Rusya Federasyonu
Rusya veya resmî adıyla Rusya Federasyonu Kuzey Avrasya’da bir ülkedir. Yönetim şekli federal yarı başkanlık tipi cumhuriyettir.
Kuzeybatıdan güneydoğuya Rusya, Norveç, Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya (ikisi birden Kaliningrad Oblastı ile), Beyaz Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore ile komşudur.
Deniz sınırı olarak Ohotsk Denizi ile Japonya ve Bering Boğazı ile bir ABD eyaleti olan Alaska ile de komşudur. 17,075,400 km²’lik yüzölçümü ile dünyanın en geniş ülkesidir ve dünya yaşam alanının sekizde birini kapsar.
Rusya aynı zamanda 2014 yılı itibarı ile 144 milyon nüfusu ile dünyanın en kalabalık dokuzuncu ülkesidir.
Dünyada nüfus yoğunluğu sıralamasında 220. Rusya Nüfus 143,201,600 Yüzölçüm 17,098,242 Kilometrede kare; Nüfus yoğunluğu kilometrekareye düşen insan sayısı 8,4 kişidir.
Dünyada nüfus yoğunluğu sıralamasında 104. Türkiye Nüfus 83.154.997 Yüzölçüm 783,562 Kilometrede kare; Nüfus yoğunluğu kilometre kareye düşen insan sayısı 100 kişidir.
Dünya’nın büyük bir kısmına uzanan Rusya, dokuz zaman dilimine yayılır ve üzerinde çok çeşitli çevre ve yerşekilleri bulunur.
Rusya Federasyon Tarihi
Haziran 1991 yılında, Boris Yeltsin aynı yılın Aralık ayında bağımsız Rusya Federasyonu hâline gelecek olan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı’na seçilerek Rus tarihinde doğrudan seçilen ilk lider oldu.
Sovyetler Birliği sırasında ve dağıldıktan sonra ABD ve IMF tarafından tavsiye edilen özelleştirme ve piyasa ve ticaretin serbestleştirilmesi de dahil olmak üzere “şok terapi” çizgisinde radikal değişiklikler içeren geniş kapsamlı reformlar yapılmıştır. Ancak tüm bunlar büyük bir ekonomik kriz ile sonuçlanmış olup 1990–1995 arasında GSYİH ve sanayi üretiminde %50 düşüş meydana geldi.
Özelleştirmeler ile birlikte işletmelerin kontrolü büyük ölçüde devlet kurumlarından hükûmet ile bağlantıları olan bireylere kaymıştır. Çoğu yeni zengin milyarlarca nakit parayı taşıdı ve ülke dışına büyük bir sermaye kaçışı gerçekleştirdi.
Ekonomik sorunlar sosyal hizmetlerin çöküşüne neden oldu ve ülkede doğum oranı aniden düşerken ölüm oranı ise hızla yükselmiştir. Sovyetlerin son yıllarında %1.5 olan yoksulluk seviyesi 1993 ortalarında %39–49'a çıkmıştır. 1990'lı yıllar, yaygın yolsuzluklar, kanunsuzluklar ve suç çeteleri ile şiddet suçunun yükselişi olarak görülmüştür.
1990'larda Kuzey Kafkasya’da yerel etnik anlaşmazlıklar ve ayrılıkçı İslamcı ayaklanmalar şeklinde birçok silahlı çatışma yaşanmıştır. 1990'ların başında Çeçen ayrılıkçılar bağımsızlık ilan etmesi sonucunda isyancı gruplar ile Rus ordusu arasında çatışmaların olduğu kesintili gerilla savaşı yaşanmıştır. Özellikle Moskova tiyatro krizi’inde 130 ölü ve 700 yaralı meydana gelmiştir.
Beslan rehine krizi gibi sivillere yönelik terör saldırıları yüzlerce kişinin ölümüne neden oldu ve dünya çapında dikkat çekmiştir.
Rusya, Sovyetler Birliği’nin dağılışı sırasında nüfusunun yarısı kadar olmasına rağmen Sovyetler Birliği’nin dış borçlarını üstlenmiştir. Yüksek bütçe açıkları 1998 Rusya mali krizine ve GSYİH’in düşüşüne neden oldu.
Boris Yeltsin, Vladimir Putin ve Patrik II. Aleksey ile birlikteyken 31 Aralık 1999 tarihinde Devlet Başkanı Yeltsin beklenmedik bir şekilde istifa etti ve yerine daha sonra 2000 yılındaki başkanlık seçimlerini kazanan Başbakan Vladimir Putin’i atadı.
Putin göreve gelmesinden sonra hâlen devam eden Çeçen ayrılıkçılarının isyanını bastıracağına yemin etmiş ve bunu büyük ölçüde başarmıştır.
Yüksek petrol fiyatları ve başlangıçta zayıf olan para birimi iç talebin yükselmesini, tüketim ve yatırımlar ile ekonominin dokuz yıl büyümesini, yaşam standartlarının ve Rusya’nın dünya sahnesindeki etkisini artırmasını sağladı.
Putin başkanlığı sırasında yapılan birçok reformlar genellikle Batı ülkeleri tarafından anti-demokratik oldukları gerekçesiyle eleştirilse de, Putin’in liderliğinde düzen, istikrar ve ilerlemeye dönüş Rusya’da kendisine yaygın hayranlık kazandırdı.
