Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια πολλοί κατηγορούν τις δημοσκοπήσεις, ιδίως όταν δεν τους αρέσουν οι μετρήσεις. Εγώ δεν δίνω τόση έμφαση στο κομμάτι της αξιοπιστίας τους. Δεν είναι πάντοτε αξιόπιστες και υπό μία έννοια που θα εξηγήσω παρακάτω, ίσως είναι και κατανοητό το γιατί. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη κι αν απεικονίζουν πλήρως την πραγματικότητα, επηρεάζουν μοιραία το αποτέλεσμα της κάλπης. Πάμε να το εξηγήσουμε.
Το ιδανικό σε μια ονειρεμένη δημοκρατία θα ήταν να γνωρίζει ο κάθε ψηφοφόρος το πρόγραμμα και τις θέσεις όλων των υποψήφιων κομμάτων, ακόμη κι αν είναι π.χ. 30, και ακολούθως να ψηφίζει το κόμμα που τον εκφράζει περισσότερο. Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει πουθενά στον κόσμο. Άρα ο τρόπος που ο πολίτης ψηφίζει είναι ο εξής: κοιτάζει τους συσχετισμούς δυνάμεων και σκέφτεται πώς θα ήθελε αυτοί να μεταβληθούν. Π.χ. το 2019 πολλοί άνθρωποι είχαν απογοητευτεί από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και θα ψήφιζαν οποιοδήποτε κόμμα προκειμένου να απομακρύνουν από την εξουσία την τότε κυβέρνηση. Αυτό για πολλούς δεν σήμαινε θετική ψήφο στη Νέα Δημοκρατία. Εάν για παράδειγμα πίστευαν ότι μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτικό πόλο ένα άλλο κόμμα, πιθανόν να το ψήφιζαν. Έτσι ήρθε και στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ: δεν είχαν γίνει όλοι οι Έλληνες αριστεροί ριζοσπάστες, απλά είχαν αγανακτήσει με την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου.
Οι συσχετισμοί, ωστόσο, των δυνάμεων καθορίζονται εν μέσω της τετραετίας -δυστυχώς- και από τις δημοσκοπήσεις. Βγαίνει ξαφνικά μια δημοσκόπηση που δίνει 6% σε ένα κόμμα ονόματι “ποτάμι”. Αυτόματα ο πολίτης αντιλαμβάνεται ότι αυτό το κόμμα μπορεί να μεταβάλει τους συσχετισμούς των δυνάμεων εισερχόμενο στη βουλή. Ως αποτέλεσμα, κάποιοι πολίτες ψηφίζουν ποτάμι όχι επειδή το θεωρούν καλύτερο από κάποιο άλλο εξωκοινοβουλευτικό κόμμα ή γιατί τους αντιπροσωπεύει καλύτερα, αλλά γιατί οι δημοσκοπήσεις τους καθοδήγησαν ότι η ψήφος τους “θα πιάσει τόπο” και δεν θα “χαθεί” σε ένα κόμμα του 0,4%. Το σωστό, όμως, θα ήταν να ψηφίζουν οι ψηφοφόροι προγράμματα και εκ των υστέρων να αποτυπώνεται σε ποσοστά η τελική βούληση του λαού.
Ως γνωστόν, καθοριστικό ρόλο στις εκλογές διαδραματίζουν οι αναποφάσιστοι. Αυτοί είναι και τα άτομα που επηρεάζονται περισσότερο από τις δημοσκοπήσεις. Ένας αναποφάσιστος είναι ένα άτομο που δεν αποκρυστάλλωσε θέση μετά από τέσσερα χρόνια πολιτικών εξελίξεων. Ως εκ τούτου, ο τρόπος που θα ψηφίσει επηρεάζεται εν τέλει από λεπτομέρειες.
Συχνά άνθρωποι κατηγορούν τις δημοσκοπήσεις, αλλά αν κάποιος ξέρει να τις διαβάζει σωστά εν τω συνόλω τους, σπανίως πέφτουν στα αλήθεια έξω. Ας δούμε ένα παράδειγμα με τις τωρινές δημοσκοπήσεις. Ο Μητσοτάκης είναι μακράν πρώτος σε καταλληλότητα για πρωθυπουργός. Είναι σημαντικό κατόρθωμα αυτό; Όχι. Η συντριπτική πλειοψηφία των εν ενεργεία πρωθυπουργών υπερέχουν σε αυτόν τον δείκτη. Συνήθως όταν οι πολίτες βλέπουν έναν πρωθυπουργό και τον συγκρίνουν με έναν πρόεδρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, εξακολουθεί να τους φαντάζει καταλληλότερος ο εκάστοτε πρωθυπουργός. Ο Καραμανλής ήταν μπροστά σε αρκετές δημοσκοπήσεις σε αυτόν τον δείκτη ακόμη κι όταν έχασε με 10 μονάδες από τον Παπανδρέου. Αντίθετα, μόνο αντιστροφή του δείκτη λέει πάρα πολλά. Όταν διάβαζα τις δημοσκοπήσεις την περίοδο 2016–2019 κι έβλεπα να έχει περάσει με μεγάλα ποσοστά πρώτος ο Μητσοτάκης σε καταλληλότητα για πρωθυπουργία, καταλάβαινα τι ερχόταν. Ήταν σημαντικότερος δείκτης ακόμη κι από την πρόθεση ψήφου.
