Distopyanın Kısa Tarihi
Distopya olmasını istemediğimiz, gerçekleşmesinden korktuğumuz toplum veya oluşumdur. Kelime anlamı olarak ütopya, yani arzu edilen hayal dünyasının tam tersidir ve çok basitçe orada bulunmak istemeyeceğimiz yer veya zamandır.
Hayalini kurduğumuz dünyanın oluşumu için nasıl çaba göstermemiz gerekiyorsa, dönüşmesine korktuğumuz distopik dünyayı kurtarmak için de aynı eforu göstermemiz gerekiyor. Bu nedenle distopyalar, distopya kitapları çok önemlidir çünkü onlar bize eğer iyiye, doğruya gitmek için uğraşmazsak sonumuzun nasıl olabileceğini gösterir ve bu korku bizi motive eder.
Bu türün en bilindik yazarı George Orwell olsa da ondan çok daha önce ilk yaygınlaşan distopya kitabı Yevgeniy Zamyatin’in “Biz” romanıdır. Kitap 1924 yılında yayınlanmıştır, Zamyatin Rus bir yazar olsa da kitabın eleştirdiği toplum Sovyetler Birliği’ne benzetildiği için kendi ülkesinde yayını yapılmamış, ilk yayını İngilizce olarak New York’ta yapılmıştır. Aynı zamanda bu kitap Zamyatin’i 1931 yılında Fransa’ya göç etmeye zorlamıştır.
Zamyatin’in “Biz” romanından önce de distopya türüne örnek birkaç kitap çıksa dahi tam anlamıyla bir distopya dünyası olması açısından “Biz” bir ilktir. H.G. Wells’in 1895'te çıkardığı “Zaman Makinesi” ve Jack London’ın 1908 yılında yayınlanan “Demir Ökçe” kitapları ilk distopya kitaplarından sayılmaktadır.
Her distopya romanı kurduğu hayal dünyasını belli bir temele dayandırarak yapar. “Biz” matematiksel bir temel kullanıp dünyadaki her şeyin verimlilik üzerinden ilerlemesini, duyguların tamamen yok olmasını, her insanının en üretken nasıl olacaksa ona göre hayatının planlandığı arzu ve isteğin hiçe sayıldığı bir dünyayı gözümüzün önüne getirir. Karakter, bilinç ve özgür irade bu dünyada yoktur.
1932 yılında yayımlanan “Cesur Yeni Dünya” romanı ile Aldous Huxley, insanın makineleşmesini, sistemin basit bir parçası olmaya zorlanmasını anlatır. Huxley’in romanı yazmadan önce Amerika’ya yaptığı seyahat onu ve yazdığı kitabı çok etkilemiştir. Özellikle Ford’tan ve Henry Ford’un yarattığı bant üretim tekniğinden etkilenen Huxley, anlattığı romanda da bant üretim tekniği gibi her insanı belli kalıba sokmaya çalışan her insanın belli tanımlı bir role göre yetiştirildiği bir dünyayı kurgulamıştır. Bu dünyanın insanları birey olmayı unutmuş toplumun ihtiyacı neyse ona dönüştürülmüştür.
En bilinen distopya romanı George Orwell’in 1984'ü, 1949 yılında yayınlanmış ve Orwell’in kendisinin de ifade ettiği üzere “Biz” kitabından çok etkilenmiştir. Bu kitabın dünyasında kapitalizmin gelebileceği son noktayı, büyük şirketlerin insanların ve ülkelerin sahibi olmasını anlatıyor. Günümüzdeki dünyadan çok uzak olmayarak sadece daha da kötüye gittiğini düşündüğümüz olayların ileri boyutlarını göstermektedir. Bu nedenle şu anda özellikle bu kitap bir referans olarak eğer gerekli önlemleri almazsak sonumuzun ne olacağına dair iyi bir uyarıdır.
Ursula Le Guin’in “Mülksüzleri” 1974 yılında yayınlanmıştır ve distopya kitaplarının en önemli örneklerinden biridir. Kitaptaki kurguda birbirlerine bir köprü ile bağlı biri anarşist diğeri kapitalist yaşam süren iki gezegenden söz eder ve iki görüşün uç noktalarının gidebileceği sonu gösterir. Anarşist gezegenden bir akademisyenin kapitalist gezegene yaptığı yolculuğu ve onun gözlemlerini anlatan kitap, siyasi görüşlerinin uç noktalarını ve kendi içlerindeki çatışmaları yansıtır.
Fahrenheit 451, Damızlık Kızın Öyküsü, Hayvan Çiftliği, Otomatik Portakal gibi bu türe örnek gösterilen başka popüler kitaplar olsa da. Yukarıda bahsettiğim kitaplar kadar etkin bir hayal gücüne sahip ve günümüze yol gösteren kitaplar bulmak oldukça zordur. Konusunu anlattığım kitaplar distopya edebiyat türünün üzerine kurulduğu temel direklerdir ve kesinlikle okunmaları gerekir.
Source: https://www.rarebooksdigest.com/2017/02/27/the-first-dystopian-novel/, https://www.kirkusreviews.com/features/brief-history-dystopian-novel/, https://www.bustle.com/p/the-history-of-the-dystopian-novel-actually-begins-with-a-book-about-the-perfect-society-7554444, https://www.muw.edu/honors/merge/articles/4388-dystopian-literature-evolution-of-dystopian-literature-from-we-to-the-hunger-games, http://www.wikizeroo.net/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvV2VfKG5vdmVsKQ, https://theweek.com/articles/449254/yevgeny-zamyatins-dystopian-novel-21st-century, https://www.theguardian.com/books/booksblog/2009/jun/08/george-orwell-1984-zamyatin-we
