Liderlikte Optimizasyon

(Optimization of Leadership)

Önce toplumun bir bireyi, sonra da bir profesyonel olarak, uzun süredir liderlik konusuna, hem araştırma, hem de uygulama seviyesinde kafa yoruyorum. Liderliğe bakış açım ve farkındalığım iş hayatımda kendimi artık bir profesyonel olarak tanımladığım, iş yaşam döngüsünün 3. evresinde oluştu (business life cycle; trainee -> learner -> higher -> experienced (teacher) -> consultant (mentor)). Bu, her zaman geçmiş deneyimlerimi gözden geçirerek, bulunduğum andaki bilgi birikimim ile harmanlamaya çalıştığım ve gelecek hayatıma yansıtma çabasına girdiğim bir farkındalığa dönüştü.

O yüzden cümleye toplum ve iş hayatı ifadeleri ile başlamayı daha uygun buldum. Çünkü hayatımızın her anında liderlere ihtiyaç duyduğumuz bir gerçek! -derken kulağımda şu cümle:

I am a human after all!

Rag’n’Bone Man — Human (Official Video)

Neden bu şarkı diye düşünenler için, çünkü liderliğin insancılık (insan merkezcilik) ile bir ilişkisi var. Ortalama 80 yıllık hayatımızın uyanık kaldığımız zamanlarının (fazla mesailerle birlikte :)) yaklaşık %20 sini çalışarak geçirdiğimizi düşünürsek, acilen bir lidere ihtiyacımız var!

Peki neden optimization & leader?

Optimizasyon (eniyileme): Mevcut koşulların ve kısıtlamaların varlığında en iyi çıktıyı (çözümü) elde etmek için yapılan çalışmalar bütünüdür, kısaca en iyi olanı aramaktır.

Lider :) Yol gösteren, yön veren.

Optimize lider (Optimized Leader): İçinde bulunduğu koşullara (dönem, ortam, insanlar) (1) göre bilgi, gözlem ve deneyimlerinin en iyi parçalarını bütünleştirerek (2), en hızlı şekilde (3) adapte edebilen lider (4).

Optimize lideri tanımlarken, vurgulamak istediğim en önemli nokta, herhangi bir şeyin savunucusu olmadan, her anlamda tam bir objektif yaklaşım sergilenmesi. Cümledeki “ŞEY” çok derin içerikli olduğu için en uygun kelime olarak seçtim. Ama örneklendirmek adına; bu “ŞEY”, bazen deneyimlerin yansıtılması, bazen bir seçim (yöntem/ekip üyesi/teknoloji/araç vs.), bazen de bir karar alma süreci olabilir. Aklınıza gelebilecek, liderlik edilen herhangi bir konuda objektiflik süzgecinden geçirilerek hareket edilmesi gerekliliği. Veriye dayalı, esnek bir objektiflik süzgeci, “en iyi” (optimize) sonucun üretilmesini sağlayacaktır.

Ara not: Kendi öğrenme biçimim ve tercihlerimle, aslında varmak istediğim noktayı tümden gelerek, ‘optimize lider’ tanımımdaki ifadelerimden yola çıkarak, derinleşerek aktarmak istiyorum.

(1) Çevre (E: Environment) : her gün beklenen veya beklenmedik, büyüklü küçüklü olayları yönetmek durumunda kalırız. Bununla birlikte içinde bulunduğumuz ortam, koşullar ve paydaşlarımız düzenli düzensiz, farklı gerekçelerle değişir.

(2) Bilgi (K: Knowledge): sahip olduğumuz her türlü, deneyim ve öğretiye ait bilgi, doğru şekilde biriktirildiği, yeni tecrübeler ve yöntemlerle harmanlandığı ve en önemlisi çevremiz için de işlevsel hale getirildiği zaman artarak çoğalır. Optimize liderlikte ise, bilgi, koşullara uygun en iyi parçaları modellenmeyi ve sürekli gelişimi gerektirir.

(3) Zaman (T: Time): zaman, geçtikçe farkına vardığımız ve değiştiremediğiniz en değerli kaynağımızdır, verimlilik değerini arttırır.

(4) Liderlik (L: Leadership): şartlara uygun tasarladığınız modeli ekibinize, paydaşlarınıza, hatta yönetiminize adapte edebilecek liderlik vasıflarını barındırmanız gerekir.

Liderliğe ilişkin her türlü doküman ve makalede farklı şekillerde sıralanan veya tanımlanan liderlik özelliklerinin aslında özünde dayandıkları 3 ana misyonu aktarmak istiyorum. Yazılan, çizilenlerin dışında gözlem ve tespitleriniz ile bir liderde olması gerektiğini düşündüğünüz her niteliği bu liderlik misyonların alt başlığı olarak düşünebilirsiniz. Ben birkaç tanesini parantez içinde belirttim, noktaları siz doldurabilirsiniz.

