İstanbul’daki Bisiklet Yollarının Hava Kalitesi — Nisan & Mayıs 2021
Düzenli olarak yapılan fiziksel aktivitelerin diyabet, kalp hastalığı, obezite ve kanser gibi hastalıklardan korunmamıza yardımcı olduğu bilinmektedir . Bu fiziksel aktivelerden birisi de bisiklet sürmektir. Son derece çevre dostu olan bisiklet hem ucuzdur hem de diğer fiziksel aktivitelere göre daha az efor gerektirir.
Özellikle kısa mesafe yolculuklarında bisiklet kullanmak, üç milyonun üzerinde araç bulunan İstanbul trafiğinde bireye zaman tasarrufu sağlamasının yanı sıra çevreye de olumlu etki ederek, enerji salınımının azaltılmasına yardımcı olacaktır. Buna karşın motorlu taşıtların ulaşımda yaygın olarak kullanılması kentteki hava kirliliğini arttırırken; yaşam kalitesini azaltmaktadır.
Hava kirliliğinde yaşanan artış, canlıların sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Kirliliğin olumsuz etkileri sağlıklı kişilerde bile gözlenebilirken, duyarlı gruplar bu durumdan daha kolay etkilenir ve daha ciddi sorunlar ortaya çıkar. Kirleticilere uzun süre maruz kalan insanlarda solunum, kalp hastalığı ve akciğer kanseri gibi sağlık sorunları sıklıkla görülmektedir .
Trafiğin de neden olduğu hava kirliliği insanlarda birçok hastalığın oluşmasını tetiklerken, bisiklet sürmek bu hastalıklardan korunmak için önemli bir araçtır. Çoğu gelişmiş ülke, bisikleti ana ulaşım aracı olarak benimseyerek kent planlamaları yapmıştır. Motorlu taşıtların yoğun olduğu İstanbul’da da bisiklet kullanımını arttırmak için çalışmalar yapılmaktadır. 2023 yılında 1050 km (Kilometre) bisiklet yolu yapılması hedeflenen kentte, şu an 114 km bisiklet yolu bulunmaktadır.
Bisiklet sürmek, kalp atışını ve nefes alışını hızlandırır. Bu nedenle kent içinde bisiklet sürmek, motorlu araçların ürettiği ‘havadan gelen’ kirliliğe daha fazla maruz kalmamıza neden olmaktadır.
İstanbul’un farklı bölgelerine konumlandırılan; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin ve Airqoon’a ait hava kalitesi ölçüm istasyonlarının verilerine göre kentin Nisan ve Mayıs ayları hava kalitesi incelenmiştir. Bu inceleme sürecinde hangi bisiklet yollarında bisiklet kullanmanın insan sağlığı için daha uygun olduğu araştırılmıştır.
İncelemeye göre İstanbul’un Nisan ayındaki hava kalitesi incelendiğinde Avrupa yakasının batısı ve kuzeyindeki hava kalitesinin çok düşük olduğu görülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği PM10 (Aerodinamik çapı 10 µm’den küçük olan ince partiküller) olan 55,4 µg/m³ eşik sınır değer, bu bölgelerde aşılmıştır. Bu bölgeler arasında bisiklet yollarının yoğun olduğu Beylikdüzü ve Büyükçekmece ilçeleri de yer almaktadır. Sarıyer ilçesi ise Avrupa yakasında bisiklet sürmek için hava kalitesi açısından en uygun alandır.
İstanbul’un Asya yakasında ise hava kirliliği Sancaktepe, Pendik ve Tuzla ilçelerinde görülmektedir. Bu ilçelerdeki PM10, 30–40 µg/m³ değerleri arasındadır. Bu oran, eşik sınır değerinin altındadır ancak hassas kişilerin sağlığını olumsuz etkilemeye yeterlidir. Asya’nın hatta İstanbul’un Nisan ayında hava kalitesinin en iyi olduğu ilçeler Kadıköy ve Maltepe’dir. Aynı zamanda bu bölgelerde bisiklet yollarının gelişmiş olması ile bisiklet sürmek hem hava kalitesi açısında hem de erişebilirlik açısından çok uygundur.
24 saatlik PM10 değerlerine göre Avcılar, Beşiktaş, Büyükada, Çatladıkapı, Göztepe, Kadıköy, Kandilli, Kumköy, Selimiye, Şile ve Üsküdar bölgelerinde hava kalitesinin Nisan ayı boyunca iyi olduğu tespit edilmiştir. Diğer ilçelerde ise genel olarak 6, 13, 21, 27, 28, 29 ve 30 Nisan tarihlerinde hava kirliliğinde artış meydana gelmiştir. Eşik sınır değerin 11 ve 13 gün boyunca aşıldığı Tuzla ve Mecidiyeköy, Nisan ayında hava kalitesinin en düşük olduğu bölgeler olarak saptanmıştır.
Hava kalitesi ölçüm istasyonların yer aldığı 32 bölgenin hafta içi ve hafta sonu pm10 değerlerine bakıldığında Kandilli hariç tüm bölgelerde hafta içi PM10 değerinin hafta sonundan daha yüksek olduğu görülmüştür. Başakşehir, Esenyurt, Mecidiyeköy ve Sultangazi’de hafta içi pm10 değeri eşik sınır değerinin üstünde olmasıyla insan ve çevre sağlığı için bu alanlar tehlike arz etmektedir. Hafta içi ve hafta sonu hava kirliliği farkının en fazla olduğu bölgeler ise Başakşehir, Kağıthane, Sultangazi ve Tuzla’dır.
