Top 5’de bir soft skill: Analitik Düşünme ve bunu uygulayacak metot: Zihin Haritalama
Analitik düşünce biçiminin çağımızın en önemli düşünme sistematiği olduğunu iddia ediyorlar bu alandaki ünlü düşünürler ve bilim adamları. Peki ne demek analitik düşünce? İnsan nasıl analitik düşünebilir veya bu tarz düşünme yeteneği sonradan kazanılabilir mi?
Analitik düşünce, mantıksal ve sistematik bir yaklaşım kullanarak bir konuyu analiz etme ve anlama becerisidir. Bu yaklaşım, karmaşık problemleri çözme, doğru kararlar verme, farklı senaryoları değerlendirme ve verimli düşünme becerilerini geliştirme konusunda son derece faydalı bir sistematiğe sahiptir. IT alanında bu yaklaşım çok benzer bir biçimle “Computational Thinking” (CT) (Bilgi-işlemsel düşünce) olarak da karşılık bulmaktadır. Tanım olarak karmaşık bir sorunu ele almamıza, sorunun ne olduğunu anlamamıza ve algoritmik çözümler geliştirmemize olanak sağlayan bir metodolojidir. Bu yöntem en çok software development süreçlerinde kullanılır. Yalnızca bilgisayar ortamında karşılaşılan sorunlarda değil, günlük yaşantıda karşılaşılan her türlü problemi çözerken kullanılabilir. 21.yüzyıl yetkinliklerinin önde gelenlerinden biri olarak kabul edilen Copmputational Thinking, 4 ana bölümden oluşmaktadır. Problem parçalara ayrıştırılır, ayrıştırılan parçalar daha önce karşılaşılan problemlere benzer şekilde çözülebilsin diye karşılaştırılır, ortaya çıkan problemle ilgili olmayan bilgilerin işin içerisinden çıkarılmasından sonra sorunu çözmek için adımlar oluşturulur ve ortaya çıkan çözüm yolu en verimli şekilde kullanılır. Karmaşık bir problem, ilk bakışta nasıl kolayca çözeceğimizi veya anlayacağımızı bilmediğimiz bir problemdir. CT, bu karmaşık problemi ele almayı ve onu bir dizi küçük, daha yönetilebilir probleme (ayrışma) ayırmayı içerir. CT bölümleri şöyle adlandırılır.
1- Decomposition (Parçalama)
2- Pattern Recognation (Desen tanımlama)
3- Abstraction (Soyutlama)
4- Algorithm (Algoritma)
Bu yazının ana ekseninde analitik düşünce ve zihin haritalama kavramları olacağı için Computational Thinking kısmını bu konularla yakından ilgili olmakla beraber başka bir yazıda ele alacağız.
Recruiter’lar (işe alım uzmanları) tarafından ve birçok otorite tarafından son yılların ve yakın geleceğin en önemli soft skilleri arasında ilk 5 de gösterilen Analythical Thinking (analitik düşünme) aşağıdaki maddeler çerçevesinde daha iyi anlaşılabilir. Analitik düşünme becerisi kazanan bir birey karşılaştığı tüm meseleleri sahip olduğu bu zihin formatıyla ele alacağı için tüm kurumlar tarafında değerli ve potansiyelli olarak değerlendirileceği için kıymetlidir. Analitik düşünme yeteneğine sahip kişiler “çözüm odaklı düşünen kişiler” olarak değerlendirilmektedir. Analitik düşünme aşamaları:
§ Mantıksal düşünme: Analitik düşünce, mantıksal bir düşünce süreci kullanarak bir problemi analiz etme becerisidir. Bu yaklaşım, sorunun çözümüne yönelik doğru bir çıkarım yapmak için gerekli olan bir dizi adımı izler
§ Sistematik yaklaşım: Analitik düşünce, sistematik bir yaklaşım kullanarak bir konuyu ele alır. Bu yaklaşım, bir problemi bölümlere ayırmayı, her bir bölümü ayrıntılı bir şekilde analiz etmeyi ve sonunda tüm parçaları birleştirerek bir sonuca varmayı içerir. Bu süreç tıpkı Computational Thinking aşamalarına da benzemektedir.