2 Mart 2008 tarihinde, Dimitri Medvedev Rusya Devlet Başkanı seçilirken, Putin Başbakan olmuştur.
Putin, 2012 başkanlık seçimlerinin ardından başkanlığa geri döndü ve Medvedev de Başbakan olarak atandı. Başkan Putin üst üste üçüncü toplamda ise beşinci kere başkan olabilmek için ülkesini 1 Temmuz 2020'de anayasal referanduma götürmektedir.
Rusya’da Yönetim
Rusya Anayasası’na göre, ülke federal yarı başkanlık sistemli cumhuriyet olup Başkan, devletin başı iken; Başbakan, hükûmetin başıdır. Rusya Federasyonu çok partili temsili demokrasi ile yönetilmekte olup, federal hükûmet 3 temel erkten oluşur;
- Yasama: Çift meclisli olan Federal Meclis, 450 üyeden oluşan Devlet Duması ile 166 üyeli Federasyon Konseyi’nden oluşur. Ülke adına kararlar alma; yasa yapma ve onaylama, savaş ilan etme, antlaşmaları onaylama ve reddetme, Devlet Başkanını görevden alma yetkisi bulunmaktadır.
- Yürütme: Devlet Başkanı, yürütmenin başı ve silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır. Meclisten çıkan kanunları veto etme hakkına ve bakanlar ve diğer memurları atama yetkisi vardır.
- Yargı: Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme, Yüksek Tahkim Mahkemesi ve ilk derece federal mahkemelerden oluşur. Hakimler Federasyon Konseyi tarafından atanır ve yasaları yorumlama ve anayasaya aykırı gördükleri yasaları lağvetme hakkına sahiptirler.
Devlet Başkanı, 6 yıllığına seçilir. En yüksek oyu alan ve en fazla iki turlu olarak seçimler yapılır. Devlet Başkanı 35 yaşından genç olamaz ve en az 10 yıl boyunca Rusya’da ikamet etmiş olmalıdır. Bütün bakanları atama yetkisi Başkan’dadır, fakat Başbakan’dan bakanlar hususunda tavsiye alır.
Rusya İdari Bölümler
Rusya Federasyonu 85 adet federal bölüme (Rusça: субъект, subyekt) ayrılmaktadır. Bu federal birimlerin hepsi eşit bir biçimde iki delege ile Federasyon Konseyinde temsil edilirler. Federal bölümler sahip oldukları özerklik bakımından farklılık gösterirler.
- 46 oblast (iller); seçilmiş bir yönetici ile yönetilir ve yerel yasama organları bulunmaktadır.
- 21 cumhuriyet: otonom bölge kabul edilirler, kendi anayasası, parlamentosu ve başkanı bulunmaktadır. Her cumhuriyet için Rusça’nın yanı sıra bölgesel dil ya da diller de cumhuriyetin resmî dili/dilleri olarak tesis edilebilir.Örneğin Dağıstan’da Rusça dışında 13,Karaçay-Çerkesya’da 4,Kabardey-Balkarya’da 2 resmî dil vardır.
- 9 kray (bölgeler): esasında oblastlara benzemektedir. Bu bölgeler tarihsel olarak oluşmuşlardır, ilk olarak sınır bölgelerde oluşturulan kraylar, daha sonra otonom oblast ve otonom okrugların yönetim merkezi hâlinde de oluşturulmuştur..
- 4 özerk okrug (özerk bölgeler): ilk olarak etnik azınlıklar için kraylar ve oblastlar içerisinde kurulmuşlardır, fakat 1990'da statüleri yükseltilerek, idari bölge statülerine alınmışlardır.
- 1 özerk oblast (Yahudi Özerk Oblastı): esasen oblast kabul edilen bölge 1990 yılında şu anki bağımsız oblast statüsüne yükseltilmiştir. İlk olarak bir kray’a bağlı olarak kurulan oblast,şimdi bağımsız bir özerk oblast (bölge) olarak doğrudan Rusya Federasyonu devlet yapısı içinde yer almıştır.
- 3 federal şehir: (Moskova, Sankt-Peterburg ve Sivastopol), ayrı bir idari bölüm olan büyük kentlerdir.
Federal bölümler, her biri Devlet Başkanı’nın atadığı yöneticiler tarafından yönetilen dokuz federal bölge (Rusça: федеральный округ, federalnıy okrug) hâlinde gruplandırılmıştır. Federal bölümlerin aksine federal bölgeler devlet yönetiminin alt bölümü olmayıp doğrudan federal yönetime bağlıdır. Federal bölgelerin yöneticileri, federal bölümler ile federal hükûmet arasındaki irtibatı sağlamaktan ve federal bölümlerin federal yasalara uygun hareket etmesinden sorumludur.
Coğrafya
Rusya’da kereste, petrol, doğal gaz, kömür, cevher ve diğer mineral kaynakları dahil olmak üzere geniş doğal kaynak rezervi bulunmaktadır.
Topoğrafya
Rusya’da jeodezik bir hat boyunca yaklaşık 8.000 km dışında iki geniş ayrı noktalar bulunmaktadır. Bu noktalar: Polonya sınırındaki Vistül Lagünü’nü Gdańsk Körfezi’nden ayıran 60 km uzunluğundaki Vistül Burnu ile ve en uzak güneydoğusunda ise Kuril Adaları’dır.
