Küresel rekabetin arttığı, Web 3.0’a geçtiğimiz bir dönemde eğitim şart.
Peki Türkiye’nin eğitim sistemi nasıl geliştirilebilir? Dünyanın en iyi eğitim sistemlerinden birini yürüten Finlandiya’dan gelen misafirimiz bu işin sırrını veriyor.
Finlandiya gibi eğitim sistemine nasıl ulaşırız?
2014 Türkiye İnovasyon Haftası konuşmacılarından biri olan, eski Finlandiya başbakanı Esko Aho, “Burada bana en çok şu soruyu soruyorlar: Türkiye eğitim sistemi nasıl Finlandiya gibi olabilir, sizin ulaştığınız seviyeye nasıl ulaşabiliriz.” sözleriyle konuşmasına başladı.
Finlandiya, 2021'de “Ülkelere Göre Eğitim Sıralaması”nda üçüncü sırada yer alıyordu. Dünya Ekonomik Forumu’nun “Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu”na göre ise Finlandiya, dünyanın en gelişmiş eğitim sistemine sahip ülkesi seçildi.
Esko Aho, “Eğitim konusunda inovasyon yapmak istiyorsanız, önce inovasyonun ne olduğunu anlamalısınız” diyerek konuşmasına devam etti.
İnovasyon Nedir?
İnovasyonun ne olduğuna ilişkin hepimizin üç aşağı beş yukarı bir fikri vardır. Bilinen bir şeyi, başka bir yöntemle yapmak, yeni teknikler geliştirmek, yaratıcı olmak, icat çıkartmak. Tıpkı Yetenek Sizsiniz Türkiye’de su borularıyla gösteri yapan gençler gibi.
Esko Aho, “inovasyonun ne olduğunu anlamanın yanıtı biraz da ne olmadığında gizlidir” diyerek devam etti konuşmasına. “Ne inovasyon değildir?” diye sordu. Ve “İmitasyon, inovasyon değildir.” diye yanıtladı.
Yetenek sizsiniz de yapılan gösterinin de benzer bir sorunu vardı. 10 yıl önce üretilen bir parçaya mimiklerine kadar benziyordu. Program yayını sonrasında internette, Yetenek Sizsiniz’deki gösterinin “Blue Man Group, Drumbone” gösterisinden çalıntı olduğu yorumları yapıldı. Bunun üzerine Acun Ilıcalı, gösteriyi hazırlayan gençlerin yayında esinlendikleri kaynağı söylediklerini, bu kısmın montajda çıkartıldığını belirtti.
Küresel bir reklamı kopyalayabilir misiniz?
Türkiye’nin oyun alanındaki unicorn’larından ilki olan Peak Games, 2019 yılında inovatif bir kampanyaya imza attı. Prime time’da yayınladıkları reklam filmlerini, ulusal tv kanallarının bir çoğunda, aynı anda gösterime soktular. Bu yöntemle, tüm kanallar Peak Games tarafından kısa bir süreliğine hack’lenmiş gibi görüntü oluşturdular. Ertesi gün bir çok merkezi noktada, açık hava reklamlarında da boy gösteren bu büyük kampanyada küçük bir kusur vardı. Reklam Audi’nin “Safety Code/Güvenlik Kodu” filmine, müziğinden animasyonuna kadar çok benziyordu.
İnternette bu fikrin de çalıntı olduğu konuşulduğunda, Peak Games yetkilileri “konudan haberlerinin olmadığını, kampanyanın ajansına karşı yasal sürecin başlatıldığını” duyurdular. Resmi sosyal medya hesaplarından reklamı kaldırdılar.
“The Social Network” filmini izlediyseniz, Mark Zuckerberg’in Facebook fikrini Winklevoss kardeşlerden çaldığını biliyorsunuzdur. Filmde, Winklevoss kardeşler, yardım istedikleri üniversite yöneticisi Larry Summers tarafından, “Bu meseleye takılmayın, hayal gücünüzle yeni bir proje yaratırsınız olur biter.” diye teselli edilmişti.
Son 10 yılda Apple ile Samsung arasında da onlarca patent ihlali davasına şahit olduk. Kimi zaman Apple, kimi zaman Samsung davalı koltuğunda oturuyordu. Bu tip esinlenme ya da fikir hırsızlıkları olduğunda, Picasso’nun meşhur sözü hatırlanır: “İyi sanatçılar kopyalar, büyük sanatçılar çalar.”
Büyük sanatçılar hırsızlık mı yapıyorlar?
Pek çok ortalama sanatçı, diğer sanatçıların eserlerini, sanat akımlarını kopyalayarak geçimlerini sağlarlar. Picasso’nun “kopyalamak”la kastettiği aslında budur.
