İnfodemi: Yankı Odalarının Etkisi
Dijitalleşmeyle beraber sadece iletişimin boyutu değil, gündelik hayatlarımızın rutinleri de değişti. Bu rutinler içerisinde geliştirilen alışkanlıklar, dijital araçlarla çoğu zaman iç içe geçen bir etkileşim temelinde kuruldu. Çünkü karşımızda her şeyin deneyimlerimizi iyileştirmek üzerine kurulu olduğu ve günümüz dünyasında en az para kadar değerli olan zaman metaforundan tasarruf edebileceğimizi vaat eden bir sistem var. Dolayısıyla günlük haberleri takip etme alışkanlığımızı gerçekleştirme ya da bilgi alma ihtiyacımızı karşılama mesafemiz bir telefon ve internet bağlantısı uzaklığında. Üstelik ilgi ve alakamızın yönüne göre filtrelenmiş haliyle birlikte. Tam da bu noktada haber tüketim deneyimimizde pasif konumda olmadığımıza ve kontrolün biz de olduğuna ya da bir hareket alanına sahip olduğumuza dair genel bir kanı geliştiriyoruz. Ve bu kısalan mesafeyle, aşırı bilgi enformasyonundan bizi kurtaran süreç daha cazip hale gelmeye başlıyor. Peki gerçekten öyle mi ya da çoğunlukla odaklandığımız kişisel veriler konusundaki endişelerimizin ötesinde de tehditler barınıyor mu?
Küresel bir salgının ortasındaysanız ve doğruyla yanlışın birlikte dolaşıma girdiği bir yayılım sonucunda bilgiye maruz kalıyorsanız evet bu ciddi bir tehdit. Öyle ki, Dünya Sağlık Örgütü bunu ‘infodemi’ olarak adlandırıyor. İnfodemi, kısaca yanlış ve yanıltıcı bilgilerin sağlığa zarar verebilecek kafa karışıklığına ve risk alma davranışlarına neden olması. İnsanlar sağlıklarını ve çevrelerindeki insanların sağlığını korumak için ne yapmaları gerektiğinden emin olmadıklarında salgının kontrolünü zorlaştırırken pandeminin süresini de uzatabilir. Özellikle salgını ciddiye almak noktasındaki eşik artıp düşebilir ve hem korku ve paniğe hem de dikkate almama gibi durumların oluşmasına neden olabilir. Bunu en net olarak kullanıcı türevli sosyal medya araçlarında hızlı bir şekilde gerçekleşen bilginin yayılımı ve üretiminde görmekteyiz. Çünkü yeni medya diyebileceğimiz geleneksel medyadan ayrı olarak sınırsızlık, anındalık ve etkileşim temelli olarak konumlanan sosyal medya platformları, benzeri görülmemiş miktarda içeriğe bizi doğrudan maruz bırakır. Başlangıçta kullanıcı eğlencesi için tasarlanan bu platformlar gitgide birincil haber alma kaynağı haline geldi ve böyle bir dönüşüm beraberinde sosyal algıların inşasını, anlatıların çerçevesini etkilemeyi ve gündemi belirleme gücünü getirdi. Dolayısıyla salt olarak yanlış bilginin dolaşıma girmesi meselesinin çok daha ötesinde dijital platformların çeşitli algoritmaları ve dönüşen kullanım pratikleri; bilginin yayılımı, dezenformasyonu ve geniş kitlelere ulaşması sürecinde önemli role sahip olduğunu görmekteyiz.
Yanlış Bilginin Yayılımında Yankı Odası Etkisi
Bilgiye erişme, bilgiyi tüketme ve bilgiyi üretme mekanizmamız sosyal medyanın hayatımızdaki yadsınamaz yeri dolayısıyla önemli ölçüde değişti. Özellikle çevrimiçi davranışlarımızın algoritmalar tarafından kaydedilip filtrelenerek benzer içeriklerin sunulması farkında olmadan haber döngüsü içerisinde eriştiğimiz bilginin niteliğini de değiştirmekte. Bu bilgiler çoğunlukla kendi fikirlerimizle uyumlu ve benzer düşüncelere sahip diğer insanların paylaşımlarıyla oluşmakta. Dolayısıyla da içeriklere yönelik dikkat süremiz daha sınırlı kalarak; akış içerisindeki benzer içerik önerileri bilgiye dair seçim sürecimizi sınırlanabilir. Tam da bu noktada yankı odalarına yani; belirli bir anlatıya ikna olmuş, fikir ve ağ kutuplaşması ile karakterize edilmiş, ağın geri kalanından daha ayrı olan, benzer düşünen ve aksine yönelik bir düşünce geliştirmek için daha düşük bir eşiğe sahip olunan, sıkıca bağlanmış düğüm kümelerine dahil oluruz ya da kendi yankı odalarımızı kurarız. Böylece homojen gruplar oluşturarak, yalnızca kendi görüşlerimize uygun internet kaynaklarını ve hesaplarını takip ederiz.