Κλείνοντας την παραπάνω παρένθεση, θα σας πω ότι υπάρχει λοιπόν ένας δείκτης που κρίνει νικητές εκλογών: η παράσταση νίκης. Είναι ο δείκτης που δεν έχει πέσει ποτέ έξω. “Ανεξάρτητα από το τι θα ψηφίσετε στις επόμενες εκλογές, ποιο κόμμα πιστεύετε ότι θα είναι πρώτο κόμμα;”. Όποιο κερδίζει σε αυτόν τον δείκτη, κερδίζει τις εκλογές. Γιατί;
Κατ’ αρχάς, γιατί ο κόσμος ακολουθεί το ρεύμα. Είσαι αναποφάσιστος, πας για καφέ και όλοι οι φίλοι σου συζητάνε για το ότι θα κερδίσει π.χ. ο Τσίπρας τις εκλογές κι εσύ δεν έχεις αποφασίσει. Ποιον θα διαλέξεις; Αυτόν που φαίνεται ότι θα ηττηθεί ή θα πας με τον νικητή; Είναι σαν να βλέπεις δύο μπαρ, ένα άδειο κι ένα με πολύ κόσμο. Πού θα πας; Στο γεμάτο. Εξάλλου, “για να πηγαίνουν όλοι εκεί, μάλλον είναι καλύτερο” σκέφτεσαι.
Υπάρχει κι ένας δεύτερος λόγος. Όταν ένα κόμμα φαίνεται ότι θα νικήσει, απενοχοποιείται η ψήφος σου. Πας για παράδειγμα σε έναν αναποφάσιστο του Ιανουαρίου του 2015. Του λες ότι αν βγει ο ΣΥΡΙΖΑ και καταργήσει το μνημόνιο, την ίδια στιγμή θα χρεοκοπήσουν οι ελληνικές τράπεζες, καθώς σε αυτές παρέχεται ρευστότητα λόγω του μηχανισμού στήριξης. Υποθέτεις ότι λόγω αυτού ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπει σε ατέρμονες διαπραγματεύσεις για να καθυστερήσει την υπογραφή των μνημονίων και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων θα φύγουν δισεκατομμύρια ευρώ από τις τράπεζες, η χώρα θα μπει στον ELA, θα αποκλειστεί από το QE και η Ελλάδα θα μπει σε μία αδιευκρίνιστη περιπέτεια που στη λήξη της παράτασης θα οδηγήσει σε κλείσιμο των τραπεζών και capital controls. Ξέρεις τι θα σου απαντήσει; “Είτε ψηφίσω ΣΥΡΙΖΑ είτε όχι, ο Τσίπρας θα βγει. Άρα αν είναι να γίνουν όλα αυτά, θα γίνουν ασχέτως της ψήφου μου”.
Άρα από τη μια η ανάγκη να είναι με τον νικητή κι από την άλλη η αίσθηση ότι η ψήφος του δεν θα καθορίσει ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες, καθώς έχει ήδη κριθεί το αποτέλεσμα, οδηγεί τους αναποφάσιστους να πηγαίνουν στο κόμμα που έχει ρεύμα. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι αναποφάσιστοι κατά βάση δεν μοιράζονται αναλογικά σε όλα τα κόμματα, αλλά ακολουθούν περισσότερο το κόμμα με το ρεύμα νικητή. Δείτε τι έγινε το 2014–2015. Ο Σύριζα βγήκε πρώτος με 26,56 στις ευρωεκλογές και λίγους μήνες μετά πήρε 36%. Η Νέα Δημοκρατία το 2019 πήρε στις ευρωεκλογές 33% και έναν μήνα μετά σχεδόν 40%. Ο αέρας του νικητή δεν ακολουθεί μόνο το πρώτο κόμμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ τον Μάιο του 2012 βγήκε δεύτερο κόμμα με 16,78%, αλλά ήταν αναμφίβολα ο νικητής, καθώς είχε εκτοπίσει το ΠΑΣΟΚ. Εντός ενός μήνα πήρε 26,89%. Γι’ αυτό κιόλας σημαντικό σκαλοπάτι για ένα μικρό κόμμα για να μπει στη βουλή είναι να εκλέξει πρώτα ευρωβουλευτή.