Her bir misyon eşit önem derecesindedir, herhangi bir önceliklendirme yoktur:

3.1 Ustayı geçmek, çırak yetiştirmek (Samuray Rules: Shû Ha Ri)

(çalışkan, öğrenme eğilimi/yeteneği yüksek, stratejist, entellektüel, motivatör-empati kurabilen, delege edebilen…)

Kişi, zamanla, ustasının da rehberliği altında kendini geliştirerek anlamaya çalışırsa her şeyi öğrenebilir. Lider, usta veya çırak rolünde de olsa, yaşam boyu öğrenme asla durmaz ve devamlılık esastır. Bilgi ve enerji, nesillere aktarılmalı, hayatın başka alanlarına da taşınmalıdır.

Ara not: Samuray felsefesinde, bu kuralın ele alınış ve bir uygulanma biçimi vardır. Burada model aldığımız şey yaklaşım olup, esas olan, sürekli gelişim ve paylaşım ile beraberinde gelen sürdürebilirliktir. [Takuan, Soho (2008). Sınırsız Zihin]

3.2 Sorgulamak (examiner) -> What — Why — How…

(analitik, meraklı, çözüm odaklı, yaratıcı, yenilikçi…)

Einstein’ı örnek almadan olmaz; birçok soru sorarak basit cevabı aradığını söylüyor ve ekliyor, “sorular ve düşünmeye teşvik eden cevaplar etkileşimleri teşvik eder, uyumu ve güveni güçlendirir ve grupları keşfe doğru yönlendirir.”

HBR’nin bir makalesinde, doğru sorgulamanın kayıp bir sanat haline geldiği söyleniyor ve çoğu profesyonelin zamanla soru sormayı unuttuğundan bahsediliyor. [Harvard Business Review-Relearning the Art of Asking Questions]

Bugün hala üniversitelerde derslere konu olan ve şirketlerde sorular sorarak, sorunu tespit etme ve problemin tekrarını önlemeye yönelik çözüm üretme tekniği olarak kullanılan Kök Neden Analizi (root cause analysis) yöntemi kullanılmaktadır.

3.3 Kendini yönetmek (self-management)

(iyimser, çevik, iyi bir dinleyici, öngörülü, eleştirel düşünebilen, dayanıklı, müzakereci, karar alabilen, bilişsel esnekliğe sahip, adil, ikna edici, bütünsel…)

Bu misyon üzerine yazılmış binlerce makale var. Aslında bir yerden sonra, parantez içine yazdığım liderlik özellikleri alt başlıkları içerisinde birbirini tekrar ediyor. Detayda her biri ayrı yazı konusu.

Yaşam için bilgelik ve kendini yönetme konularında çalışmalar yapan filozof & danışman Gautam Jain, hayatımız boyunca kendimizden başka her şeyi yönetmeye çalıştığımızı, aslında önce kendimizi yönetmemiz gerektiğini vurguluyor. ‘Kendinizi yönetemezseniz çevrenizdeki hiçbir şeyi yönetemezsiniz ‘ diyor.

Yine Samuray Felsefesi’nde, “Güçlü bir zihin ve güçlü bir teknik karşı karşıya geldiğinde zihin kazanır. Çünkü güçlü zihin, tekniğin zayıf, eksik kaldığı tarafı bulur” yaklaşımı vardır.

Optimize lider tanımını bir ‘hap’ olarak sunduktan sonra, basit bir şekilde formülize edebiliriz. Sayı olarak, görece az olsa da, bazı makalelerde, liderliğin matematiksel formüle dökülmüş tanımlarını bulmak mümkün.

Optimized Leader = (E*K*L)/T

Benim penceremden, optimize liderin bu 4 bilinmeyen ama tanımlanabilen değişkeni arasındaki ilişkiyi ele alış biçimimiz, optimize lider olma yolculuğumuzu belirlememize yardımcı olacaktır.

Yazımda uçtan uca optimize lider tanımına bütünsel bakış açısı niteliğinde değindim. Bu kapsamda dokunulan her bir detay, kendisini doğuran yeni konuları içeriyor. Yorum ve önerilerinizi paylaşırsanız, bir sonraki yazının konusunu seçmemde yardımcı olacak :)

Bir optimize lider yaklaşımı ile tamamlamak istiyorum;

“Benim ihtiraslarım var, hem de pek büyükleri… Fakat bu ihtiraslar yüksek mevkiler işgal etmek veya büyük meblağlar elde etmek gibi adi emellerin tatminine taalluk etmez (dayanmaz). Ben bu ihtirasların gerçekleşmesini vatanıma büyük faydaları dokunacak, bana da liyakatle ifa edilmiş (hakkıyla yerine getirilmiş) bir vazifenin canlı iç rahatlığı verecek büyük fikrin başarısında arıyorum.” [Ali Mithat İnan, Atatürk’ün Not Defterleri]

Elif Çoban

IT Strategy and Transformation Manager