları doğru uygularsanız, sonuçta elinizde leziz bir kek olacaktır. İşte o leziz keke ulaşmanızı sağlayan tarif, algoritmanın ta kendisidir.
Aslında algoritmaların temeli çok daha önceye Babillerle, M.Ö. (Milattan Önce) 1600’lere kadar gidiyor. Modern algoritmanın temellerine bakıldığında ise birçok icat gibi Sanayi Devrimi’ne dayandığını görüyoruz. Konsept olarak algoritma denildiğinde ise akla gelen bir isim var ki, belki de Benedict Cumberbatch’in kendisini canlandırdığı “The Imitation Game” filmini duymuş ya da izlemişsinizdir; Alan Turing.
Alan Turing; Yapay Zeka, Modern Bilgisayarlar, II. Dünya Savaşı
Alan Turing, bilgisayar biliminin kurucusu sayılan, İngiliz matematikçi, kriptolog ve bilgisayar bilimcidir. Bugün bilinen algoritma konseptiyle bir makine tasarlamıştır. Bu makine “Turing Makinesi” olarak bilinir ve bu tasarı aslında bugün kullandığımız modern bilgisayarları işaret etmektedir. Yine Turing’in diğer bir tasarısı olan ve bugünün yapay zekasını ve yapay zekanın gerçekten düşünüp düşünmediğini 1950’lerde tartışan makalesi ise bugün “Turing Testi” olarak bilinir.
Turing’in II. Dünya Savaşı’nda da oldukça önemli bir yeri vardır ve savaş kahramanı ilan edilmiştir. Savaşta Almanların kullandığı meşhur şifreleme sistemi Enigma ile yaptıkları yazışmaları, tasarladığı Bombe isimli makineyle kırmayı başarmıştır. Bu sayede Nazi karşıtı devletlerin Alman haberleşme sistemindeki yazışmaları takip edip buna göre hareket ederek savaşın kaderini değiştirdiği söylenir.
Günümüz bilgisayar dünyasının Nobel Ödülü olarak bilinen “Turing Ödülü” de yine kendisine ithafen bu isimle verilmektedir.
Netflix’in 1 Milyon Dolarlık Algoritması
Sanıyorum artık Netflix’i duymayan yoktur. Platformda farklı kategorilerde, farklı içerik üreticileri tarafından üretilmiş, farklı ülkelerden ve dillerde içeriklerle beraber, Netflix’in kendisinin de ürettiği yüzlerce dizi ve film seçeneği bulunuyor. Netflix, 200’den fazla ülkede, 200 milyondan fazla kullanıcıya sahip ve 2016 yılı itibariyle Türkiye’ye de giriş yapmış durumda.
Netflix, verinin önemini çok iyi anlamış bir şirket ve milyonlarca kullanıcısından elde ettiği veriler doğrultusunda, kullanıcılarına kişiselleştirdiği içerik önerilerini sunuyor.
Kullandığı algoritmalar sayesinde, içeriklerin tanıtım görsellerini bile kişisel tercihleri göz önünde bulundurarak oluşturuyor! Yani, Netflix hesabımıza girdiğimizde, aynı film için aynı afişi görmüyoruz. Ben filmi ana karakterler için seçiyorsam, o oyuncuların öne çıkarıldığı afişler bana gösteriliyorken; siz içeriğin konusu ya da türüne göre bir tercihte bulunuyorsanız, buna yönelik bambaşka bir afişle karşılaşıyorsunuz!
Netflix bu algoritma için 2006 yılında başlayan, üç yıl süren, 186 ülkeden 50.000'den fazla kişinin katıldığı bir yarışma düzenlemiş. Yarışmada amaç, film öneri sistemi için en iyi algoritmanın bulunmasıymış. “Bellkor’s Pragmatic Chaos” takımı, öneri sistemini % 10.06 artıran bir algoritma yapmış ve 1 milyon dolarlık ödül kazanmış!
Ne dersiniz?
Babillerle başlayıp, El-Harizmi ve Alan Turing’e değinmememize sebep olan, bugün bambaşka bir boyutta konuştuğumuz algoritmalar ve yapay zeka bir kez daha icatların, günümüz gelişmiş teknolojilerinin kümülatif çabalarla ortaya çıktığını gözler önüne seriyor.
- El-Harizmi ya da Alan Turing bugün kullandığımız teknolojilerin hayalini kurmuş mudur?
- “Algoritma”nın isim babası El-Harizmi, bugün Netflix’in kullandığı algoritmaları görse ne düşünürdü?
