Чаму б “альтэрнатыўны пашпарт” беларусаў Ціханоўскай не пашырыць і для расіян таксама?
Офіс Святланы Ціханоўскай падняў пытанне аб стварэнні альтэрнатыўнага пашпарта для беларусаў, якія жывуць за мяжой або не могуць выехаць з краіны — гэта вельмі класны праект. Я лічу, што ў умовах таго, што цяпер Пуцін і яго каманда ўжо капіруюць вопыт Лукашэнкі па прымусоваму вяртанні эмігрантаў за кошт невыдачы ім новых замежных пашпартоў — гэты вопыт можа быць вельмі карысным для Навальнага і іншых апазіцыянераў у Расіі. Іншае пытанне — навошта два аднолькавыя праекты? З пункту гледжання агульных праблем і агульных каштоўнасцяў — значна эфектыўней было б далучыцца да каманды Ціханоўскай, якая ўжо паспяхова працуе, і зрабіць адзіны “альтэрнатыўны пашпарт”, digital identity.
Заздалёглы прошу прабачэння за артаграфічныя і стылістычныя памылкі — я карыстаюся ChatGPT для перакладу на беларускую мову. Вайна ў Украіне змусіла пакінуць свае дамы і ўцякаць у пошуках бяспекі ў іншыя краіны не толькі ўкраінцаў. Шматлікія беларусы і расіяне таксама з’язджаюць, абыяццаючы палітычных, сацыяльных і эканамічных наступстваў, якія ўжо выклікае вайна і дыктатура Пуціна і Лукашэнкі. Многія баяцца рэпрэсій супраць людзей, якія выступаюць супраць вайны ці крытыкі рэжыму.
За мяжой жывуць каля двух мільёнаў беларусаў. Два месяцы таму Аляксандр Лукашэнка забараніў беларусам атрымліваць пашпарты за мяжой. Ці не пачнуць улады Расіі барацьбу з тымі, хто выехаў, такімі ж метадамі? Пачнуць, і ўжо пачалі. З 7 верасня грамадзяне Беларусі не могуць атрымаць у пасольстве ці консульстве за мяжой новы пашпарт ці падоўжыць дзеянне старога — цяпер усе гэтыя адміністрацыйныя працэдуры дазволена праводзіць толькі ўнутры краіны. Забарона на выдачу новага пашпарта ў пасольстве ўскладняе жыццё ім усім — але асабліва тым, хто выехаў з Беларусі пасля пратэстаў 2020 года. Многім з гэтых людзей небяспечна вяртацца ў краіну. Ужо з’явіліся паведамленні аб беларусах, якія сутыкнуліся з праблемамі за мяжой з-за “пашпартнага” указа Лукашэнкі.
У ААН гэты указ назвалі “часткай намеранай палітыкі пакарання беларусаў у выгнанні”, а прадстаўнікі беларускай апазіцыі заклікалі Еўракамісію рэкамендаваць спрашчэнне легалізацыі беларусаў у ЕС. Яны страцяць амаль усе правы за мяжой і рызыкуюць атрымаць сур’ёзныя штрафы на радзіме. Беларускія ўлады могуць прыцягваць такіх грамадзян да адміністрацыйнай адказнасці — і выпісваць раз за разам штрафы за пратэрмінаваны пашпарт, прычым няважна, што чалавек у гэты момант знаходзіцца за межамі краіны. Калі штраф не будзе пагашаны своечасова, доўг спаганяць з маёмасці, якая знаходзіцца ў Беларусі. Таксама суд можа забараніць выезд за мяжу, абмежаваць права кіравання аўтамабілем, увесці забарону на карыстанне рахункам у банку. За мяжой чалавек з пратэрмінаваным пашпартам, калі ў яго няма іншага дзеючага дакумента, пераходзіць у статус “нелегала” і можа быць высланы на радзіму. Таксама ён не зможа аформіць візу, часовы ці пастаянны від на жыхарства, уладкавацца на працу, аформіць рахунак у банку і страхоўку, падарожнічаць нават па ЕС — пры пасадцы ў самалёт ці аўтобус у пасажыраў правяраюць пашпарты.
