Kant İçin Estetik “YÜCE” Niçin Vardır?
Doğal, duyu alanına ait bir güzel olamaz. Bu kaba hazza girer. O zaman güzel doğa karşısında insan aklının ürettiği bir kavramdır. Güzel doğal olanın yargılayan bir özerk akıl ile elde edilir. Buradan yüce kavramına ulaşan Kant estetiğini anlamak için belirgin bir kavramdır. İki çeşit yüceden bahseder: Matematiksel ve Dinamik.
Kant’a göre matematiğe dayanan estetik: Büyük bir deneyimden kaynaklanan duygu veya duyusal enginliğe kavuşmaktır. Hayal gücümüzü aşan devasa nesnenin imkânsızlığından kaynaklanan durumu ifade eder. Bir nesneyi bütünlüğü içinde tek bir görüntü olarak kavramak nesnede yücelik hissi doğurur. Gerçekliğimizin farkına varmaktan kaynaklanan hazdır. Aklımızın, herhangi bir büyüklüğü kavrayabilir ve formüle edebilmesidir. İnsanın hayal gücünü aşan sonsuzluk fikri burada insan zihni tarafından deneyimlenmektedir.
Kant’a göre ikinci yücelik hissi dinamik yücedir. Doğal deneyimlerimizden kaynaklanır. Duygusu güçlü ve tehditkâr görünen nesnelerin doğurduğu yüceliktir. Olası yıkımımızdan kaynaklanan acı benzer bir nesne tarafından duyusal, bedensel varlığımızın kırılganlığında ortaya çıkar. Sonuçta insan doğayı aşan transandantal bir varlıktır. Doğadan daha üstün olduğumuzun farkına varmak insana haz verir. Doğayı aşan apriori bilgi gücümüz ki ahlaki olarak yargılama kapasitemizin de kaynağı burasıdır: Özgür irade.
Kant estetik yüceyi güzel olan şeyin kendindenliğini ortaya koymak istediği için yaratmıştır. Kant’a göre yücelik deneyimi ancak doğa ile insanın karşıtlığı durumunda var olabilen bir şeydir. Doğa ve insan aklı (veya mantıklı ve duyular üstü) “yüce” etkileşimi ile yarattığı şey sanattır. Dolayısıyla sanat ancak güzel olanı yakalamak için yapılandır. Yalnızca yüce olanı temsil edebilir. Özetle: yüce üstüne yargılar estetik yargı olabilir. Bu yargılar, tıpkı beğeni yargıları gibi evrensel olarak geçerli, yarar ve çıkardan uzak, amaçsal ve zorunludurlar.
