Teslis inancı
Teslis inancı nedir ?
Sual : Teslis veya üç uknum (1) nedir? Cevap: Varlıkların idrakinden münezzeh ve mukaddes, akıl ve idrak sahiplerinin tasavvurundan büsbütün hariç ve bütün düşüncelerden müberra olan Tanrı hakikati bölünmez. Bölünme ve çoğalma, varlığı mümkün olan yaratıkların hassalarından olup varlığı zarurî olan Tanrı’ya geliveren arızalardan değildir. Tanrı’nın mahiyeti, taaddüt şöyle dursun, vahdaniyetten bile münezzehtir. Tanrı hakikatinin makam ve mertebelere inmesi, noksanın kendisi olup kemale aykırıdır. Mümteni ve muhaldır. O, daima kendi takdis ve tenzihinin yüceliğinde olmuş ve olacaktır. Tanrı’nın zuhur ve işrakına dair söylenen şeylerden murat, Tanrı tecellisidir, varlık mertebelerine inme değildir. Hak sırf kemaldir, mahluk ise sırf noksandır. Hak için varlık mertebelerine inme noksanların en büyüğüdür. Hak’kın zuhur, doğuş ve parlayışı güneşin lâtif ve saf ve şeffaf bir aynaya yansıması gibidir. Bütün varlıklar Hak’kın birer parlak ayetidir. Güneş, dağ, ova, ağaç ve meyve gibi bilcümle zeminî varlıklar üzerine ışık saçar ve bunların büyüyüp kendi varlıklarındaki gayeye erişmelerine sebep olur.
Fakat mükemmel insan, saf bir ayna gibidir; Hakikat Güneşi bütün sıfatları ve kemalleri ile onda görünür. Mesih’in hakikati son derece temiz ve lâtif olan saf ve şeffaf bir ayna idi; bunun için Hakikat Güneşi olan ulûhiyetin zatı o aynada tecelli eyledi, nuraniyet ve harareti onda göründü. Bu demek değildir ki, güneş kendi bulunduğu mukaddes yücelikten ve tenzih semasından indi de aynada yerleşip mesken tuttu; hayır, güneş eskisi gibi kendi yüceliğinde ve yüksekliğinde daima durmaktadır; vukua gelen şey, ancak güneşin cemal ve kemal ile yansıması ve tecelli eylemesidir. Eğer biz güneşi, biri Mesih ve öbürü Ruhulkudüs olmak üzere, iki aynada, yani biri gökte ve öbür ikisi de yerde olmak üzere, üç aynada gördük der isek, doğru söylemiş oluruz; ve eğer, bir tek güneş vardır, sırf tekliktir, eşi ve benzeri yoktur, der isek, yine doğru söylemiş oluruz. Sözün kısası, Mesih’ in hakikati saf bir ayna idi; Hakikat Güneşi, yani Ahadiyet Zatı, sonsuz sıfatları ve kemalleri ile Mesih’in aynasından görünmüştür. Bu demek değildir ki, güneş, yani Tanrı’nın zatı, parçalanmış ve sayıca çoğalmıştır; hayır, tek güneştir. Görünen şey ancak aynadaki akisdir. Onun içindir ki, Mesih: ``Baba oğuldadır’’ demiştir. Yani güneş bu aynaya vurmuş ve onda görünmüştür. Ruhulkudüs, Mesih’in hakikatinde görünen Tanrı feyzinin kendisidir. Nübüvvet, Mesih’in kalbinin makamıdır. Ruhulkudüs ise onun ruhunun makamıdır. Şimdi Tanrı zatının tek bir birlik olup eş ve benzeri bulunmadığı isbat olundu. Tanrı’da üç uknumdan maksat budur; aksi takdirde, Tanrının dini aklın aslâ alamıyacağı gayri makûl bir esasa, dayanmış olur; akıl, tasavvur edemiyeceği bir şeye inanmakla nasıl mükellef olur? Böyle bir akla sığmaz ki makûl suretlerden bir suret olsun; böyle bir şey sırf evhamdır. İşte, teslisten maksat ne olduğunu, bu izahattan anlarsınız. Aynı zamanda Tanrı birliği de sabit oldu. (1) Hıristiyanlıkta Baba, Oğul ve Ruhulkudüs inancı.