Γιατί τα λέω όλα αυτά; Διότι η παράσταση νίκης καθορίζεται σε τεράστιο βαθμό από τις δημοσκοπήσεις. Ο κόσμος έβλεπε το 2015 σε όλες τις δημοσκοπήσεις ότι θα κέρδιζε ο ΣΥΡΙΖΑ και το 2019 ότι θα κέρδιζε η Νέα Δημοκρατία. Αυτό έκανε τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι θα νικούσαν αυτά τα κόμματα και ακολούθως η πεποίθηση αυτή έστειλε πολλούς αναποφάσιστους στα παραπάνω κόμματα. Προσέξτε: εγώ δεν λέω ότι οι δημοσκοπήσεις ψεύδονταν. Αλήθεια έλεγαν και τις δύο φορές, ακόμη κι αν ενίοτε μαγείρευαν κατά βούληση τη διαφορά. Πράγματι θα κέρδιζαν αυτά τα κόμματα. Γιατί όμως να δημοσιεύεις τις δημοσκοπήσεις, με αποτέλεσμα να καθοδηγείται ο κόσμος; Δηλαδή για να το κάνω πιο λιανά, οι αναποφάσιστοι διαβάζουν συνέχεια ότι θα κερδίσει η Νέα Δημοκρατία. Λόγω αυτού, πολλοί θα καταλήξουν να ψηφίσουν Νέα Δημοκρατία. Η Νέα Δημοκρατία θα αυξήσει τη διαφορά της, επειδή οι δημοσκοπήσεις την δείχνουν πρώτη.
Κι εδώ υπάρχει κι ένα ηθικό ζήτημα. Είσαι δεύτερο κόμμα. Για να κερδίσεις τις εκλογές, χρειάζεσαι ρεύμα νίκης. Οι δημοσκοπήσεις σε δείχνουν να χάνεις. Αδυνατείς να κοντράρεις στα ίσα τον άλλο, γιατί οι ψηφοφόροι σου είναι αποσυσπειρωμένοι και οι αναποφάσιστοι κατευθύνονται προς τον αντίπαλο. Ο μόνος τρόπος να κερδίσεις είναι να δημοσιεύεις στις εφημερίδες σου ψεύτικες δημοσκοπήσεις. Και το κάνουν αυτό τα κόμματα; Εκτιμώ πως ναι. Όλα τα μεγάλα -τουλάχιστον -κόμματα, ειδικά όταν είναι πίσω, “παραγγέλνουν” δημοσκοπήσεις που να ωραιοποιούν τα ποσοστά τους.
Τι λέω λοιπόν εγώ; Αντί να δημοσιεύονται δημοσκοπήσεις που χειραγωγούν τον κόσμο ακόμη κι αν λένε την αλήθεια ή να δημοσιεύονται δημοσκοπήσεις που χειραγωγούν τον κόσμο λέγοντας ψέματα, να μην δημοσιεύονται καθόλου δημοσκοπήσεις. Κι αυτό όχι μόνο πριν τις εκλογές, αλλά καθ΄όλη την τετραετία. Τι δουλειά έχουμε να συζητάμε τι θα ψήφιζε κάποιος αν είχαμε εκλογές την άλλη Κυριακή; Δεν θα έχουμε! Κι αν είχαμε, θα ήταν άλλη η συζήτηση από την τωρινή. Το συζητάω να βγαίνουν μόνο δημοσκοπήσεις επί συγκεκριμένων πολιτικών. “Συμφωνείτε με την κατάργηση του ασύλου ή όχι;”. “Συμφωνείτε με την αγορά των Rafale ή όχι;” κτλ.
Ας κάνουν τα κόμματα τις δημοσκοπήσεις τους για να ξέρουν πού βρίσκονται, αλλά να παραμένουν κρυφές οι δημοσκοπήσεις. Προφανώς σε εποχή διαδικτύου όλο και κάποια πράγματα θα διαρρέονται δυστυχώς, αλλά και πάλι η κοινή γνώμη θα επηρεάζεται λιγότερο.
Όμως από την άλλη δεν θα το έκαναν ποτέ τα μεγάλα κόμματα. Ξέρετε γιατί; Γιατί όλο αυτό το σύστημα αναμασά τα ίδια κόμματα ξανά και ξανά στην εξουσία, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ και κανά εξτραδάκι κάθε τόσο.