§ Problem çözme becerisi: Analitik düşünce, karmaşık problemleri çözme becerisini geliştirir. Bu yaklaşım, bir problemi ayrıntılı bir şekilde analiz etmek, potansiyel çözümleri değerlendirmek ve en iyi seçeneği seçmek için kullanılabilir
§ Karar verme: Analitik düşünce, doğru kararlar verme becerisini geliştirir. Bu yaklaşım, bir sorunun tüm yönlerini değerlendirmeyi ve her bir seçeneğin avantajlarını ve dezavantajlarını ayrıntılı bir şekilde analiz etmeyi içerir
§ Efektif düşünme: Analitik düşünce, verimli düşünme becerisini geliştirir. Bu yaklaşım, doğru bir şekilde düşünmek için gerekli olan bilgileri düzenlemeyi, farklı senaryoları analiz etmeyi ve sonunda doğru bir sonuca varmayı içerir
§ Güçlü iletişim ve özgüven: Analitik düşünme, daha iyi iletişim becerileri ve bireysel özgüveni geliştirir. Bu yaklaşım, bir konuyu açıklamak için gerekli olan bilgileri düzenlemeyi, net bir şekilde ifade etmeyi ve başkalarının fikirlerini anlamayı kolaylaştırır. Karşılaştığı sorunları minimize edebilmeyi bildiği için hiçbir sorun karşısında büyüme şansı bulamayacaktır.
Peki analitik düşünmeyi en kolay nasıl hayatımızda uygulayabilir hale getirebiliriz? Bu noktada farklı öneriler (kitap okuma, sudoku, satranç vb.) olmakla beraber bu yazı da farklı bir konsepti ele alacağız.
Analitik düşünceyi tatbik etmeyi kolaylaştıran ve bunu bir metot olarak önümüze getiren bir kavram da “Zihin Haritalama” tekniğidir. Analitik düşünme ve zihin haritalama, birbirini tamamlayan tekniklerdir. Zihin haritalama, bir konu veya problemin farklı yönlerini analiz etmek ve organize etmek için kullanılan bir görselleştirme aracıdır. Analitik düşüncenin ise, bir konuyu sistematik bir şekilde analiz etmek için kullanılan bir düşünce süreci olduğunu yukarda ifade etmiştik.
Zihin haritalama, düşüncelerinizi ve fikirlerinizi görsel bir şekilde organize etmenize yardımcı olan bir tekniktir. Zihin haritalama, beynin çalışma biçimini taklit eder. Zihin haritalamada amaç, beynin çalışma biçimini taklit ederek öğrenme ve düşünme becerilerini arttırmaktadır. Zihin haritaları, beynin doğal olarak düşünce ve fikirleri nasıl bağlantılı hale getirdiğini yansıtmak için düzenlenir. Zihin haritalama, genellikle bir konu veya proje hakkında düşünceleri toplamak, düzenlemek ve hatırlamak için kullanılır. İnsanın hafızasında en kolay yer edebilecek bir teknik olarak olayı adeta resimleştirip meseleye bütüncül bakmanızı ve belki çok geniş bir kavramı anlaşılacak bir özete dönüştürmüş olursunuz. Bu şekilde bir özet, anlamayı ve hafızada kalmasını kolaylaştırmış olacaktır. Zihin haritalama konusunda Dünya’da en çok okunan ve tatbik edilen bir kitap olarak Tony Buzan’ın kitabını tavsiye edebilirim. Tony Buzan, zihin haritalama tekniklerinin öncülerinden biri olarak zihin haritalama konusunda birçok kitap yazmıştır. Ona göre, zihin haritalama yapmak için şu adımları takip etmek gerekir:
1. Başlangıç noktasını belirle: Zihin haritanızın konusunu belirleyin ve bu konu etrafında düşüncelerinizi organize edin
2. Anahtar kelimeleri yaz: Ana konunuzla ilgili anahtar kelimeleri düşünün ve bu kelimeleri zihin haritanızın merkezine yazın
3. Ana dalları belirle: Anahtar kelimelerinizi zihin haritanızın çevresine yerleştirin ve bu kelimelerin altında konuyla ilgili ana dalları yazın
4. İlgili konuları ekleyin: Ana dalların altında ilgili konuları ekleyin ve bu konuları ana dallarınıza bağlayın
5. Renk ve şekiller kullanın: Zihin haritanızı daha görsel hale getirmek için renkli kalemler, şekiller veya resimler kullanabilirsiniz
6. Bağlantıları gösterin: Konular arasındaki bağlantıları göstermek için oklar, çizgiler veya diğer semboller kullanabilirsiniz
7. Özetleyin: Zihin haritanızın sonunda, anahtar noktaları veya özetleyici bir açıklama yazın
Buzan, zihin haritalama yaparken esnek olmak gerektiğini de vurgular. Yani, zihin haritanızı sürekli olarak güncelleyebilir, yeniden düzenleyebilir ve zaman içinde ihtiyaca göre geliştirebilirsiniz. Zihin haritalama, öğrenme, düşünme, hatırlama ve kreatif olma süreçlerinde kullanışlı bir araçtır ve Buzan’ın önerdiği bu yöntem süreçleri daha verimli hale getirmeye yardımcı olmaktadır.