У такім выпадку ёсць некалькі выхадаў: 1.Пашпарт іншаземца; 2.Жэневскі пашпарт; альбо 3.Пашпарт Новай Беларусі — каманда лідара апазіцыі Святланы Ціханоўскай заяўляе, што працуе над стварэннем альтэрнатыўнага пашпарта для беларусаў, які плануюць выдаваць ужо ў 2024 годзе. Як і ўсё новае — у скептыкаў актыўнасць выклікае шэраг пытанняў: незразумела, хто будзе выдаваць дакументы; як офіс палітыка будзе збіраць і захоўваць персанальныя даныя заяўнікоў; не будзе ці атрымліваючы такі пашпарт пагражаць крымінальная адказнасць “за садзейнічанне тэрарыстычнай дзейнасці” (КДБ уключыў Ціханоўскую ў спіс тэрарыстаў); які міжнародны статус і код будзе ў “Новай Беларусі” і — галоўнае — хто ўвогуле на міжнародным узроўні прызнае такі пашпарт. Але на тое яны і скептыкі: it’s always impossible until it’s done. Чаму ўмоўны Навальны не далучыцца да ініцыятывы — для лабіравання адзінага дакумента для ўехаўшых апазіцыянераў, як мінімум Расіі і Беларусі? Святлана Ціханоўская ўжо шмат зрабіла для рэалізацыі гэтага праекта: сустрэлася з еўракамісарам па ўнутраных справах Ільвай Ёгансан, а таксама заклікала прэм’ер-міністраў Канады і Італіі падняць беларускае пытанне на ўзроўні G7. Беларускі лідар падзякаваў еўракамісару за экспертную падтрымку ў распрацоўцы новага беларускага пашпарта і прывядзенні яго ў адпаведнасць з міжнароднымі стандартамі. Вынікам сумеснай працы з экспертамі Еўракамісіі павінны стаць рэкамендацыі краінам ЕС па спрашчэнні легалізацыі для беларусаў, у тым ліку за кошт падаўжэння тэрміна дзеяння відаў на жыхарства і пашпартоў іншаземцаў. Ёгансан зацвердзіла гэтае прапанову. Таксама ў кулуарах 78-й сесіі Генасамблеі ААН у Нью-Ёрку Ціханоўская заклікала прэм’ер-міністраў Канады і Італіі падняць беларускае пытанне на ўзроўні G7. «Я заклікаю Савет Бяспекі ўключыць Беларусь у парадак дня», — пракаментавала Ціханоўская на Генасамблеі ААН, і на сустрэчы з прэм’ер-міністрам Канады Джастінам Трудо падзякавала Канадзе за падтрымку дэмакратычных сіл.
З пачатку мабілізацыі з Расіі ўехалі амаль 1 млн чалавек. Толькі ў першыя месяцы пасля 24 лютага 2022 года з Расіі ўехалі сотні тысяч людзей. Некаторыя з іх перажылі актыўную фазу мабілізацыі — і вярнуліся на радзіму. Але многія — застаюцца за мяжой, хоць і не могуць увогуле адмовіцца ад паездак у РФ. Прычыны могуць быць самымі рознымі: зрабіць дакументы, падрыхтаваць да здачы ці продажу нерухомасць і іншае маёмасць, атрымаць медыцынскія паслугі — і, вядома, пабачыцца з блізкімі, якія не могуць выехаць за мяжу. Вяртанне ў краіну ў умовах поўнамасштабнай вайны супраць Украіны і пастаяннага ўзмацнення рэпрэсіўных законаў сувязана з шэрагам рызыкаў. Толькі за першыя дзевяць месяцаў 2023 года 68 тысяч расіян атрымалі грамадзянства або ВНЖ у іншых краінах. Гэта ўдвая больш, чым год таму. У маі 2023-га «Руская служба BBC» паведаміла, што за 2022 год больш за 155,4 тысячы расіян атрымалі віды на жыхарства ці дазволы на часовае пражыванне ў іншых краінах.
Сто гадоў таму гэты дакумент быў распрацаваны ў 1922 годзе нарвежцам Фрыт’ёфам Нансенам, камісарам Лігі Нацый па справах бежанцаў. Спачатку ён выдаваўся расійскім мігрантам, а затым і іншым бежанцам, якія не маглі атрымаць звычайны пашпарт. Быў уведзены па рашэнні скліканай у Жэневе канферэнцыі. Асобы, якія мелі нансенаўскі пашпарт, карысталіся правам перамяшчэння ў краінах-удзельніцах канферэнцыі. Рашэннем Лігі Нацый ад 12 ліпеня 1924 нансенаўскія пашпарты атрымалі каля 320000 армян, якія ўратаваліся ад генацыду 1915 года. У 1942 годзе гэты пашпарт прызналі ўрады 52 дзяржаў, і ён стаў першым дакументам для бежанцаў. Было выдадзена каля 450000 нансенаўскіх пашпартаў з мэтай дапамагчы бежанцам без грамадзянства знайсці прытулак у іншых краінах. За сваю дзейнасць Фрыт’ёф Нансен атрымаў Нобелеўскую прэмію міру ў 1922 годзе, і яго Міжнародны Офіс Нансена па пытаннях бежанцаў атрымаў яе ў 1938 годзе за намаганні па распаўсюдзе пашпарта Нансена.
Почему бы “альтернативный паспорт” белорусов Тихановской не расширить и для россиян тоже?
Заранее прошу прощения за орфографические и стилистические ошибки — я пользуюсь ChatGPT для перевода на белорусский язык.
Офис Светланы Тихановской недавно запустил проект создания “альтернативного паспорта” для белорусов, живущих за границей или не могущих выехать из страны — это очень классный проект! Я думаю, что в условиях того, что сейчас Путин и его команда уже копируют опыт Лукашенко по насильному возвращению эмигрантов за счет невыдачи им новых загранпаспортов — этот опыт может быть очень полезен для Навального и других оппозиционеров в России. Другой вопрос — зачем два одинаковых проекта? С точки зрения общих проблем и общих ценностей — гораздо эффективнее было бы присоединиться к команде Тихановской, которая уже преуспела, и сделать единый “альтернативный паспорт”, digital identity.
