Vrije wil.

Het idee zat al langer in mijn hoofd. Een Facebookpagina waarbij lezers iedere dag een bladzijde om kunnen slaan. Iedere dag een nieuw verhaaltje. Iedere dag ‘Verhaaltjestijd’. Leuk woord blijft dat.

Ik heb bewust voor verhaaltjes gekozen. In een tsunami aan nieuwsbulletins, pushmeldingen en nepnieuws voelt verhaaltjes als een rots in de branding. ‘Verhaaltjes’ doen met denken aan de voorlezende oma, die in haar zacht wiegende schommelstoel Rupsje Nooitgenoeg aan het voorlezen is. De open haard brandt, de knusse kamer vult zich met warmte en de eekhoorntjes kloppen (‘want de bel doet het niet’) zachtjes tegen het raam.

En zo heb je ineens de melodie van een Sinterklaasliedje (‘Waar ging die discussie ook alweer over?’) in je hoofd. Soms kan het menselijk brein je zo verbazen. Hoe herinneringen, verhaaltjes van vroeger zulke verbanden kunnen leggen. Eerst schrijf ik over een nostalgisch beeld en een fractie van een seconde later heb ik een Sinterklaasliedje in mijn hoofd en ben ik daarover aan het schrijven.

Het menselijk brein is een mooi iets. Een opslagruimte met werkgeheugen en het vermogen om keuzes te maken. Een vrije wil te hebben. Maar wat is vrije wil? Iemand heeft het ooit bedacht. Een term die, denk ik, bedacht is aan de hand van observatie en participerend onderzoek. Descartes, stamvader des Renaissances, zal één van de eersten zijn geweest die ‘vrije wil’ de wereld ingeslingerd heeft.

Maar nog steeds de vraag: ‘Wat is vrije wil?’

Bestaat dat wel? Als je bedenkt dat je altijd te maken hebt met externe factoren. Iedere keuze die je maakt, heeft invloed op ‘een derde’. Je kunt, uit vrije wil, ervoor kiezen om minder snel boos te worden als je kritiek krijgt. Dat geeft rust, voor jezelf, maar ook voor de mensen om je heen. Een positief gevolg, goed nieuws! Je bent een beter (dan wat?) persoon geworden.

Maar alsnog de vraag: ‘WAT IS VRIJE WIL?’

De uitkomst van je keuze, hoe positief ook, heeft volgens mij niks te maken met ‘een vrije wil’ hebben. Bij het maken van de keuze weet je de uitkomst nog niet. Maar bij het overwegen spelen externe factoren een rol, je bent in principe bij het maken van een altijd geketend aan ‘een derde’. Je hebt de vrijheid om een keuze te mogen maken, maar doe je dat ook uit vrije wil?

Misschien is het stranden op een onbewoond eiland, (‘waar The Ocean Cleanup net alle mogelijkheden tot flessenpost vakkundig heeft opgeruimd’), met genoeg voedsel en water wel gewoon de ultieme vrije wil. Dat het niet hebben van een keuze de illusie van vrijheid naar het rijk der fabelen verwijst. Dat vrijheid gewoon een term is die het daadwerkelijke gevoel niet omvat. Zou het?

(Dat stilzitten doet iets met je)