Boylamdan ayrılmış uzak noktalar jeodezik bir hat boyunca 6.600 km dışında bulunmaktadır. Bu noktalar: batıda yine Vistül Burnu olup doğuda ise Büyük Diomede Adası’dır. Rusya Federasyonu 9 zaman dilimine ayrılmaktadır.
Rusya, ağırlıklı olarak güneyde bozkır ve kuzeyinde yoğun ormanlık ovalar ile kuzey kıyısı boyunca uzanan tundralardan oluşmaktadır.
Rusya dünyadaki ekilebilir arazinin %10'una sahiptir. Dağ aralıkları güney sınırları boyunca bulunmakta olup, Kafkasya (5642 m ile Rusya ve Avrupa’nın yüksek noktası olan Elbruz Dağı’nıda içeren)
ve Altay (4506 m ile Rus Uzak Doğusu dışında Sibirya’nın en yüksek noktası olan Beluça Dağı’nıda içeren);
ve doğu taraflarında Verhoyansk Sıradağları ve Kamçatka Yarımadası’ndaki yanardağlar (4750 m ile Avrasya’nın en yüksek aktif yanardağının yanı sıra Asya Rusyası’nın en yüksek noktası olan Klyuçevskaya Sopka’yıda içeren) bulunmaktadır.
Ural Dağları, maden kaynakları açısından zengin olup, Avrupa ile Asya’nın kuzey-güney aralığını oluşturur.
Rusya, Arktik ve Pasifik Okyanusu, Baltık Denizi, Azak Denizi, Karadeniz ve Hazar Denizi boyunca 37.000 km’nin uzunluğunda bir sahil şeridine sahiptir.
Barents Denizi, Beyazdeniz, Kara Denizi, Laptev Denizi, Doğu Sibirya Denizi, Çukçi Denizi, Bering Denizi, Ohotsk Denizi ve Japon Denizi Arktik ve Pasifik yoluyla Rusya’ya bağlıdır.
Rusya’nın başlıca ada ve takımadaları Novaya Zemlya, Franz Josef Toprakları, Severnaya Zemlya, Yeni Sibirya Adaları, Vrangel Adası, Kuril Adaları ve Sahalin Adası’dır.
Diomede Adaları (biri Rusya, diğeri ise ABD tarafından kontrol edilmektedir) arasındaki mesafe sadece 3 km olup Kunaşir Adası ise Japonya’nın Hokkaido Adası’ndan yaklaşık 20 km uzaklıktadır.
Ülkenin büyüklüğü ve denizden uzak birçok bölge sonucunda tundra ve uç güneydoğu bölgeleri dışında, nemli karasal iklim ülkenin her yerinde hakimdir.
Güneydeki dağlar, Hint Okyanusu’ndan gelen sıcak hava kütlelerinin girişini engellemekte olup ülkenin batı ve kuzey bölgeleri Arktik ve Atlantik’in etkilerine açıktır.
Kuzey Avrupa Rusyası ve Sibirya’nın çoğunluğu yarı arktik iklime sahiptir.
Kuzeydoğu Sibirya’nın iç bölgelerde çok şiddetli kışlar olup (çoğunlukla Saha Cumhuriyeti’nde olup Kuzey Soğuk Kutbu arasında −71.2 °C gibi rekor düşük sıcaklıklar olmaktadır), diğer bölgelerde ise daha ılımandır. Arktik Okyanusu kıyılarında ve Rus Arktik Adaları’nda ise kutup iklimi hakimdir.
Karadeniz’in Krasnodar Krayı’nın sahil kesimi, özellikle Soçi, ılık ve yağışlı kışları ile ılıman dönencealtı iklimine sahiptir.
Kış, Doğu Sibirya ve Uzak Doğu’nun birçok bölgelerinde yaz ile karşılaştırıldığında kuru olup ülkenin diğer bölgelerinde mevsim boyunca daha eşit yağışlıdır.
Ülkenin çoğu yerinde kış mevsiminde yağışlar genellikle kar şeklinde olmaktadır. Aşağı Volga ve Hazar Denizi kıyısındaki bölge, Güney Sibirya’nın bazı bölgelerinde olduğu gibi yarı kurak iklime sahiptir.
Ülke toprakları boyunca neredeyse sadece iki ayrı mevsim olan kış ve yaz vardır. İlkbahar ve sonbahar ayları çok kısa sürmektedir ve yaz ve kış ayları arasındaki sıcaklık farkı oldukça yüksektir.
En soğuk ay Ocak (sahil şeridinde ise Şubat) olup en sıcak ay ise genellikle Temmuz ayıdır. Sıcaklık ortalamalarındaki büyük farklar doğaldır.
Kışın sıcaklıklar güneyden kuzeye ve batıdan doğuya gidildiğinde soğumaktadır.
Yazlar ise Sibirya’da bile oldukça sıcak olabilmektedir. İç kesimler ise en kurak alanlardır.
Biyoçeşitlilik
Kuzeyden güneye Rusya Ovası olarak da bilinen Doğu Avrupa Ovası,
Arktik tundralar,
iğne yapraklı ormanlar (tayga), yaprak döken ormanlar, otlaklar (step) ve yarı-çöller (Hazar Denizi saçakları) ile kaplanmış olup iklim değişiklikleri bitki örtüsününde değişiklikler yaşanabilmektedir.
Sibirya’da da benzer bir durum söz konusudur, ancak daha çok tayga bulunmaktadır. Rusya dünyanın en büyük orman rezervlerine sahip olup, “Avrupa’nın akciğeri” olarak bilinir ve karbondioksit emme miktarı Amazon ormanları’ndan sonra ikincidir.