Zihin haritalama, analitik düşünceyi kolaylaştıran ve daha verimli hale getiren bir tool gibidir adeta. Üstelik bu haritalama metodu sadece akademik alanda değil hayatın her alanında kullanılabilmekte ve büyük fayda sağlamaktadır. Sizler de belki tatil planınızı bile bu konsept ile tasarlayabilirsiniz.
Analitik düşünebilmeyi zihin haritalama yöntemiyle nasıl uygulayabileceğinizle ilgili bazı önerileri maddeler halinde paylaşalım:
§ Konuyu tanımlayın: Analitik düşünce ve zihin haritalama sürecini başlatmadan önce, konuyu tanımlamak önemlidir. Konunun ne olduğunu ve analiz edeceğiniz sorunun ne olduğunu belirlemek için bir başlangıç noktası sağlayın
§ Anahtar kavramları belirleyin: Analitik düşünce sürecini zihin haritalama ile birleştirmek için, konunun anahtar kavramlarını belirleyin. Bu kavramlar, konuyu analiz etmek için kullanacağınız temel bilgilerdir. Konuyu bu bilgiler eşliğinde örgüleyeceğiz
§ Zihin haritasını oluşturun: Anahtar kavramları kullanarak zihin haritasını oluşturun. Bu haritada, konunun farklı yönlerini ayrıntılı bir şekilde analiz edebilirsiniz. Harita, farklı alt başlıklar, ana fikirler ve alt konular içerebilir
§ Sorunun nedenlerini ve sonuçlarını analiz edin: Zihin haritasını kullanarak, sorunun nedenlerini ve sonuçlarını analiz edebilirsiniz. Bu, sorunun kökenlerini anlamak için farklı perspektiflerden bakmanızı sağlayabilir
§ İhtimal dahilindeki çözümleri değerlendirin: Zihin haritası, sorunun farklı yönlerini anlamak için kullanışlı bir araçtır. Bu yönleri analiz ettikten sonra, olası çözümleri değerlendirmek için haritayı kullanabilirsiniz. Bu aşamada, analitik düşünce süreci devreye girer ve her bir çözümün avantajlarını ve dezavantajlarını değerlendirerek en iyi seçeneği seçebilirsiniz
§ Sonuçları görselleştirin: Analitik düşünce sürecinin sonucunda elde edilen sonuçları görselleştirmek için tekrar zihin haritalaması kullanın. Bu, sonuçları somut bir şekilde göstermenizi ve daha iyi anlaşılmasını sağlar
Analitik düşünmeyi yukardaki bağlamda ele alırken batı dünyasında daha çok kullanılan ve analitik düşünme ile de karıştırılan bir kavramı da ele alalım: “Critical Thinking (Eleştirel veya Kritik düşünce)”.
