Te gjithe ato qe nuk dini mbi financimin e startupeve por qe ju vjen zor te pyesni…

Nga bisedat me shume te rinj qe angazhohen ne ekosistemin e sipermarrjes 2.0 ne Shqiperi (startup), themelues e jo, edhe une perfshire, kam vene re se rrugetimi i financimit te nje sipermarrje eshte i paqarte. Per kete arsye vendosa te hulumtoj e shkruaj kete udhezues te thjeshtuar.

Se pari dua te qartesoj se ka dy menyra financimi te sipermarrjes startup: Financimi dhe “Bootstrapping”. Nderkohe qe ne financim themeluesit mbledhin para per veprimtarine e perditshme nga te afermit, engjejt, investitoret deri tek publiku (ligji shqiptar - Ligji Nr.9901 datë 14.4.2008 -lejon dy lloj shoqerish aksionare (sh.a.), ato me oferte private, qe jane ende forma e vetme ekzistuese ne vendin tone per shkak te mungeses se burses, dhe ato me oferte publike, ku pronesia e tyre nepermjet aksioneve tregtohet ne burse; per te kaluar ne shoqeri aksionare me oferte publike kalohet nepermjet nje procesi qe quhet IPO), ne menyren e dyte ndodh krejt e kunderta. Themeluesit mundohen qe veprimtarine e perditshme te kompanise ta financojne me parate e veta duke minimizuar ne ekstrem shpenzimet. Nese planet e themeluesve jane qe kjo kompani te rritet atehere eshte gjithashtu e vertete se kjo menyre nuk mund te zgjase perjetesisht. E keshillueshme ne fillesat e kompanise, kjo menyre kthehet ne faktor deshtimi kur operacionet kerkojne shuma te medha si pasoje e Kerkim Zhvillimit dhe Zgjerimit.

Sa here kerkohet financim duhet te kihet parasysh qe hiqet dore nga nje cope e byrekut te pronesise ne kompani. Por financimi i perdorur ne menyren e duhur sjell vlere, rrjedhimisht perkthehet ne rritje te vleres se kontabilizuar te kompanise, pra vlera e aksioneve, shpesh jo vetem qe nuk ulet por rritet, edhe se % e zoterimit bie.

Ideja qe qendron pas kapitalit te vet eshte se nese themeluesi kerkon qe ky ze te rritet (vlere), duhet te jete i gatshem te heqe dore nga pjese te saj. Nese kapitalin e vet e mendojme si nje byrek dhe parate si brum; nese ne fillim kemi 100% te nje kafshate byrek, ne fund duke shtuar brum, do te zoterojme 15% te tepsise.

Fazat e financimit

Supozojme nje kompani imagjinare te themeluar ne shkurt 2017, nga Tani. (T si Themelues)

Faza e Idese:

Ne fillim Tani eshte vetem dhe pas shume kerkimesh te brendshme vendos mbi idene e duhur qe duhet te ndjeke. Nje kompani qe prodhon stilolapsa qe shkruajne vete*, nderkohe qe perdoruesi dikton. Ne nomentin i pare qe themeluesi fillon punen, fillon dhe krijimi i vleres, kjo vlere eshte ajo qe me pas do te perkthehet ne kapital te pronarit. Duke qene se Tani e nisi gjithcka i vetem, ai zoteron 100% te kesaj vlere nderkohe qe kompania eshte ende e paregjistruar.

Gjetja e nje Bashkethemeluesi:

Pasi Tani kupton se aftesite e tij dhe koha ne dispozicion nuk mjaftojne, ai fillon te kerkoje dhe gjen nje bashkethemelues, Benin (B si Bashkethemelues), aftesite e te cilit plotesojne maksimalisht kerkesat, eshte i zgjuar dhe i motivuar. Pasi punojne (test) se bashke per pak jave, Tani kupton se djali i ri po sjell vlere te madhe ne kompani, keshtu i ofron nje vend permanent si bashkethemelues. Nuk i ofron para per punen qe kryhet sepse perndryshe do ta kishte punonjes. Ajo qe Tani ofron ne kembim te kontributit te Benit eshte pjese nga kapitali i vet. Por sa % duhet t’i jape? 20% duken pak, 40%? Meqenese ishte ideja e Tanit ne fund te fundit… apo jo?

Vjen nje moment qe kupton se kompania ende nuk vlen asgje nderkohe qe bashkethemeluesi, nese pranon merr persiper nje risk te madh. Ne fund te fundit, duke qene ende ne fillim te punes, praktikisht ajo qe Tani dhe Beni do te bejne eshte pothuajse e njejte.