Rusya’da 266 memeli ve 780 kuş türü bulunmaktadır. 1997 itibarıyla Rusya Federasyonu Kırmızı Veri Kitabı’na toplam 415 hayvan türü dahil edilmiştir ve şu anda korunmaktadırlar.
Ekonomi
Rusya özellikle petrol ve doğal gaz gibi muazzam doğal kaynaklara sahip bir piyasa ekonomisine sahiptir.
Rusya GSYİH (nominal) bakımından dünyanın 9. ve satınalma gücü paritesi bakımından ise dünyanın 6. büyük ekonomisidir. 21. yüzyılın başından bu yana, yüksek iç tüketim ve daha fazla siyasi istikrar Rusya’da ekonomik büyümeyi desteklemektedir.
Rusya’nın ihracatının %80'nden fazlasını petrol, doğal gaz, metaller ve keresteler oluşturmaktadır.
2003 yılından bu yana, iç pazarın önemli ölçüde güçlenmesiyle doğal kaynakların ihracatının ekonomik önemi azalmaktadır.
Petrol ihracatından elde edilen kazanç 1999'da 12 milyar $ olan yabancı rezervi, 1 Ağustos 2008'de 597.3 milyara çıkarak Rusya’yı dünyanın üçüncü büyük döviz rezervi hâline getirdi.
Tarım
Rusya’da ekili arazinin toplam alanı 2005 yılında 1,237,294 km² olarak tahmin edilmiş olup, dünya dördüncüsüdür.
1999–2009 yılları arasında, Rusya’da tarım istikrarlı bir büyüme göstermiştir ve ülke bir tahıl ithalatçısından, AB ve ABD’den sonra üçüncü büyük tahıl ihracatçısı hâline geldi.
1999'da 6,813,000 ton olan et üretimi 2008'de 9,331,000 tona yükselmiş olup büyümeye devam etmektedir.
Tarımın restorasyonu, hükûmetin kredi politikası ile desteklenmiş olup, bireysel çiftçilere ve daha önce hala tarım arazilerinde önemli bir paya sahip Sovyet kolhozları olup özelleştirilen büyük çiftliklere yardım sağlanmıştır.
Büyük çiftliklerde tahıl ve çiftçilik ürünleri üretimi üzerine yoğunlaşırken, küçük özel ev arsalarında ülkenin en verimli patates, sebze ve meyveleri üretilmektedir.
Enerji
Son yıllarda, medyada Rusya sık sık bir enerji süpergücü olarak tarif edilmiştir. Rusya dünyanın en büyük doğalgaz rezervlerine, sekizinci büyük petrol rezervlerine ve ikinci büyük kömür rezervlerine sahiptir.
Aynı zamanda dünyanın önde gelen doğal gaz ihracatçısı[ ve ikinci büyük doğal gaz üreticisi olup, aynı zamanda en büyük petrol ihracatçısı ve üreticisidir.
Rusya, dünyanın üçüncü büyük elektrik üreticisi ve beşinci büyük yenilenebilir enerji üreticisi olup, ülkede son derece gelişmiş bir hidroelektrik üretimi bulunmaktadır.
Büyük şelalelerdeki hidroelektrik santralleri Avrupa Rusyası’nda Volga gibi büyük nehirler boyunca inşa edilir. Ayrıca Rusya’nın Asya bölümüde çok sayıda büyük hidroelektrik santrali bulunmaktadır, ancak Sibirya ve Rus Uzak Doğusu dev hidroelektrik potansiyeli bakımından büyük ölçüde atıl kalmaktadır.
Rusya, sivil nükleer enerjiyi geliştiren ve dünyanın ilk nükleer enerji santralini inşa eden ülkedir. Günümüzde Rusya dünyanın dördüncü büyük nükleer enerji üreticisi olup, tüm Rusya’da nükleer enerji Rosatom tarafından yönetilmektedir. Bu sektör hızla gelişmekte olup, mevcut nükleer enerjinin toplam payını %16,9'dan 2020 yılında %23'e çıkarılması hedeflenmektedir. Rus hükûmeti, yeni nesil nükleer enerji teknolojisine adanmış bir federal program için 127 milyar ruble tahsis etmeyi planlamaktadır.
Ulaşım
Rusya’da demiryolu ulaşımı çoğunlukla devlet denetimindeki Rusya Demiryolları’nın tekelindedir. Şirket hesapları Rusya’nın GSYH’sinin %3.6'sını, toplam yük trafiğinin %39'unu (boru hatları dahil) ve yolcu trafiğinin %42'den fazlasını oluşturmaktadır. Ortak kullanılan demiryolu raylarının toplam uzunluğu 85,500 km’yi aşmaktadır ve ABD’den sonra ikinci sıradadır.
44,000 km’den fazla hat elektrifikasyonlu olup bu dünyanın en büyük rakamıdır ve fazladan ek olarak endüstriyel olmayan 30,000 km ortak taşıyıcı hat bulunmaktadır. Rusya’da demiryolları dünyanın çoğunun aksine 1520 mm geniş hat kullanmakta olup istisna olarak Sahalin Adası’nda 957 km 1067 mm dekovil hat kullanmaktadır.