Yankı odalarında bilgilerin doğruluğuna yönelik inanç; benzer düşünce, eğilim ve tutumlara sahip kaynaklarla tekrarlanan etkileşimler nedeniyle oldukça güçlenmekte. Bu da bir haberin veya fikrin, onu savunan insan sayısıyla paralel olarak ikna ediciliğinin de yükselmesi demek. Örneğin, sosyal ağ içerisinde aşıların otizme neden olduğunu ya da sigara içmenin Covid-19'u daha hafif atlatmaya yardımcı olduğunu iddia eden tek bir kullanıcı, başlangıçta kolayca görmezden gelinebilir. Ancak sosyal ağdaki diğer kullanıcıların büyük bir kısmı da aynı şeyi savunuyorsa düşüncenin doğruluğuna ilişkin inanç, çoğunluk etkisiyle beraber gruba uyma ihtiyacı içerisinde artabilir.
Sonuç olarak sosyal medya platformlarında yankı odaları, bilginin yayılması için bir merkez oluşturmakta ve asılsız bilgilerin yayılımını daha da hızlandırmaktadır. Çünkü ağ içerisindeki kullanıcılara yönelik inşa edilen güven onları doğru kaynaklar olarak atfetmemize neden olmakta.
Benzer süreçlerin gündelik hayatta da gerçekleştiğini söylemek mümkün. Aile, arkadaşlar, komşular ve bir sosyal ilişki içerisinde etkileşim kurduğumuz her özne yayılan bilgilere yönelik genel bir kanaat geliştirmemize neden olur. Dolayısıyla da bilginin doğruluğunu araştırırken bile oluşan genel kanıya bağlı olarak doğrulama yanlılığı ile hareket ederiz. Özellikle pandemi sürecinde; Covid-19 virüsüne ilişkin asılsız bilgilerin bilimsel otoriteleri ve bilimsel bilgiyi gölgeleyecek düzeyde bir yayılımının ve inancının kolayca geliştiğini söylemek mümkün.
Doğru Bilgiye Nasıl Erişirim?
Sosyal medya platformları da aslında artan bu yalan haber ve yanlış bilginin yayılımıyla ilgili olarak giderek daha fazla önlemler almakta. Özellikle Covid-19 pandemisiyle ilgili içerikleri doğrulama sekmesiyle birlikte sunması, akışa düşen bir haber içeriğini sadece başlığı okuyup retweet yapmadan ya da yeniden yorumlayıp paylaşmadan önce haberin tamamını okuma noktasında uyarı vermesi bunlardan birkaçı. Dolayısıyla bu gibi yönergelere uymak doğru bilgiye erişimi kolaylaştırabilir. Aynı şekilde Türkiye’nin, Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) üyesi olan iki doğrulama platformu, Doğruluk Payı ve Teyit.org gibi oluşumları takip ederek onlar aracılığıyla da daha az yanlış bilgiye maruz kalabiliriz.
Aşağıdaki oluşumları takip ederek doğru bilgiye erişiminizi kolaylaştırabilirsiniz.
Teyit.org
Doğruluk Payı
Tüm bunların yanında Covid-19 pandemisi süreciyle de beraber artık hayatlarımızdan çıkmayacakmışçasına iş, okul, sosyalleşme ve iletişim süreçlerine yerleşen dijital araçlar ve onlarla birlikte kurulan bu yeni normallerimiz üzerine düşünmeli ve her zamankinden daha eleştirel bir şekilde değerlendirmeye tabi tutmalıyız.