Analitik düşünme ve kritik düşünce, birbirine benzer yönleri olup aynı şey değillerdir. Her ikisi de sistematik bir şekilde düşünmeyi, sorunları anlamayı, açıkça ifade etmeyi ve sonuçları değerlendirmeyi gerektirir. Analitik düşünme, bir bütünü küçük parçalara ayırarak detaylı bir analiz yapmayı gerektirir. Analitik düşünme, verileri, bilgiyi ve fikirleri ele alarak bir sorunu parçalara ayırır, her bir parçayı analiz eder ve sorunu tamamen anlamak için bu parçaların birleştirilmesini sağlar. Analitik düşünme, bir sorunu analiz ederken verileri, gerçekleri ve mantığı kullanarak sonuçlara varmayı sağlar.
Eleştirel veya Kritik düşünme ise, bir sorunu eleştirel bir şekilde ele alarak, farklı bakış açılarına sahip olmayı, fikirleri sorgulamayı ve doğru olanı seçmek için çaba göstermeyi gerektirir. Kritik düşünme, argümanların doğruluğunu ve yanlışlığını değerlendirmeyi, doğru ve yanlış fikirlerin arasında ayrım yapmayı, görüşleri analiz etmeyi ve mantıklı bir sonuca varmayı sağlar.
Özetle, analitik düşünme, bir sorunu daha küçük parçalara ayırarak detaylı bir analiz yaparken, kritik düşünme, bir sorunu eleştirel bir şekilde ele alarak farklı bakış açılarına sahip olmayı ve doğru olanı seçmek için çaba göstermeyi gerektirir. Her ikisi de farklı amaçlar için kullanılır ve birbiriyle benzer kavramlar olarak görülebilir.
Son olarak Veri analizi ve görselleştirme alanında karşılaştığımız bir problemi analitik düşünme yöntemiyle nasıl çözebileceğimizi örneklendirelim. Buradaki birçok adımda olaya bütüncül bakabilmek adına zihin haritalama metodu rahatlıkla kullanılabilecektir.
1. Sorunun tanımı: İlk adım olarak, karşılaştığınız sorunu tanımlayın. Örneğin, bir şirketin satış rakamlarındaki düşüşü analiz etmek istediğinizi varsayalım.
2. Anahtar kavramları belirleme: İkinci adım olarak, anahtar kavramları belirleyin. Örneğin, satış rakamları, zaman aralığı, ürün kategorileri, müşteri profilleri gibi anahtar kavramları belirleyebilirsiniz.
3. Veri toplama ve analiz etme: Veri toplama ve analiz etme işlemlerini gerçekleştirin. Veri toplama işlemi, farklı kaynaklardan elde edilen verileri içerebilir. Verileri analiz etmek için farklı analiz yöntemleri kullanabilirsiniz. Örneğin, regresyon analizi, t testi, varyans analizi, korelasyon analizi gibi yöntemler kullanabilirsiniz
4. Görselleştirme: Verileri görselleştirin. Görselleştirme, elde edilen verileri daha anlaşılır hale getirmenin en iyi yollarından biridir. Grafikler, tablolar, çizelgeler gibi görsel öğeler kullanarak verileri görselleştirin
5. Sorunun nedenleri ve sonuçlarını analiz etme: Veri analizinden elde edilen sonuçları kullanarak, sorunun nedenlerini ve sonuçlarını analiz edin. Örneğin, satış rakamlarındaki düşüşün nedenleri, ürün kategorilerindeki zayıflıklar, müşteri profillerindeki değişiklikler olabilir
6. Olası çözümleri değerlendirme: Sorunun nedenlerini belirledikten sonra, olası çözümleri değerlendirin. Örneğin, ürün kategorilerindeki zayıflıkları düzeltmek için ürün portföyünü güncelleyebilirsiniz
7. Sonuçları uygulama: Olası çözümleri analiz ettikten sonra, uygulanabilir olanları uygulayın
Bu adımları takip ederek, veri analizi ve görselleştirme alanında karşılaştığınız problemleri analitik düşünce yöntemi ve zihin haritalama metoduyla çözebilirsiniz. Bu yöntem, sorunları daha sistematik bir şekilde ele almaya ve daha etkili çözümler üretmeye yardımcı olabilir.
Bu yazıda çağımızın en önemli düşünme biçimi olan analitik düşünceyi ve bu formatı uygulamayı kolaylaştıran zihin haritalama metodunu ele aldık. Diğer yazılarda görüşmek üzere.
