Autisme op het werk: ieder nadeel heeft ook zijn voordeel
Kan een beperking een kwaliteit worden, als een werknemer met ASS wordt ingezet op een manier die zo goed mogelijk bij hem past?
Autisme is een stoornis die in veel gevallen met beperkingen gepaard gaat in de werksituatie. Als we Johan Cruyff mogen geloven heeft ieder nadeel echter ook zijn voordeel. Geldt dit nou ook voor de nadelen van autisme?
Autisme ten Top!
Dit affiche somt een aantal sterke kanten op van mensen met autisme.
Het is van belang om te onderkennen dat autisme ook vaak gepaard gaat met mogelijkheden, soms zelfs talenten en bijzondere vaardigheden (savant skills), die de keerzijde vormen van de beperkingen. Autistische eigenschappen kunnen een werknemer in sommige omstandigheden ongeschikt en in andere situaties juist geschikt maken voor bepaalde werkzaamheden. In de juiste werkomstandigheden kan een autistische beperking een kwaliteit worden, als de werknemer met autisme wordt ingezet op een manier die zo goed mogelijk bij hem past.
AutismeTenTop is een initiatief dat zich inzet voor het investeren in de arbeidstalenten van mensen met autisme.
Talenten bij mensen met Autisme
Als autisme in verband wordt gebracht met bijzondere talenten, dan volgen vaak de voorbeelden van Albert Einstein en Bill Gates.
Naar mijn weten zijn beide heren echter nooit psychiatrisch onderzocht; de relatie tussen hun genialiteit en autisme blijft daarmee speculatief.
Talentvolle voorbeeldfiguur
Ik wil u voorstellen aan Roland Angenent, een man die ik als patiënt heb leren kennen op de afdeling psychiatrie van het Radboudumc, bij wie de combinatie ASS en bijzondere talenten van toepassing is.
Ik kan hem hier als voorbeeld nemen omdat hij zelf, samen met zijn partner, zijn autisme op internet openbaar heeft gemaakt. Zij hebben ook meegewerkt aan een film van de NVA over de impact van autisme op de partnerrelatie en de waarde die diagnostiek en behandeling daarbij kan hebben voor zowel patiënt als partner.
Anderzijds heeft Roland ook een succesvolle kant, die hij ook durft te etaleren op zijn website.
Roland Angenent: “Mijn profiel: Ik ben gefascineerd door de mogelijkheden van “het internet”. Verder ben ik: inventief (erkend lid van de Nederlandse orde van uitvinders NOVU), analytisch, methodisch, klantgericht en kwaliteitsbewust. Software ontwerpen, realiseren en testen is mijn specialiteit.”
Met zijn Prefab overlaging won Angenent de prijsvraag voor een nieuwe renovatiemethode van stalen bruggen.
Roland heeft dankzij zijn talenten voor de ruimte kunnen kiezen van een carrière als freelancer. Zodoende kan hij zelf controle houden over zijn werkzaamheden en overstressering door (sociale) overprikkeling voorkomen.
Sterke kanten van werknemers met autisme
Net als Roland Angenent hebben veel werknemers met autisme sterke kanten die van waarde kunnen zijn in de werksituatie.
Autisme in de DSM-5
Van een belangrijkste autistische kenmerken zal ik de beperkingen en de mogelijkheden bespreken. Ik neem hierbij de vernieuwde criteria voor autismespectrumstoornissen (ASS) uit het nieuwe DSM-5 classificatiesysteem als uitgangspunt.
Een bekend voorbeeld van een hoogbegaafde persoon met autisme die op basis van haar fascinatie voor vee en haar visuele talenten een bijzondere persoonlijke ontwikkeling heeft doorgemaakt is Temple Grandin.
Temple Grandin heeft op basis van haar eigen ervaringen samen met Kate Duffy een boek geschreven met haar ideeën over de manier waarop personen met autisme hun kansen op een succesvolle arbeidscarrière kunnen vergroten (Grandin & Duffy, 2004/2008). Een van haar motto’s is: “Keep your career in your talent area”.
Bij het bespreken van de DSM-5 criteria voor ASS zal ik een aantal van haar inzichten aanhalen.
Domein A: Beperkingen in de sociale communicatie en interactie
Tekorten in:
- sociaal-emotionele wederkerigheid,
- non-verbaal communicatief gedrag,
- ontwikkelen/onderhouden/begrijpen van sociale interacties.
Hieruit vloeit voort dat werknemers met autisme inhouds-, doel- en taakgerichtheid zijn in plaats van proces-, relatie en interactiegericht. Door hun focus op de inhoud kunnen ze zich verbaal en schriftelijk vaak heel goed uitdrukken. Omdat zij minder oog voor intercollegiale verhoudingen hebben, laten ze zich hierdoor ook niet afleiden en zijn ze ook niet afhankelijk van een goede relatie voor hun werkmotivatie. Ze worden wel graag gewaardeerd voor de werkprestaties die ze leveren. In plaats van sociaal inzicht hebben werknemers met autisme vaak een opvallend goed systematisch inzicht en vervullen ze daarmee een technische rol op de werkvloer. Collega’s maken bijvoorbeeld graag gebruik van hun ICT inzichten.
Domein B: Beperkte, herhaalde patronen van gedrag, interesses en activiteiten
- stereotype/herhalende bewegingen, omgaan met objecten of spraak
- aandringen op gelijkheid, inflexibiliteit in omgaan met routines of geritualiseerde patronen van verbaal of non-verbaal gedrag
Hieruit volgt dat werknemers met autisme het als prettig kunnen ervaren om bepaalde routinematige werkzaamheden veelvuldig te herhalen zonder snel last te krijgen van verveling door eentonigheid. Een bekend voorbeeld hiervan is de functie softwaretester, waarvoor personen met autisme vaak erg geschikt blijken. Door hun voorkeur voor voorspelbare patronen kunnen werknemers met autisme vaak goed op een logische, systematische of geprotocolleerd te werk gaan.
Temple Grandin: “Consistency at work is highly valued.”
- zeer beperkte, gefixeerde interesses met een abnormale intensiteit of focus
Werknemers met autisme hebben vaak sterke fascinaties of preoccupaties ten aanzien van ongebruikelijke onderwerpen. Dat kan belemmerend zijn als ze daardoor hun aandacht niet voldoende kunnen besteden aan de werkzaamheden die ze moeten verrichten. Het kan echter een meerwaarde zijn, als ze met een dergelijke interesse een bijzondere deskundigheid kunnen ontwikkelen, waarmee ze als expert een belangrijke rol kunnen vervullen in organisaties. Er wordt dan gebruik gemaakt van hun kracht.
Temple Grandin: “Remember to always focus on your talents because they are what will keep you employed.”
Doordat de autistische fascinaties meestal vanuit een heel ander gezichtspunt komen, kunnen personen met autisme bij het brainstormen op de proppen komen met out-of-the-box ideeën en oplossingen. Zij kunnen hiermee bijdragen aan innovatieve ontwikkelingen.
- Hypo- of hypersensitiviteit op sensorische input of ongewone interesse voor zintuiglijke aspecten uit de omgeving
Door hyposensitiviteit kunnen werknemers met autisme soms onverstoorbaar doorwerken ondanks prikkels waar anderen niet goed tegen kunnen. Door hypersensitiviteit kunnen zij echter vaak verstoord worden in hun werkzaamheden door prikkels waar anderen geen last van hebben.
In dit videofragment wordt de overgevoeligheid voor geluiden in de werkomgeving getoond, de manier waarop de betreffende werknemer hiermee omgaat en de averechtse reactie daarop van de baas.
Temple Grandin: “You have to deal with any sensory problems you might have that could cause you trouble.”
Een grotere gevoeligheid voor bepaalde zintuiglijke prikkels kan echter ook een voordeel zijn bij werkzaamheden waarbij het juist belangrijk is om deze extra scherp waar te nemen. Te denken valt hierbij bijvoorbeeld aan beroepen als juwelenmaker, pianostemmer of wijnproever.
De hypersensitiviteit in de waarneming gaat ook vaak gepaard met een grotere detailgerichtheid. Mensen met autisme hebben vaak moeite met het hebben van een goed globaal overzicht van informatierijke situaties, omdat ze juist sterker gericht zijn op details die hen opvallen. Voor een onderhoudstechnicus van vliegtuigen is dat bijvoorbeeld een goede eigenschap.
Een indeling van autistische breintypes
Temple Grandin maakt in haar boek de volgende onderverdeling van verschillende soorten breinen die zij herkenbaar vindt bij mensen met autisme:
- Visual thinking, thinking in pictures (architecten, fotografen, grafisch ontwerpers, juwelenmaker, webdesigner, technici, reparateurs)
- Music and higher-math brains (computerprogrammeur, ingenieur, natuurkundige, statisticus, wiskundedocent, scheikundige, electriciën, wetenschappelijk onderzoeker, data analyst, muziekdocent, componist).
- Verbal lists and language translator brains (vertaler, copy editor, bibliothecaris, beleggingsanalyst, accountant, geschiedkundige, contract specialist, technische schrijver, archivaris)
Afstemming van de werkomgeving is afhankelijk van de begripvolle opstelling van de werkgever
Uitgaande van de beperkingen en de mogelijkheden is het belangrijk dat er goed naar de werkomgeving gekeken wordt om te beoordelen of die “matcht” met eigenschappen van de autistische werknemer. Een werknemer met autisme gedijt het best in een arbeidscontext waarin de afstemming optimaal is door hen niet onnodig te belasten of te stresseren t.a.v. hun beperkingen en hun talenten zo goed mogelijk te benutten.
Een goed afgestemde werkomgeving voor een werknemer met autisme kan alleen tot stand komen als de werkgever en collega’s begrip hebben voor autisme en bereid zijn om zich hieraan aan te passen.
Temple Grandin zegt hierover het volgende:
“Both employers and coworkers need to be educated abut autism spectrum disorders so they can help support the individual.”
“We need to work where out talents are respected and our colleagues are tolerant of our social eccentricities.”
“The more entrepreneurial a company is, the more it values talent and the less it worries about social conformity.”
In onderstaande video ziet u een werknemer met autisme die op basis van zijn specifieke talenten een gewaardeerde plaats heeft verworven op zijn werk.
Hoe de werkgever kan bijdragen aan een goede manier om de werkomgeving af te stemmen op de verhoogde gevoeligheid voor geluidsprikkels is te zien in het volgende videofragment.
Beide fragmenten laten zien hoe belangrijk het is dat het autisme van de betreffende werknemers bekend is bij hun leidinggevenden, zodat deze de kans krijgen om hier rekening mee te kunnen houden.
Temple Grandin benadrukt verder in haar boek meermaals de belangrijke rol die mentoren kunnen spelen in de professionele ontwikkeling van werknemers met autisme. In de eigen werkomgeving van de werknemer met autisme zijn de directe collega’s natuurlijk de meest voor de hand liggende kandidaten voor de rol van mentor.
Temple Grandin: “A mentor is one of the best kinds of help for those searching for a vocation.”
Verder geeft Grandin aan dat je als werknemer met autisme bereid moet zijn om paden te bewandelen, die afwijken van de gebruikelijke manieren om aan passend werk te komen. Zij adviseert om human resource managers te vermijden, omdat die uitgaan van functieprofielen waarin bijna altijd sociale vaardigheden zijn opgenomen.
Temple Grandin: “Be prepared to enter the job market through the back door, side door, any door but the front!”
Hieruit volgt dat een bereidheid bij werkgevers, collega’s en de werknemers met autisme zelf om begeleiding (arbeidstoeleiding en jobcoaching) te accepteren, aanzienlijk kan helpen om de beste match tussen eigenschappen van werknemer en zijn werkomgeving te realiseren.
