ATM 56. Yaşını Kutluyor
1967’de Enfield’da Barclays Bank’e ait ilk ATM’in kuruluşundan bu yana tam 56 yıl geçti.
Peki, ATM’lerin hikayesi nedir?
Gelin zamanının en önemli yeniliklerinden olan ATM’lerin hikâyesine birlikte bakalım.
ATM’in İlk Mucidi Kim?
Yaygın olarak ilk ATM’in 1967’de Barclays’in kullanıma sunduğu bilinse de aslında «nakit makinesi» fikri ilk defa 1939’da neredeyse Barclays’in ATM’inden 30 yıl önce Türk asıllı ABD vatandaşı Luther George Simjian tarafından ortaya atılmıştır. Kayıtlara göre Simjian, bankalar ile birlikte çalışmak için çok çabalamış, sonunda City Bank of New York’u ikna etmeyi başarmıştır. Ancak banka ATM’i kullanıma açtıktan tam 6 ay sonra talep görmediği, geniş çapta kullanıma geçemediği, sadece bankadaki görevliler ile yüz yüze gelmek istemeyen az sayıda kumarbaz tarafından kullanıldığı gerekçesi ile ATM’i kullanımdan kaldırmıştır.
Bu olaydan sonra, 30 yıl boyunca ATM’ler konusunda gelişme yaşanmaması nedeniyle Simjian’ın ATM icadı bugün başarısızlıkla anılmaktadır. Ancak şüphesiz ki bu ilk makine daha sonra geliştirilen ATM’ler için bir temel oluşturmuştur.
ATM fikri Simjian ile filizlense de çoğu kaynağa göre ilk ATM’in tasarımcısı İngiliz mühendis John Shepherd-Barron’dur. Shepherd-Barron, İskoçya’da doğmuş ve 1960’ların başlarında, eğer insanlar otomatik makinelerden çikolata alabiliyorsa neden benzer bir makineden para çekemesinler diye yola çıkarak otomatik bankamatik fikrini geliştirmiş ve bir ATM tasarlamıştır.
İngiliz John Shepherd-Barron’un, o günün sınırlı teknolojisini kullanarak icat ettiği ilk ATM elektronikti ve kuşkusuz günümüzdeki bankacılık sistemlerinin gelişmesindetıpkı Simjian’ın icadı gibi yeni bir kilometre taşı olacaktı.
Tam anlamı ile ATM sayılabilecek ilk cihaz De La Rue firması tarafından BarclaysBank için üretilip, Londra’nın Enfield kasabasında hizmete sunulduğunda takvim yaprakları 27 Haziran 1967 Salı gününü gösteriyordu.
Barclays o dönem için devrim niteliğinde olan bu yeniliği ortaya çıkarmak için dönemin “The Rag Trade” ve “On The Buses” gibi popüler sitcom’larında rol alan ünlü komedyen Reg Varney ile anlaşmıştı.
Reklamlarda “Barclaycash” adıyla anılan makineleri ulusal ve popüler basın o dönemde “robot kasiyer” olarak adlandırıyordu.
Peki, İlk ATM Nasıl Çalışıyordu?
İlk ATM her ne kadar müşterilere kolaylık sunsa da ATM’i kullanan müşteriler banka şubelerinden tamamen bağımsız değillerdi.
Banka kartları henüz icat edilmemişti ve müşterilerin ATM’leri kullanabilmeleri için çekle aynı şekilde işlenen ve müşterinin hesabına borç kaydedilen tek kullanımlık özel kağıt fişlerden (voucher) almaları gerekiyordu.
Altı ay boyunca geçerli olan kuponların her biri 10 sterlin değerindeydi. Dolayısıyla tek seferde 10 sterlin çekilebiliyordu. Kuponlar yalnızca müşterilerin kendileri ve şube müdürü tarafından bilinen altı basamaklı bir kod ile çalışıyor ve sadece «onaylanmış müşterilere» veriliyordu.
Kuponlar, üzerindeki belirli noktalara açılan (veya açılmayan) delikler sayesinde altı basamaklı kodları taşıyordu. Müşteriler kuponu imzalayarak ATM’in üzerindeki kart alma haznesine bırakırlardı (makinenin üzerindeki ilk çekmece). ATM öncelikle kullanım süresini test etmek için kuponu «karbon14» testinden geçirirdi.