Rusya’nın en bilinen demiryolu Trans-Sibirya Demiryolu (Transsib) olup, 7 zaman dilimini kapsamakta ve dünyanın en uzun sürekli hizmeti vermekte olup, Moskova-Vladivostok (9,259 km), Moskova-Pyongyang (10,267 km)[149] ve Kiev-Vladivostok (11,085 km) arasında çalışmaktadır.
2006 yılı itibarıyla Rusya’da 933,000 km yol olup, bunlardan 755,000 km’si asfalt ile kaplıdır. Bunlardan bazıları federal karayolu sistemini oluşturmaktadır. Rusya’nın büyük bir yüzölçümüne sahip olması nedeniyle yol yoğunluğu tüm G8 ve BRIC ülkeleri arasında en düşük düzeydedir.
Yamal, Rusya’nın nükleer buzkıran gemilerinden biridir.
Rusya’da çoğunlukla doğal nehirler ve göllerden oluşan içsular ile birlikte 102.000 km suyolu bulunmaktadır.
Ülkenin Avrupa bölümünde büyük nehirlerin havzaları kanal ağı ile bağlanır.
Rusya’nın başkenti Moskova, Baltık, Beyaz, Hazar, Azak Denizi ve Karadeniz’e olan su yolu bağlantıları nedeniyle bazen “beş denizin limanı” diye çağrıştırılmaktadır.
Rusya’nın ana deniz limanları Azov’da Rostov-na-Donu, Karadeniz’de Novorossiysk ve Soçi, Hazar’da Astrahan ve Mahaçkale, Baltık’ta Kaliningrad ve Sankt-Peterburg, Beyazdeniz’de Arhangelsk, Barents Denizi’nde Murmansk, Pasifik Okyanusu’nda Petropavlovsk-Kamçatski ve Vladivostok’tur.
Rusya, 2008 yılı itibarıyla 1448 deniz ticaret gemisine sahiptir. Dünyanın tek nükleer buzkıran filosu Rusya’nın Arktik kıta sahanlığındaki ekonomik keşifler ile Avrupa ve Doğu Asya arasında Kuzey Denizi Rotası boyunca deniz ticaretinin gelişimini sağlamaktadır.
Rusya’da 1216 havalimanı olup, en işlek olanları Moskova’da Şeremetyevo, Domodedovo ve Vnukovo, Sankt Petersburg’da ise Pulkovo’dur. Rusya’da pistlerin toplam uzunluğu 600.000 km’yi aşmaktadır.
Genellikle, Rusya’nın büyükşehirlerinde gelişmiş toplu taşıma sistemleri olup, en yaygın kullanılan araçlar troleybüs ve tramvay’dır. Moskova, Sankt Petersburg, Nijniy Novgorod, Novosibirsk, Samara, Yekaterinburg ve Kazan olmak üzere yedi şehirde yeraltı metrosu olup, Volgograd’da ise metrotramvay bulunmaktadır.
Rusya’da metroların toplam uzunluğu 465.4 km’dir. 1935 yılında açılan Moskova metrosu ve 1955 yılında açılan Sankt Petersburg metrosu Rusya’daki en eski metrolardır. Bu iki metro, dünyanın en hızlı ve en işlek metro sistemleri arasında yer almaktadır ve istasyonları Rus metro ve demiryolları için yaygın bir gelenek olan zengin dekorasyonlar ve eşsiz tasarımları ile ünlüdür.
Demografi
2002 sayımına göre Rusya nüfusunun %79,8'ini federasyonun esas unsuru olan Ruslar oluşturmaktadır. Rus nüfusunun dışında çok sayıda etnik grup da mevcuttur. Rusya sınırları içerisinde 160 farklı etnik grubu olduğu tahmin edilmektedir.
Rusya nüfusu her ne kadar diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek olsa da; km²’ye düşen insan sayısı, ülkenin kapladığı alan sebebiyle çok azdır.
Rusya nüfusunun ağırlıklı olarak yaşadığı bölge, coğrafi olarak Avrupa toprakları olarak kabul edilen Ural Dağlarının batısında ve Kuzeybatı Sibirya’da yaşamaktadır. Ülke nüfusunun %73'ü şehirlerde yaşarken, %27'si kırsal alanlarda yaşamaktadır. Rusya nüfus bakımından dünyanın en kalabalık sekizinci ülkesi konumundadır.
Ülke nüfusu, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra düşüşe geçmiş olsa da, 2010 sayımına göre 141.927.297 ‘dır. 1991 yılında Rusya nüfusu tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 148.689.000’a ulaşmıştı, fakat 90'lar boyunca süren göçmenlik, ölüm oranın çok hızlı yükselmesi sebepleri ile ülke nüfusu 20 yıllık sürede azalmıştır.
Ülkede 2009 yılında, son 15 yıl içinde ilk kez 10.500 kişilik bir nüfus artışı sağlanmıştır. Söz konusu artış, 279.906 kişinin Rusya’ya göçmesi ile oluşmuştur ki bu sayının %93 Eski Sovyet ülkelerinden olmuştur. Rus halkının göçü ise 2000 yılında 359.000 iken 2009 yılında 32.000 inmiştir. Şu anda 116 milyon Rus ülke sınırlarında yaşarken, ülke dışında, özellikle eski sovyet ülkelerinde 20 milyon civarında rus yaşadığı tahmin edilmektedir.