Keshtu qe bien dakort per 50–50 (ne vijim do te abstragojme nga konfliktet e mundshme qe mund te vijne si pasoje e vendimmarrjes se barabarte). Me nje ndarje tjeter, Beni do te ishte me pak i motivuar, nderkohe qe nje startup problemi i fundit qe ka nevoje te merret eshte ndershmeria dhe drejtesia mes bashkethemeluesve. Te qenit i ndershem dhe i drejte me nje partner, eshte faktor kyc ne keto sipermarrje. Edhe Edi Demaj ne Startup Grind Tirana e thote dicka te tille. Pasi puna nis, te dy bashkethemeluesit kuptojne se kane koheqe ushqehen vetem me byreqe nderkohe qe ndajne dhallen. Ata kane nevoje per financimin e pare…para se te shkojne tek mjeku.

Aksionet: 50% Tani / 50% Beni

Roundi FFF:

Ky eshte financimi i pare fare, pas parave te themeluesve. I quajtur “FFF” si shkurtim i “Friends, Family & Fools”, pasi jane te paret qe themeluesit i drejtohen per para (jo te vetat). Ne fazen qe kompania ndodhet, e ka te pamundur te terheqe fonde nga publiku, AMF (Agjencia e Mbikqyrjes Financiare) nuk do ta lejonte nje gje te tille. Prandaj dy jane alternativat:

Investitoret

Sipermarres apo individe me te ardhura shume, shume here me te larta se nje familje e klases se mesme. Keta persona jane te afte te nuhasin mundesite e investimit dhe nje pjese e te ardhurave te tyre vjen si pasoje e investimeve te kompani private si e sapothemeluera nga miqte tane. Fatkeqsisht ata nuk njohin asnje qe ka fuqi financiare te tille.

Miqte, Familjaret dhe “te Cmendurit”

Gjithsesi shpresat nuk jane te humbura, miqte dhe familjaret e Benit dhe Tanit mund t’i ndihmojne. Xhaxhai i Benit (e sheh qe ja vlente 50%? ;)) eshte vete sipermarres i cili e kupton rendesine e te qenit i tille, keshtu pranon t’i jape kompanise se sapothemeluar 500.000 ALL per 5% te vleres se aksioneve. Me kete shume bashkethemeluesit mund te perballojne edhe 6 muaj te tjere nderkohe qe prodhojne prototipin e stilolapsit.

Regjistrimi

Si nevoje e zyrtarizimit te marreveshjes me xhaxhain e Benit, lind nevoja e regjistrimit. 5% e kompanise i takojne xhaxhait, 20% bashkethemeluesit i lene menjane si “option pool” per t’i shperndare tek punonjesit (per 2 arsye: 1- do ta kerkojne investitoret e ardhshem dhe 2-e ruan nga ndarjet e metejshme mes dy bashkethemeluesve).

Aksionet: 37.5% Tani / 37.5% Beni / 5% Xhaxhai / 20% Option Pool

Raundi i Engjejve (SEED)

Parate e marra nga xhaxhai mjaftojne vetem per 6 muaj, si rrjedhoje, nese dy sipermarresit nuk gjejne nje burim tjeter financimi, sipermarrja e tyre do te vdese. Alternativat jane si me poshte:

Inkubatoret / Akseleratoret (dhe excubatoret**):

Ne keto institucione ofrohet hapsire pune, mentorim dhe shpesh fonde per financimin e kompanise apo dhe jeteses se sipermarresve. Ne kembim keto institucione kerkojne nje pjese te byrekut. Kur zgjidhet nje institucion i tille faktoret qe kane peshe ne vendimmarrje jane masa efinancimit, cilesia e mentoreve ose % qe ata institucionet kerkojne ne .

Engjejt:

Lajmin e mire apo te keqin ne fillim?

Ne SH.B.A. ne 3-mujorin e pare (Q1) te vitit 2013, investimi mesatar i nje engjelli ishte afersisht 600.000 USD (HALO REPORT). Lajmi i mire. Lajmi i keq eshte se mesatarja e vleres se kompanive ku keto engjej investuan ne po te njejten periudhe ishte 2.5 milione USD. A do t’ja arrijne dot dy sipermarresit tane te kene kete vlere kompanie brenda 3–4 muajsh? Supozojme se ata arrijne nje vlere prej 200 milione Leke dhe sigurojne te gjejne nje engjell qe u ofron 40.000.000 Leke investim. Sa % te kompanise duhet ti japin Tani dhe Beni?

Nese mendoni se engjelli do te marre 20% te kompanise, e keni menduar gabim! 2 miliarde ALL eshte vlera e kompanise para financimit.

200.000.000 ALL + 40.000.000 ALL = 240.000.000 ALL

Logjika pas ketij veprimi eshte se aksionet ndahen pasi engjelli jep parate, nese dy sipermarresit i japin 20% atehere e kane bere ndarjen para se engjelli te behej aksioner.

40.000.000 / 240.000.000 ALL = 16.7%

Engjelli mer 16.7 ose 1/6 e kompanise.