Bölgelerin saatlik hava kalitesi verileri incelendiğinde ise Alibeyköy, Esenler, Kağıthane, Kartal, Maslak ilçelerinde gündüz hava kalitesi daha düşük iken; Arnavutköy, Bağcılar, Başakşehir, Esenyurt, Sarıyer, Silivri, Sultangazi, Şirinevler ve Tuzla ilçelerinde ise gece hava kalitesinin daha düşük olduğu tespit edilmiştir.
Mayıs ayında ise COVID-19 salgını nedeniyle artan vaka sayılarını azaltmak için ülkemizde 29 Nisan-17 Mayıs tarihleri arasında sokağa çıkma yasağı uygulanmıştır. Bu yasaklar nedeniyle Mayıs ayında hava kalitesinde bir azalma beklenirken, incelenen verilere göre hava kalitesinde Nisan ayına göre bir değişim olmamış hatta bazı bölgelerde hava kirliliği artmıştır. Göztepe, Yeniköy, Alibeyköy ve Şile hava kirliliğinin arttığı bölgelerdir.
Mayıs ayında Büyükçekmece, Beylikdüzü, Esenyurt ve Arnavutköy ilçelerinde hava kirliliği eşik sınır değerin üstünde olurken, bu durum tüm canlı varlıkların sağlığı için tehdit oluşturmaktadır. Bu bölgelerde bisiklet kullananlar, araç kullananlardan daha az kirliliğe maruz kalsa da bisiklet kullanmak da sağlık açısından risklidir. Kadıköy ve Maltepe ilçeleri, Nisan ayında olduğu gibi bisiklet sürmek için en ideal yerlerdir.
Mayıs ayında Nisan ayına göre hava kalitesinin arttığı bölgeler Sarıyer ve Beykoz ilçeleridir. Sarıyer’in (Yeniköy hariç) doğusunda ve kuzeyindeki mahallelerde de hava kalitesinde iyileşmeler görülmüştür. Beykoz ilçesinde ise Nisan ayında PM10 32 µg/m³ değerinde seyrederken, Mayıs ayında PM10 25 µg/m³ değere düşmüştür. Üsküdar-Beykoz arasında yer alan bisiklet yolu da bisiklet kullanmak için uygundur.
24 saatlik PM10 değerlerine göre Beşiktaş, Kadıköy, Kumköy, Maslak, Selimiye ve Şişli bölgelerinde hava kalitesinin Mayıs ayı boyunca iyi olduğu tespit edilmiştir. Nisan ayında tüm ay boyunca 11 bölgede hava kalitesi iyi iken; mayıs ayında 6 bölgede hava kalitesinin iyi olduğu görülmüştür. Mayıs ayında genel olarak Nisan ayına göre bölgelerin hava kalitesinde düşüş görülürken; Maslak ve Şişli’nin hava kalitesinde ise artış olduğu görülmüştür. 1, 2 ve 3 Mayıs tarihlerinde 32 bölgenin 26’sında hava kirliliği orta iken; PM10 eşik sınır değerin üstünde ölçülmüştür. Eşik sınır değerin 12 ve 16 gün boyunca aşıldığı Mecidiyeköy ve Esenyurt, Mayıs ayında hava kalitesinin en düşük olduğu bölgeler olarak saptanmıştır.
Mayıs ayında bölgelerin hafta içi ve hafta sonu PM10 değerlerine bakıldığında nisan ayının tam tersi olarak bazı ilçelerde hafta sonundaki hava kirliliğinin hafta içinden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Göztepe, Kadıköy, Kartal ve Şişli bölgelerinde hafta sonu bisiklet kullanmak daha uygun iken; Esenyurt, Mecidiyeköy ve Sultangazi ilçelerinde hem hafta içi hem de hafta sonu bisiklet kullanımı ve diğer aktiviteler için hava kalitesi uygun değildir.
Alibeyköy, Başakşehir, Esenler, Göztepe, Kadıköy, Kağıthane, Kartal, Selimiye ve Yenibosna bölgelerinde hava kalitesi gündüz daha düşük iken; Esenyurt, Sultangazi ve Şirinevler bölgelerinde ise hava kalitesi gece daha düşüktür. Mecidiyeköy’de ise öğle saatlerinde hava kalitesinin daha düşük olduğu görülmektedir. Bisiklet kullanımı için hava kalitesi en düşük ilçe Esenyurt’tur. Günün her saatinde hava kalitesi eşik sınır değerinin üstünde olmasıyla hem bisiklet kullanan hem de o bölgede yaşayan insanların ve canlıların sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir.
İstanbul’da genellikle kıyı şeridinde bisiklet yollarının yer alması ve araç trafiğinin de bu alanlarda yoğunluk göstermesi bisiklet kullananların daha fazla kirli havaya maruz kalmasına neden olmaktadır. Kentin sadece kıyı şeridine veya yeşil alanların yoğunlukta olduğu bölgelerde bisiklet yollarının yapılması yerine diğer toplu ulaşım araçlarıyla entegrasyonu sağlanarak, bisikletin bir ‘ulaşım aracı’ olduğunu benimseten çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu gereksinim sadece bisiklet kullananları etkilememektedir. İstanbul ve çevresinde yaşayanların sağlığı, çevrenin sürdürülebilirliği ve iklim değişikliği için çok önemlidir.