Rusya’da doğum oranı, Avrupa ülkelerinin ortalamalarında yüksektir. Rusya doğum oranı 2008'de her bin kişide 12.4 doğum olurken, Avrupa Birliği ortalaması ise her bin kişide 9.90'dur. Ölüm oranı ise Avrupa Birliği ile kıyaslandığında çok yüksek kalmaktadır.
Avrupa Birliği ortalama ölüm oranı binde 10,28 iken, Rusya’da 2009 rakamlarına göre ölüm oranı binde 14,2'ye ulaşmıştır. Hükûmet bu durumu engellemek için 2007 yılında, aylık çocuk yardımını ikiye çıkararak 55 Dolar yapmış, tek seferlik ödemeyi ise ikinci çocuktan sonra çocuk başına 9.200 Dolara yükseltmiştir. Bu uygulamalar sonrası Rusya, şu anda Sovyetler sonrası en yüksek doğum oranına ulaşmıştır.
Dil
Rusya’da 160 etnik grup tarafından 100'den fazla dil ve lehçe konuşulmaktadır. 2002 nüfus sayımına göre Rusça 142,6 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. İkinci en çok konuşulan dil 5,3 milyonla Tatarca ve üçüncü en çok konuşulan dil 1,8 milyonla Ukraynaca’dır.
Rusça ülkenin tek resmî dilidir, ancak cumhuriyetler veya diğer özerk bölgelerde Rusça ile birlikte diğer dil veya diller de resmîdir.
Rusça geniş dağılıma rağmen Rusya genelinde homojendir. Coğrafi olarak Avrasya’nın en yaygın dilidir ve en çok konuşulan Slav dilidir. Rusça, Hint-Avrupa dil ailesi’nin Slav dilleri koluna aittir ve Beyaz Rusyaça ve Ukraynaca (bazen de Rusince) ile birlikte en önemli üç Doğu Slav dilinden biridir. Eski Doğu Slavcası’na ilişkin yazılı örnekler 10. yüzyıldan tasdiklenmiştir.
Günümüzde, dünyadaki bilimsel yayınların dörtte birinden fazlası Rusça yayımlanmaktadır. 20. yüzyılda politik açıdan önemli bir dil olan Rusça, Birleşmiş Milletler’in altı resmî dilinden biridir. Rusça, 33 harflik Kiril alfabesi ile yazılır.
Müzik ve Dans
19. yüzyılda Rusya’da müzik, klasik besteci Mihail Glinka, Rus ulusal kimliğini benimseyen ve kendi bestelerine dini ve halk unsurları ekleyen Rus Beşleri’nin diğer üyeleri ile müzikal muhafazakâr besteciler olan Anton ve Nikolay Rubinstein’nin önderliğinde Rus Müzikal Topluluğu arasındaki gerginlik olarak tanımlanmaktaydı.
Pyotr İlyiç Çaykovski’nin geleneği, Romantik dönemin en büyük bestecilerinden biri olan Sergey Rahmaninov tarafından 20. yüzyılda devam edildi.
20. yüzyılın dünyaca ünlü bestecileri arasında Aleksandr Skryabin, İgor Stravinski, Sergey Prokofiyev, Dmitri Şostakoviç ve Alfred Schnittke de bulunmaktadır.
Rusya’da konservatuvarlarda ünlü solistler ortaya çıkmıştır. En iyi bilinen viyolonselistler David Oystrah ve Gidon Kremer; çellist Mstislav Rostropoviç; piyanistler Vladimir Horowitz, Svyatoslav Riçter ve Emil Gilels; ve vokalistler Fyodor Şalyapin, Galina Vişnevskaya, Anna Netrebko ve Dmitri Hvorostovski’dir.
20. yüzyılın başlarında, Rus bale dansçıları Anna Pavlova ve Vatslav Nijinski ün kazandı ve menajer Sergey Dyagilev ve Ballets Russes grubu yurtdışına seyahat ederek dünya çapında dansın gelişimini etkilemiştir.
Sovyet balesi, 19. yüzyılın mükemmelleşmiş geleneklerini korumuş ve Sovyetler Birliği’nin koreografi okullarında Maya Plisetskaya, Rudolf Nureyev ve Mihail Barışnikov gibi birçok dünyaca ünlü yıldızlar yetiştirdi. Moskova’daki Bolşoy Balesi ve Sankt Petersburg’daki Mariinski Balesi dünya çapında ünlüdür.
Modern Rus rock müziği hem Batı Rock ve heavy metal müziğinden etkilenmiştir, hem de Vladimir Vısotski ve Bulat Okucava gibi Sovyet döneminin Rus bard geleneğinide içermektedir.
Rus pop müziği, Sovyet zamanında bilinen adıyla estrada oldukça bilinen bir endüstri hâline gelmiştir ve Timati, Allj, Filatov & Karas, Pharaoh, Alla Pugaçeva, t.A.T.u, Nu Virgos, Vitas ve Dima Bilan gibi bazı sanatçılar uluslararası alanda da tanınmıştır.
Edebiyat ve Felsefe
18. yüzyılda Rus Aydınlanma Dönemi’nde, Rus edebiyatının gelişimi Mihail Lomonosov ve Denis Fonvizin’in eserlerini arttırmış ve erken 19. yüzyılda modern bir yerli gelenek tüm zamanların en büyük yazarlarından bazılarını ortaya çıkarmıştır.
Rus Şairliği Altın Çağı olarak da bilinen bu dönem, modern Rus edebiyat dilinin kurucusu kabul edilir ve sık sık “Rus Shakespeare”’si olarak tarif edilen Aleksandr Puşkin ile başlar.