Aksionet: 31.23% Tani / 31.23% Beni / 4.2% Xhaxhai / 16.7% Option Pool (te gjithe kane 16.7% me pak) / 16.7% Engjelli

Diluimi:

Procesi qe ndodhi me uljen prej 16.7% te cdo cope te byrekut te aksioneve quhet diluim. A eshte dicka e keqe diluimi? Jo, sepse byrekut po i shtohet brum dhe po behet gjithnje e me i madh. Por gjithashtu, Po, sepse sa here ndodh diluimi, themeluesit humbasin nje pjese te kontrollit. Prandaj rendesi ka qe Investimi te pranohet vetem kur eshte i nevojshem! Gjithashtu eshte e rendesishme te pranoni keto para nga njerez apo institucione qe keni respekt pasi influenca ne bord e investitoreve mund te ndikoje ne menyren e menaxhimit te kompanise.

(Sugjerim: Simuloni situata te ndryshme diluimi ketu: http://ownyourventure.com/equitySim.html)

Roundi VC (Venture Capital)

Me ne fund dy sipermarresit ja dolen te prodhojne stilolapsin vete-shkrues dhe e vene re se ne treg ka kerkese, fjala po perhapet dhe publiku po kerkon gjithnje e me shume te bleje kete produkt. Kerkohen fonde shtese per te nisur prodhimin masiv. Ne kete rast nje VC mund te ndihmoje…
Dy b.themeluesit gjejne nje VC qe eshte i gatshem te jape 200 milione ALL perkundrejt 33.3% te aksioneve, nderkohe qe e vleresojne kompanine per 400 milione Leke. E njejta logjike vepron edhe ketu:

400.000.000 + 200.000.000 = 600.000.000

200.000.000 / 600.000.000 = 33.3%.

Ne kete moment dy Tani dhe Beni duhet te vleresojne mire oferten. Nese ata pranojne, te dy humbasin kontrollin e kompanise per shkak te diluimit.

Ky do te ishte “Series A” per to. Raundi i pare me nje VC eshte quhet “Series A”. Pas saj drejtuesit e kompanise mund te shkojne edhe ne Series B ose Series C.

Interviste me nje VC qe investon ne Shqiperi

Pas ketij raundi tre gjera mund te ndodhin:

A) Mbarojne fondet e askush nuk ka interese te investoje me, kompania do te vdese.

B) Fondet ndihmojne te ndertojne nje kompani te suksesshme qe nje kompani me e madhe tenton ta bleje. Zakonisht ja dalin.

C) Kompania eshte aq e suksesshme pas disa Raunde Financimi sa ne fund vendos te kthehet ne Sh.A. me oferte publike (shkoje ne IPO — Initial Public Offer, Oferta e Pare Publike e Aksioneve)

Ciklet e Financimit

Te shkuarit Publik:

Teknikish, IPO eshte nje tjeter menyre per te mbledhur fonde. Vetem se kete here ne vend qe te trokasesh dere me dere, leshon aksione qe miliona individe mund te blejne (tregtojne) njeheresh ne burse.

Nje arsye tjeter pse duhet te shkohet IPO eshte se themeluesit, punonjesit, xhaxhai e kushdo tjeter qe zoteron aksione nuk mund t’i ktheje ato ne para te thata per sa kohe nuk mund t’i tregtojne ne burse. Nepermjet te shkuarit publik, keto fonde clirohen.

Punonjesit:

Me te shkuarit publik, me ne fund punonjesit qe moren persiper riskun, punuan ore te gjata me page te ulet, me mundesine qe kompania mund te vdiste ne ato momentet e veshtira qe perdite Tani dhe Beni hasnin…do te shpaguhen. Aksionet qe ata kane marre ne kembim per punen e tyre mund te konvertohen ne likuiditet dhe si rrjedhoje, ata jane te “pasur”.

Mendoni se kam harruar dicka? Ju nevojitet me shume shpjegim per nje faze te caktuar? Apo thjesht si shqiptar ke thjesht nevoje te shash punen e tjetrit? Te lutem shkruaje mendimin tend tek komentet! Faleminderit ;)

* Rasti i stilolapsit qe shkruan vete eshte marre nga konkursi MESE (Management and Economic Simulation Exercise) qe Junior Achievement organizonte per shkollat e mesme ne vitet 2000–2003, ku pjese e konkurenteve isha dhe une.

**Excubatore jane ato inkubatore qe ne te kundert te Inkubatoreve apo Akseleratoreve ku pjesemarrja behet me konkurs, jane te gatshem te marrin ne inkubim/akselerim cdo sipermarrje qe eshte e gatshme te paguaje.

*** Faleminderit Alen Saqe per syrin kritik!

**** Nese mendoni se shume prej ketyre proceseve ka gjasa te mos ndodhin ne nje te ardhme te afert ne Shqiperi, nuk ka problem, shkrimi eshte informativ, edhe per ata djem e vajza qe tashme nga Shqiperia “inkorporojne” ne Delaware apo gjetke dhe presin financime nga VC te huaj.