Война в Украине заставила бросить свои дома и бежать в поисках безопасности в другие страны не только украинцев. Множество белорусов и россиян тоже уезжают, опасаясь политических, социальных и экономических последствий, которые уже вызывает война и диктатура Путина и Лукашенко. Многие боятся репрессий против людей, которые выступают против войны или критики режима.
За границей живут около двух миллионов белорусов. Два месяца назад Александр Лукашенко запретил белорусам получать паспорта за рубежом. Не начнут ли власти России бороться с уехавшими такими же методами? Начнут, и уже начали.
С 7 сентября граждане Беларуси не могут получить в посольстве или консульстве за границей новый паспорт или продлить действие старого — теперь все эти административные процедуры разрешено проводить только внутри страны. Запрет на выдачу нового паспорта в посольстве усложняет жизнь им всем — но особенно тем, кто уехал из Беларуси после протестов 2020 года. Многим из этих людей опасно возвращаться в страну. Уже появились сообщения о белорусах, которые столкнулись с проблемами за границей из-за «паспортного» указа Лукашенко.
В ООН этот указ назвали «частью намеренной политики наказания белорусов в изгнании», а представители белорусской оппозиции призвали Еврокомиссию рекомендовать упрощение легализации белорусов в ЕС.
Они потеряют почти все права за границей и рискуют получить серьезные штрафы на родине. Белорусские власти могут привлекать таких граждан к административной ответственности — и выписывать раз за разом штрафы за просроченный паспорт, причем неважно, что человек в этот момент находится за пределами страны. Если штраф не будет погашен вовремя, долг взыщут с имущества, которое находится в Беларуси. Также суд может запретить выезд за границу, ограничить право управления автомобилем, наложить запрет на пользование счетом в банке.
За границей человек с просроченным паспортом, если у него нет другого действующего документа, переходит в статус «нелегала» и может быть выслан на родину. Также он не сможет оформить визу, временный или постоянный вид на жительство, устроиться на работу, оформить счет в банке и страховку, путешествовать даже по ЕС — при посадке в самолет или автобус у пассажиров проверяют паспорта.
В таком случае есть несколько выходов: 1.Паспорт иностранца; 2.Женевский паспорт; или 3.Паспорт Новой Беларуси — команда лидера оппозиции Светланы Тихановской заявляет, что работает над созданием альтернативного паспорта для белорусов, который планируют выдавать уже в 2024 году. Как и всё новое — у скептиков активность вызывает ряд вопросов: непонятно, кто будет выдавать документы; как офис политика будет собирать и хранить персональные данные заявителей; не будет ли получившим такой паспорт грозить уголовная ответственность «за содействие террористической деятельности» (КГБ включил Тихановскую в список террористов); какой международный статус и код будет у «Новой Беларуси» и — главное — кто вообще на международном уровне признает такой паспорт. Но на то они и скептики: it’s always impossible until it’s done.
Почему условный Навальный не присоединится к инициативе — для лоббирования единого документа для уехавших оппозиционеров, как минимум России и Белоруссии? Светлана Тихановская уже многое сделала для реализации этого проекта: встретилась с еврокомиссаром по внутренним делам Ильвой Югансон, а также призвала премьер-министров Канады и Италии поднять белорусский вопрос на уровне G7. Белорусский лидер поблагодарил еврокомиссара за экспертную поддержку в разработке нового белорусского паспорта и приведении его в соответствие с международными стандартами. Результатом совместной работы с экспертами Еврокомиссии должны стать рекомендации странам ЕС по упрощению легализации для белорусов, в том числе за счет продления срока действия видов на жительство и паспортов иностранцев. Йоханссон одобрила это предложение. Также в кулуарах 78-й сессии Генассамблеи ООН в Нью-Йорке Тихановская призвала премьер-министров Канады и Италии поднять белорусский вопрос на уровне G7. «Я призываю Совет Безопасности включить Беларусь в повестку дня», — прокомментировала Тихановская на Генассамблее ООН, и на встрече с премьер-министром Канады Джастином Трюдо поблагодарила Канаду за поддержку демократических сил.
С начала мобилизации из России уехали почти 1 млн человек. Только в первые месяцы после 24 февраля 2022 года из России уехали сотни тысяч людей. Некоторые из них переждали активную фазу мобилизации — и вернулись на родину. Но многие — остаются за рубежом, хотя не могут вообще отказаться от поездок в РФ. Причины могут быть самыми разными: сделать документы, подготовить к сдаче или продаже недвижимость и другое имущество, получить медицинские услуги — и, конечно же, повидаться с близкими, которые не могут выехать за границу. Возвращение в страну в условиях полномасштабной войны против Украины и постоянного ужесточения репрессивных законов сопряжено с рядом рисков. Только за первые девять месяцев 2023 года 68 тысяч россиян получили гражданство или ВНЖ в других странах. Это вдвое больше, чем год назад. В мае 2023-го «Русская служба BBCи» сообщала, что в течение 2022 года более 155,4 тысячи россиян получили виды на жительство или разрешения на временное проживание в других странах.