19. yüzyıl, Mihail Lermontov ve Nikolay Nekrasov’un şiirleri, Aleksandr Ostrovski ve Anton Çehov’un dramaları ve Nikolay Gogol ve İvan Turgenyev’in ve nesirleri ile devam etmiştir. Özellikle Lev Tolstoy ve Fyodor Dostoyevski gibi birçok önemli edebiyat eleştirmenleri tüm zamanların en büyük romancılarından bir olarak nitelendirildiler.
1880'lerde büyük romancılar çağı sona ererken, kısa öykü ve şiirler baskın türler oldu. Birkaç on yılda Rus Şairliği’nin Gümüş Çağı olarak bilinen bu çağda daha önce baskın yazınsal realizm yerini sembolizme bırakmıştır. Bu dönemin önde gelen yazarları Valeri Bryusov, Vyaçeslav İvanov, Aleksandr Blok, Nikolay Gumilev ve Anna Ahmatova gibi şairler ve Leonid Andreyev, İvan Bunin, ve Maksim Gorki gibi romancılardır.
Rus felsefesi 19. yüzyılda canlanmış olup, başlangıçta Batıcı muhalefet tarafından tanımlanan Batılı siyasi ve ekonomik modelleri ve Slavofilleri savunan, eşsiz medeniyet olarak Rusya’nın gelişmesinde ısrar eden bir tanım olarak çıkmıştır.
Nikolay Danilevski ve Konstantin Leontiyev, avrasyacılığın kurucularıdır. Rus felsefesinin daha da gelişmesiyle sürekli derin edebiyat bağlantı ve yaratıcılık ve toplum, siyaset ve milliyetçilik ilgisi damgasını vurdu; Rus kozmizmi ve dini felsefe gibi diğer büyük alanlar vardı. 19. ve 20. yüzyılın önemli filozofları Vladimir Solovyev, Sergey Bulgakov ve Vladimir Vernadski’dir.
1917 Rus Devrimi’ni takiben İvan Bunin, Vladimir Nabokov ve Nikolay Berdyayev gibi birçok ünlü yazar ve felsefeci ülkeyi terk ederken, yeni nesil yetenekli yazarlar birlikte yeni Sovyet devleti için farklı bir uygun işçi sınıfı kültürünü yaratma çabasına katıldı.
1930'larda edebiyat üzerinde sansür sosyalist gerçekçilik politikası doğrultusunda sıkılaştırıldı. 1950'lerin sonlarından bu yana edebiyat kısıtlamaları hafifletildi ve 1970'ler ve 1980'lerde, giderek resmî kurallar göz ardı edildi.
Sovyet döneminin önde gelen yazar ve romancıları Yevgeni Zamyatin, İlf ile Petrov, Mihail Bulgakov ve Mihail Şolohov ve şairleri Vladimir Mayakovski, Yevgeni Yevtuşenko ve Andrey Voznesenski’dir.
Sovyetler Birliği, ayrıca Arkadi ve Boris Strugatski, Kir Bulıçov, Aleksandr Belayev ve İvan Yefremov gibi yazarlar tarafından yazılmış önemli bir bilim kurgu yapımcısıydı. Rus bilim kurgu ve fantezi geleneği çok sayıda yazar tarafından günümüzdede devam etmektedir.
Sinema, animasyon ve medya
Rus ve 1917'den sonra Sovyet sineması, Sergey Eisenstein’in Potemkin Zırhlısı gibi dünyaca ünlü filmlere imza atmıştır.
Eisenstein, dünyanın ilk film okulu olan Devlet Sinematografi Enstitüsü’nde Sovyet film düzenleme montaj teorisini geliştiren yönetmen ve kuramcı Lev Kuleşov’un öğrencisi idi.
Dziga Vertov’un insan gözü gibi olan en gerçekçi film çekimi için kullanılan kamera olan kino-glaz (“sine-göz”) teorisi, belgesel film yapımı ve sinema gerçekçiliği gelişimi üzerinde büyük bir etkisi oldu.
Daha sonra sosyalist gerçekçilik politikası yaratıcılığı biraz sınırlasa da bu tarz birçok Sovyet filminin sanatsal açıdan başarılı olduğu Çapayev, Leylekler Uçarken ve Askerin Türküsü gibi filmlerden görülmektedir.
1960'lı ve 1970'li yıllarda Sovyet sinemasının sanatsal stillerinde daha büyük bir çeşitlilik görüldü. Eldar Ryazanov’un ve Leonid Gayday’ın komedileri o dönemlerde son derece popüler olup ve pek çok ifade günümüzde de kullanılmaktadır.
1961–1968 yıllarında Sergey Bondarçuk, Leo Tolstoy’un Savaş ve Barış romanının Sovyetler Birliği’nin şimdiye kadar yapılmış en pahalı filmi olan ve Oscar ödüllü film uyarlamasının yönetmenliğini yaptı.
1969 yılında, Vladimir Motıl’ın ostern türünde çok popüler bir filmi olan ve genel olarak uzaya herhangi bir yolculuk öncesi kozmonotlar tarafından izlenen Beyaz Çöl Güneşi yayınlandı.
Eski Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, Margarita Simonyan ile Russia Today TV’nin Washington stüdyosunda iken Rus animasyonu, Rus İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktaydı.
