Özgür Yazılım Nedir?
Özgür yazılım, yazılım kullanıcısının yazılım üzerinde yetkilere sahip olduğu yazılımdır. Bu yetkileri kısaca kopyalama, dağıtma, inceleme, çalıştırma, değiştirme ve geliştirme olarak ifade edebiliriz.
“Özgür yazılım” İngilizcesinin “free software” olması nedeniyle “ücretsiz yazılım” ifadesiyle sık sık karıştırılmakta. Oysaki yazılımın özgür olma şartlarına göre özgür bir yazılımın ücretsiz olma şartı yoktur, özgür bir yazılım ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli olarak da dağıtılabilir. Yine de özgür yazılımların genellikle ücretsiz olarak dağıtıldığını görmek mümkündür.
Peki bir yazılımın özgür olma şartları nelerdir?
0 - Yazılımı istediğiniz gibi çalıştırma özgürlüğü.
1 - Programın nasıl çalıştığını inceleme, istek ve ihtiyaçlarınıza göre programı değiştirebilme özgürlüğü.
2 - Programın kopyalarını dağıtma özgürlüğü.
3 - Değiştirilmiş sürümlerinizin kopyalarını dağıtma özgürlüğü.
Bu şartları sağlayan yazılımlar özgür yazılım olarak değerlendirilirken, herhangi birini bile sağlamadığı takdirde o yazılım özgür yazılım kategorisine girmemektedir.
Özgür Yazılım Ne Değildir?
Özgür yazılımın şartlarına baktığımız zaman, kaynak koduna erişimin gerekli olduğunu çıkarabiliyoruz. Ancak özgür yazılım kavramı, kendi başına açık kaynak kod demek değildir. Temel olarak özgür yazılımın amacı, yazılım kullanıcısının yazılım üzerinde tam yetkiye sahip olmasıyken; açık kaynak kod için amaç, kodu herkese açık hale getirip diğer insanların da koda katkıda bulunmasını sağlayarak kodu daha iyi hale getirmektir. Yani aslında “özgür yazılım” kendi felsefesi içerisinde kodun açık kaynaklı olmasını gerektirirken “açık kaynak” kavramı özgür yazılım hareketini tek başına tanımlamak için yeterli değildir. Özgür yazılım hareketinin başı Richard Stallman, yazılım projelerini açık kaynak olarak paylaşmanın felsefi bir amaçtan ziyade bir yazılım geliştirme metodolojisi olarak görüldüğünü ve açık kaynak hareketinin olaya daha çok pragmatik açıdan yaklaştığını söylüyor.
Tarihçe
Bilgisayarların henüz pek yaygınlaşmadığı zamanlarda, bilgisayarlar şirketlerin tekelindeydi. Ancak insanların kendi kişisel bilgisayarlarına sahip olmasıyla beraber yazılım sektörü zamanla oluşmaya başladı. 1983'te “yazılım” kavramını şirketlerin tekelinden kurtarmak ve özgürleştirmek için Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Yapay Zekâ Laboratuvarı’ndaki hacker topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman GNU (GNU’s Not Unix) işletim sistemi projesini duyurdu ve 1985'te Özgür Yazılım Vakfını kurdu.
GNU işletim sisteminin içine Finlandiyalı öğrenci Linus’un geliştirmeye başladığı ve açık kaynak bir proje olarak gelişmeye devam eden bir işletim sistemi çekirdeği olan Linux da dahil oldu. GNU Linux projesi özgür yazılım hareketinin temelini oluşturuyordu.
GNU projesi GNU GPL (GNU General Public Licence) yeniliğini de beraberinde getirdi. Bu lisans, programcının isim haklarını gözeterek program üzerinde değişiklik yapmanıza, programın kaynak kodunu dağıttığınız ve değişiklikleri belirttiğiniz sürece izin veriyor. Aynı zamanda bir programın dağıtımını engellemeyerek programın geniş kitlelere dağıtılmasına izin verdiği için bu lisansa “copyright”ın aksine “copyleft” adı veriliyor.
Neden Özgür Yazılım?
“Yazılımda yalnızca iki olasılık vardır: ya kullanıcılar programı ya da program kullanıcıları kontrol eder. Eğer program kullanıcıları ve geliştirici de programı kontrol ediyorsa, o zaman program adaletsiz bir gücün aracı olmuştur.”
( Richard M. Stallman )
Özgür yazılımda kullanıcı adaletsiz bir gücün esiri haline gelmemiştir, tüm süreçler şeffaftır.
Özgür yazılım herkese açık olduğundan ötürü kapalı kodların aksine eksiklikleri yalnızca şirket çalışanları tarafından değil, tüm dünya tarafından fark edilebilip düzeltilebilir. Bu sayede tüm dünyadan kullanıcı kodun gelişmesine katkıda bulunabilir. Kullanıcı kendi isteğine ve ihtiyacına göre yazılım üzerinde değişiklikler yapma hakkına sahiptir ve şirketin dayatmalarına uymak zorunda kalmaz.
Kod içeriğini göremediğiniz bir sistem üzerinde çalışmak kafanızda güvenlik ile ilgili soru işaretleri oluşturabildiği gibi ileride güvenlik sorunlarıyla karşılaşmanıza sebep olabilir. Bu yüzden GNU Linux gibi açık kaynak işletim sistemleri üzerinde çalışmak size arka planda olup biteni bilme imkanını verdiği için güvenlik açısından da sizin için daha iyi bir alternatif olabilir.
Sonuç olarak özgür yazılımın amacı, kullanıcıların özel şirketlerin esiri konumuna gelmemeleridir; kullanıcılar bilgisayarlarını özgürce kullanabilmeli, özgür olmayan bir yazılımın dayatmalarıyla hareket etmek zorunda olmamalılardır.
Daha detaylı bilgi için aşağıdaki yazıya da bir göz atabilirsiniz:
