Tüm dünya Covid-19 salgını nedeniyle belirsiz ve zor günlerden geçiyor. Başlangıçta çok ciddiye alınmasa da artık durumun vahameti anlaşılmış durumda. Herkes salgını durdurmak için olağan üstü mücadele veriyor. Bu süreç hiç kuşkusuz ki insanlar için uzun ve çok yıpratıcı olacak. Tabii herkesin aklında ne zaman biteceği ve her şeyin eskisi gibi olup olmayacağı soruları dönüp duruyor. Bu sorulardan önce dünyada geçmiş dönemde yaşanmış pandemilerden kısaca bahsedelim…
Kara veba, Kara ölüm (Black death), 1347–1350 yılları arasında insanlık tarihinin en yıkıcı pandemisine neden olmuştur. Yersinia pestis adlı bakteri hastalık etmenidir. Veba salgını Avrupa tarihi boyunca dini, sosyal ve ekonomik açıdan derin değişikliklere neden olmuştu. Avrupa nüfusunun %30–60’ini öldürdüğü tahmin edilmektedir.
Salgın tam anlamıyla demografik bir felakete yol açmıştı. Nüfus ve gıda arasındaki denge bozularak daha kırılgan bir hale gelmişti. Kara veba çok sayıda insanın ölümüne neden olduğu için tarımsal üretim de büyük oranda azalmıştı. Böylece şehirlerdeki insanlar artık salgının yanında kıtlıktan da ölmeye başlamıştı [1].
Tarihte yaşanan salgınları ve felaketlerin avantajları da vardır. Veba salgını köylüler ve tarım işçileri için olumlu gelişmelere neden oldu. Salgından dolayı azalan iş gücü ve gıdaya artan talep sayesinde tarım işçilerinin değeri hiç olmadığı kadar arttı. Veba felaketinden sonra yoksulların yaşam standardı yükseldi, tahıl fiyatları düştü, kırsal alanda paraya dayalı ekonomiye geçildi, serf iş gücü ve kölelik büyük oranda azaldı ve bir önceki yüz yıla göre ücretli iş gücü artmaya başladı[2].
Kolera salgını (1–6) 1817–1923 yılları arasında Vibrio cholerae bakterisinin neden olduğu hastalık 1 milyondan fazla kişinin ölümüne neden olmuştur. İlk kolera salgını 1817–1824 yılları arasında Hindistan’ın Bengal bölgesinde başlayıp Güneydoğu Asya, Ortadoğu, Avrupa ve Doğu Afrika’ya yayıldı. İkinci kolera salgını 1829–1937 yılları arasında Kuzey Amerika ve Avrupa kıtasını olumsuz etkiledi. Üçüncü kolera salgını 1846–1860 yılları arasında Fransa ve İngiltere’de tekrar büyük salgın meydana geldi. İrlanda’yı da çok kötü etkiledi. İnsanlar hem açlıktan hem de hastalıktan ölüyordu. Salgın Güney Amerika’ya kadar ulaştı. Beşinci salgın (1881–1896) Hindistan’da başladı ve Avrupa, Asya ve Güney Amerika’ya kadar yayıldı. Altıncı salgın (1899–1923) Hindistan’da başlayıp diğer ülkelere yayıldı.
İspanyol gribi 1918–1919 yılları arasında H1N1 influenza virüsünün neden olduğu bir pandemidir. Vebadan sonra insanlık tarihinin en ölümcül salgınlarındandır. I. Dünya Savaşı’nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına aldı. Dünya nüfusunun dörtte birine bulaşıp 50 milyon insanın ölümüne neden oldu. Çok genç ve yaşlı nüfus orantısız bir [EE1] şekilde öldü.
Asya gribi 1957–1958 yılları arasında 1 milyondan fazla insanın ölümüne neden olan influenza A (H2N2) virüsüdür. Virüs Çin’de başlayıp tüm dünyaya yayıldı. Birleşik Krallık ’ta salgın 5.5 milyon insana bulaştı ve yaklaşık 14.000 kişinin ölümüne neden oldu. Birleşik Krallık sadece hastalık için 10.000.000 pound harcandı. Salgın nedeniyle ofisler, fabrikalar ve madenler kapatıldı ve ekonomide ciddi durgunluk yaşandı[3 ].
Hong Kong Gribi (1968–1970) tüm dünyada yaklaşık 1 milyon insanın ölümüne neden oldu. Diğer pandemilere kıyasla %0,5 gibi düşük ölüm oranına sahipti.
Domuz gribi (2009–2010) salgına neden olan virüs influenza A H1N1 alt türüdür. Hastalıktan yaklaşık 200.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Kümes hayvanlarıyla [EE2] yakın temasta bulunan kişilere eğer hayvanda insana geçebilen virüs varsa bulaşabilmektedir.
SARS (2002–2003) Koronavirüs’ün neden olduğu solunum yolu salgınıdır. Hong Kong’da başlayan salgın tüm dünyada 10.000 üzerinde kişiye bulaşmış ve 916 ölüme neden olmuştur. Sars’ın ölüm oranı %10,9’dur. Salgının bulaştığı birçok ülkede seyahat ve turizm gelirlerinde ciddi düşüş yaşandı. Salgından dolayı sağılık harcamalarındaki artışın yanında diğer sektörleri de etkilemiştir[4 ].
MERS (2015-Halen) Ortadoğu solunum sendromu salgına neden olan koronavirüstür. Ölüm oranı yaklaşık %35’tir. Salgın turizm ve turizmle ilgili diğer sektörlerde tahmini 2,6 milyar ABD doları kayba neden olmuştur[5 ].
Covid-19 (2019- Devam ediyor) şiddetli akut solunum yolu sendromuna neden olan SARS ve MERS’in kuzeni koranavirüstür. Çin’in Wuhan kentinde başlayıp tüm dünyada pandemiye neden olmuştur. Salgın 13.04.2020 tarihinde tüm dünyada 1.850.220 kişiyi enfekte etmiş, 114.215 kişinin ölüme neden olmuştur ve hala devam etmektedir. Maalesef uzun bir süre salgın devam edecek gibi…
Bir sonraki blogda vebanın tarım üzerine etkilerini inceleyeceğiz…
Ayla Nurcan Issı
tarla.io
Ziraat Mühendisi
Kaynakça:
1) Huberman, Leo. Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul: İletişim Yayınları, 13. Baskı, 2013.
2) Roberts, J. M. Avrupa Tarihi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2015
3) https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52150272Jackson, C. (2009). History lessons: the Asian Flu pandemic. British Journal of General Practice, 59(565), 622–623. doi:10.3399/bjgp09x453882
4) Keogh-Brown, M. R., & Smith, R. D. (2008). The economic impact of SARS: How does the reality match the predictions? Health Policy, 88(1), 110–120. doi:10.1016/j.healthpol.2008.03.003
5) Joo, H., Maskery, B. A., Berro, A. D., Rotz, L. D., Lee, Y.-K., & Brown, C. M. (2019). Economic Impact of the 2015 MERS Outbreak on the Republic of Korea’s Tourism-Related Industries. Health Security. doi:10.1089/hs.2018.0115
[EE1]Orantısız ölmek nasıl oluyor?
[EE2]Kümes hayvanlarından mı bulaşıyor domuzdan mı?