Sovyet döneminde Soyuzmultfilm stüdyosu en büyük animasyon üreticisi oldu. Sovyet animatörler, İvan İvanov-Vano, Fyodor Hitruk ve Aleksandr Tatarski gibi önde gelen yönetmenlerle birçok öncü teknik ve estetik stil çeşitleri geliştirdi. Maşa ve Ayı, sevimli Çeburaşka ve Nu, pogodi!’deki kurt ve tavşan gibi birçok Sovyet ve Rus çizgi kahramanı, Rusya ve çevresindeki birçok ülkede popülerdir.
1980'lerin sonu ve 1990'lar Rus sinema ve animasyonu için kriz dönemi idi. Bu dönemde Rus sinemacılar kendilerini daha özgür ifade etseler de, devlet sübvansiyonlarında önemli ölçüde indirime gidilmesi sonucunda daha az film üretilmiştir.
21. yüzyılın ilk yıllarında ekonomik canlanma ve artan izleyici sayısı bu sektöre refah getirdi. Üretim düzeyi zaten Birleşik Krallık ve Almanya’da daha yüksektir. 2007 yılında Rusya’da toplam gişe geliri 565.000.000$ ile önceki yıla göre %37 artmıştır.
2002 yılında Rus Hazine Sandığı bugüne kadar tek bir seferde çekilen ilk uzun metrajlı filmi oldu. Sovyet animasyon gelenekleri son zamanlarda Melnitsa Animasyon gibi stüdyolar ve Aleksandr Petrov gibi yönetmenler tarafından geliştirilmiştir.
Rusya radyo ve televizyon yayınını başlatan ilk ülkeler arasında yer almıştır. Sovyetler zamanında birkaç kanal varken, son 20 yıl içinde birçok yeni devlet ve özel sermayeli radyo istasyonları ve televizyon kanalları kurulmuştur.
2005 yılında devlet tarafından işletilen İngilizce yayın yapan Russia Today TV yayına başladı ve Arapça versiyonu olan Rusiya Al-Yaum ise 2007 yılında başlatıldı.
Yemekler
Rus mutfağı, özellikle çorba, kümes hayvanları, balık yemekleri ve tuzlu hamur işleri ile bilinmektedir. Lahana çorbası, şçi, borş, blini, Kiev tavuğu, Rus salatası ve Böf Stroganof en bilinen Rus yemekleridir. Votka, Rusya’nın millî içkisidir.
Spor
Rusya, çok sayıda spor türünde başarılı olmuş bir ülkedir. Sovyetler Birliği ve Rusya’nın toplam madalya sayısı bakımından hem Yaz Olimpiyat Oyunları ve Kış Olimpiyat Oyunları’nda altın madalya sayısına göre tüm ülkeler arasında ikinci sırada yer almaktadır.
1980 Yaz Olimpiyatları Moskova’da gerçekleştirilirken, 2014 Kış Olimpiyatları ise Soçi’de gerçekleştirilmiştir.
Sovyet jimnastikçiler, pist ve alan atletleri, halterciler, güreşçiler, boksçular, eskrimciler, atıcılar, kayaklı koşucular, biatloncular, sürat patenciler ve artistik patinajcıları sürekli dünyanın en iyileri arasındadır.
Futbol, basketbol ve voleybol Rusya’nın en popüler spor dallarındandır. Aynı zamanda Rusya 2018 FIFA Dünya Kupası’na ev sahipliği yapacaktır.
Buz hokeyinde Sovyetler Birliği ve Rusya neredeyse tüm olimpiyatlarda ve dünya şampiyonalarında altın madalya kazanmayı başardı. Kontinental Hokey Ligi (KHL) Rusya Süperligi’nin bir halefi olarak 2008 yılında kurulmuştur. KHL, Ulusal Hokey Ligi’ne (NHL) rakip olarak görülmektedir ve 2009 yılı itibarıyla Avrupa’nın en iyi hokey ligi olarak sıralanır. Ayrıca Rus hokeyi olarak da bilinen bandy, bir başka geleneksel popüler buz sporudur. Sovyetler Birliği, 1957–1979 tarihleri arasındaki tüm Bandy Dünya Şampiyonalarını kazanmıştır.
Artistik patinaj, özellikle çift pateni ve buz dansı Rusya’da bir başka popüler spordur. 1964 yılından 2006 yılına kadar her Kış Olimpiyatları’nda bir Sovyet veya Rus çifti altın madalya kazanmıştır.
Sovyetlerin son dönemlerinden itibaren tenisin popülaritesi arttı ve Rusya’da dünyanın en çok kazanan bayan tenisçisi Mariya Şarapova gibi bir dizi ünlü tenisçiler ortaya çıkmıştır.
Sovyet ve daha sonra Rus atletler her zaman Yaz Olimpiyatları’nda toplanan altın madalya sayısı bakımından ilk üç sırada yer almıştır.
Dövüş sanatlarında Rusya, Fyodor Yemelyanenko gibi sambo ve birçok ünlü sporcuları olup Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’de bir judocudur.
Satranç Rusya’da çok popüler bir eğlence olup 1927'den beri Rus büyükustalar neredeyse sürekli dünya satranç şampiyonasını kazanmışlardır. Formula 1, Rusya’da giderek daha popüler hale gelmekte olup 2014 yılında 2014 Rusya Grand Prix’i 1914'ten bu yana ilk kez düzenlenmiştir.
(Kaynak: Rusya Vikipedi)