Ardından müşterilerden altı basamaklı kodu girmeleri istenirdi. Eğer kart üzerindeki kod ile müşterinin girdiği kod birbiri ile eşlenirse 10 sterlin tutarında olan para, 10 adet 1 pound şeklinde para verme haznesinden müşteriye verilirdi. 10 sterlinden fazla çekmek isteyen müşteriler aynı süreci ikinci kupon ile tekrarlıyorlardı. İşlem tamamlandığında müşterinin kartı makine tarafından iade edilmemekteydi.Müşterilere birden fazla kart veriliyordu. Fişler tek kullanımlık olmalarına rağmen sahteciliği önlemek adına aylık ekstre ile müşterilere posta yoluyla geri gönderilmekteydi.
ATM’ler başlangıçta, pazartesiden cumartesiye saat 07:00–19:00 arasında hizmet vermiş, daha sonra kısa zaman içinde pazar günleri saat 09:00–14:00 arasında da hizmet verir hale gelmişti. 1982'lerin ortasında pazar günleri hariç 24 saat hizmet vermeye başlayan ATM’lerin, 7/24 hizmet vermeye başlaması 1980'lerin sonunu bulmuştur.
Enfield’daki bu ilk kurulumun ardından o yazın sonuna kadar 5 makine daha Einfieldbölgesi ile benzer özelliklere sahip Hove, Ipswich, Luton, Petersborough ve Southendbölgelerinde kuruldu.
Peki, BarclaysBank, o günün şartlarında devrim sayılabilecek bu yeni hizmetini kullanıma sunmak için neden Londra, Glasgow veya Edinburgh gibi büyük bir merkezi değil de Enfield bölgesini seçmişti? O dönem için BarclaysBank sebeplerini şöyle sıralıyordu: “…kuzeydeki Enfield’ın Londra’dan çok da uzak olmaması, Enfield’daki şubenin ayakaltında güzel bir konumu olması, şube içinde kasa için yeterli alan bulunması, büyük pencereleri ve cephesi ile şubenin uygun bir mimaride olması, model olabilecek bir toplum kesitinin kasabada yaşıyor olması ve şehir planlama izninin alınmış olması.”
Barclays’in, Enfield kasabasında ATM’i kullanıma sunmasından 9 gün sonra bir İsveç bankası olan Nixdorf bugün hala birçok Avrupa dilinde ATM yerine kullanılan Bankomat ismi ile ATM hizmetini başlattı.
Kasım 1968’e gelindiğinde Barclays, üretici De La Rue’dan 500 bin pound’luk 75 makine sipariş etti. Bu yeni makineler deneme süreci boyunca edinilen dersler ışığında yeniden tasarlanmıştı. Örneğin; kurulumu tamamlanıp çalışmaya başladıktan sonra ilk 2–3 gün içinde prototip makinelere zarar verenler olmuştu. Protipte 2 adet olan çekmece (birine kupon koyuluyor, diğerinden çekilen para alınıyordu) yeni makinelerde 1’e düşürüldü.
ABD’de ise ilk ATM 1969 yılında New York’ta, Rockville Centre’da kullanıma sunuldu.
1970 yılına gelindiğinde İngiliz mühendis James Goodfellow, tüm ATM kartlarıyla ilişkilendirilebilecek PIN (Personal Identification Number) kodunu icat etti. Böylelikle müşterilerin kimliği insan yardımı olmadan doğrulanabilir olmuştu. Bu gelişme self-servis bankacılığın büyümesi için önemli bir an olarak kayıtlara geçecekti. Böyleliklebugün olduğu gibi müşterilerin işlem başında ATM’in kart okuyucusuna yerleştirdiği, işlem tamamlandığında tekrar müşteriye iade edilen kartların kullanımına başlandı.
Takip eden günlerde ATM’ler giderek yaygınlaştı.
Ancak tabii ki o yıllara ait ATM’ler bugün kullandığımız makinelerden hayli uzaktı. Sadece para verme fonksiyonları vardı ve online değillerdi. Ayrıca o dönem için tüketiciler ATM’leri güvenilir bulmuyordu. 1971'e gelindiğinde, üreticiler ABD ve Japonya da dahil olmak üzere tüm dünya çapında ATM üretmeye başlamışlardı.