Büyük bir sanatçı ise, diğer büyük sanatçıların yaptığı herşeyi inceler, onları iliklerine kadar özümser, ondan öğrendiklerini kendi yaratıcılığıyla birleştirir. Yola çıktığı şeyleri, kendine ait yeni başka şeylere dönüştürür, onların yeni sahibi olur. Bu eserler de gün gelir başkasına ilham verir. Picasso’nun “çalmak”la kastettiği de aslında budur, burada fikir hırsızlığı değil, toplumsal kültür alış-verişi kastedilir. Isaac Newton’un dediği gibi “Eğer uzakları görebiliyorsak, bu bizden önceki devlerin omuzlarında durduğumuz içindir”.
Robert Kearns’in Zeka Pırıltısı
Sonuç kısmına geçmeden önce, eğer izlemedinizse, yaşanmış gerçek bir olayı konu alan “Flash of Genius / Zeka Pırıltısı” filmini önereceğim. Bu filmde Amerikalı mühendis ve akademisyen Robert Kearns, fikrini çalan dünya devi Multi-milyar dolarlık Ford Motor Company’ye karşı duruyor. Bugün tüm araçlarda kullanılan farklı hızlarda çalışabilen silecek fikrini Kearns’ten satın almak üzere anlaşan Ford, daha sonra onu kandırıyor ve fikrini çalıyor. İzlemeyenler vardır diye düşünerek spoiler vermek istemiyorum ama Robert Kearns’in 1978'de açtığı dava 1990 yılında sonuçlanıyor. Kearns, medeniyetin beşiği Amerika’da fikir hırsızlığına karşı yıllarca süren çetin bir hukuk savaşı veriyor.
Sonuç: Marka değeri için yaratıcı fikirlere yatırım yapmalıyız
Esko Aho, Türkiye İnovasyon Haftasındaki konuşmasını şu sözlerle bitirdi, “Finlandiya gibi bir eğitim sistemine nasıl mı sahip olursunuz? Finlandiya gibi olmayarak, imitasyon yapmadan, Türkiye’nin kendine özgü eğitim sistemine yatırım yaparak.” Küresel rekabette başarılı olmak için eğitime de, inovasyona da hayati derecede ihtiyacımız var.
2017 yılında, su borusu gösterisinin orjinalini yapan Blue Man Group, kanadalı Cirque Du Soleil tarafından milyonlarca dolara satın alındı. Peak Games tarafından, Audi Reklam filmi benzerliği nedeniyle başlatılan yasal süreç geçtiğimiz Mart ayında sonuçlandı. Yetkili mahkeme, kampanyayı hazırlayan Medina Turgul DDB’nin, Peak Games’e 10.5 milyon TL tazminat ödenmesine karar verdi. Facebook konusunda okul yöneticisi Larry Summers’ın tavsiyesini dinlemeyen Winklevoss kardeşler, Mark Zuckerberg’e karşı açtıkları dava sonucunda 65 milyon dolarlık bir hukuksal anlaşmaya imza attılar ve günümüzdeki en etkili NFT platformlarından biri olan Nifty Gateway’i kurdular, 2022 yılı itibariyle net kazançları 4.2 milyar dolar. Son olarak, silecek konusundaki inovasyonuyla insanlığa büyük katkı sağlayan Robert Kearns, 1990 yılında Ford Motor Company ile 10.2 milyon dolarlık hukusal bir anlaşmaya vardı. 1992'de Kearns, Chrysler’e karşı açtığı 30 milyon dolarlık davayı da kazandı. Chrysler karara itiraz etse de ABD Yüksek Mahkemesi Chrysler’in temyizini dinlemeyi reddetti.
Bu örnekler arttıkça fikir hırsızlığı konusundaki toplumsal toleransımız yavaş yavaş da olsa azalacak. İlham alma ve fikir hırsızlığı arasındaki sınırları daha iyi anlayacağız. Fikrimiz çalındığında yardım istediğimiz kişiler, üstüne düşmememizi değil, hakkımızı aramamızı öğütleyecekler. Blok zinciri, web 3.0, yapay zeka, makine öğrenmesi gibi yenilikçi teknolojilerle hak ihlalleri patentlerden çok daha hızlı bir şekilde farkedilecek. Kaybetmek pahasına bile olsa orjinallik için çalışmak, çalarak kazanmaktan daha değerli hale gelecek.
-
İnovasyon’a ilgiliyseniz, yeniliğin yeni fikirlerden gelmediğini anlattığım “Değişim ilk başta zordur, ortada dağınıktır, sonunda ise harikadır” yazısını da okuyabilirsiniz.