Şubat 1973’te tüm İngiltere genelinde 250 adet makineye ulaşılmıştı.
Günümüzün en büyük üreticilerden NCR, 770 modelini tasarladığında yıl 1974’tü. ABD’de tasarlanan bu makine 7/24 hizmet verecek şekilde tasarlanmış, nakit çekme dışında çek defteri verebiliyor, hesap ekstresi basabiliyor ve online çalışabiliyordu. Ocak 1975’te kurulan birkaç makine sadece banka personelinin kullanımına açıktı. Nisan ve mayıs aylarında iki makine daha kuruldu. Genel kullanıma açık bu makineler sadece şubenin açık olduğu zaman diliminde hizmet veriyordu. Ardından eylül ayında Croydon şubesinde büyük bir adım atılacak ve genel kullanıma açık,7/24 hizmet verecek bir makine kullanıma sunulacaktı.
ATM’ler 1967 yılında ilk kurulduğunda kullanıcılar tarafından güvenli bulunmuyordu. Tüm pazar araştırmaları, ATM cihazlarının bankalar için bir gelecek sunmadığı yönündeydi. Oysa yaklaşık 10 yıl sonra 1976 yılında Citibank CEO’su John S. Read, banka yöneticilerine ATM’lerin bankaların geleceğinde önemli rol oynayacağını ve finans teknolojilerinin sektörü yeniden şekillendireceğini açıklayan bir mektup gönderecekti.
İlerleyen yıllarda bankaların kurulu ATM’lerinin sayısı sürekli arttı ve ATM’lerde verilen hizmet seviyesi sürekli yükseldi. Tüm bu yaşanan gelişmelerle birlikte bankalar arasında paylaşımlı ağ kullanımı gündeme geldi.
Dolayısıyla bankacılık sektörü için rekaberlik kavramının ilk filizlendiği alan ATM çözümleri oldu.
Nakit dağıtıcılardan ATM’e evrilen makineler aslında bir Britanya yeniliği olsa daküresel bir teknoloji haline geldikçe Amerikan ve Alman üreticiler öncü konuma geçtiler.
Bugünün dijital bankacılığının temeli desek hiç yanlış olmayacak ATM’ler,müşterilerin güvenini kazanmayı başardı ki bugün dünya çapında 3,2 milyondan fazla ATM, müşterilerin bankalarıyla fiziksel olarak iletişim kurmasının en yaygın kullanılan yolu haline gelmiştir.
Akbank olarak biz de müşterilerimizin dönüşen ve yenilenen ihtiyaçlarını baz alarak gereksinimlerini eksiksiz karşılayabilmeyi amaç edinerek çözümler üretmeye devam ediyoruz.
ATM’ler Hakkında Bilmediklerimiz
- Antarktika kıtasında iki adet ATM bulunmaktadır. Kıtanın en büyük bilim merkezi olan McMurdo’da kurulu ilk makine mevsime bağlı olarak 250–1000 kişilik bir topluluğa hizmet vermektedir. Kıtadaki ikinci makine ise yedekleme amaçlı tutulan, kullanımdaki ilk ATM arızalandığında yedek parça olarak kullanılabilecek ATM’dir.
- İlk ATM’in 1987 senesinde kurulduğu Çin, aynı zamanda 2015 yılında ATM’de yüz tanıma teknolojisini kullanan ilk ülke olmuştur.
- Pakistan’da bir dağ geçidi olan Khunjenab Pass’e tırmananlar 15.000 feet yükseklikte ve -40 derece soğuya dayanabilen bir ATM’den para çekebilir.
- Dünyanın altın veren ilk ATM’i 2010 yılında Abu Dabi’deki Emirates Palace Otel’in lobisinde kullanıma açıldı.
- Dünyanın Latince hizmet veren tek ATM’i Vatikan’dadır.
Son söz olarak NCR firmasının ATM’lerin 50. yaş gününde hazırladığı infografik ile tarihte bir yolculuğa çıkalım:
Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere…
Kaynaklar:
Emergence and Evolution of Proprietary ATM Networks in the UK, 1967–2000, ResearchGate