Praktijkvoorbeelden
Hieronder volgen hieronder enkele beschrijvingen van volwassen patiënten uit mijn praktijk, die gereageerd hebben op een oproep die ik gedaan heb in mijn blogrubriek op de interactieve website van het digitale zorgnetwerk voor patiënten met ADHD en ASS van het RadboudUMC.
Casus 1 (voorbeeld van Grandin’s type 2):
“Op het moment ben ik werkzaam als programmeur automatische beveiligingssystemen. Hiervoor werk ik regelmatig ook met nieuwe technieken en moet ik nieuwe dingen leren zoals programmeertalen. Nu is een van mijn ASS eigenschappen dat ik niet snel iets los kan laten. Sterker nog, ik kan het niet uitstaan als ik iets niet weet of kan en zal net zolang door blijven puzzelen tot ik het probleem doorgrond heb en het op een voor mij logische manier kan reproduceren. Dit resulteert in een stuk vakgebied bij ons op het bedrijf wat echt bij mij ligt. Zo doe ik aan reverse engineeren van communicatie protocollen die benodigd zijn voor onze systemen en genereer hiermee een nieuw protocol voor onze apparatuur. Dit is een tijdrovend proces en vergt best de nodige logische gedachtengangen om uit alle data stromen van bytes en bits iets zinvols te halen. Verder werkt mijn logische gedachtengang erg handig wanneer nieuwe programmeersystemen bij ons binnen komen. Meestal ben ik de eerste die hiermee gaat “spelen”. Vaak heb ik al snel de nodige bugs en andere eigenaardigheden gevonden die dan weer teruggekoppeld worden naar de fabrikant. Daarnaast fungeer ik vaak als vraagbaak voor de collega’s, daar er vaak snel informatie te verkrijgen is over de onderwerpen die ik al weet. Anderzijds ben ik erg slecht in documentenwerk. Het lezen en schrijven van dit soort zaken ligt mij totaal niet en is helaas wel een onderdeel van mijn werk. Tot op heden is het echter nog niet echt tot de bedrijfsleiding doorgedrongen dat ze mij beter kunnen laten bouwen en ontwikkelen dan papierwerk laten doen.”
Casus 2 (voorbeeld van Grandin’s type 3):
In mijn werk (ik ben aan het eind van mijn opleiding tot opleidingskundige) helpt het out-of-the-box denken bij organisatieverandering. Je kunt dan net die verbanden leggen (tussen mogelijkheden, mensen of afdelingen) waar nog niemand aan heeft gedacht. Bij een organisatieverandering helpt ook dat ik het belang van de organisatie altijd vooropzet. Dat vindt niet altijd iedereen even leuk, maar het zorgt wel voor een goede kwaliteit van mijn organisatieadvies. In coachende gesprekken kan ik goed observeren en luisteren zonder vooringenomenheid en teruggeven wat ik zie. Ik ga niet invullen, maar kan heel open vragen blijven stellen en creativiteit laten stromen. Het verbaast me soms hoe de ander dan uit zichzelf met allerlei nieuwe invalshoeken en oplossingen komt! Het heeft te maken met dat ik goed ben in het consequent doorvoeren van de systematiek (maar dan wel op zo’n manier dat de ander zich toch gehoord voelt). Als opleidingskundige moet je ook vaak de opleidingsbehoefte onderzoeken. Daar helpt het dat ik systematisch te werk ga, waar anderen zich wellicht gemakkelijker laten leiden door hun contacten en persoonlijke voorkeuren. Opleidingsmateriaal dat ik ontwikkel, zit altijd logisch in elkaar. Al was het maar omdat het mij zelf dan overzicht geeft. Maar ook voor lerenden is overzicht prettig. Daarnaast ben ik ook goed in staat om het materiaal aan te passen aan de doelgroep. Kwestie van methodiek. Ik ben eigenlijk altijd goed geweest in het brengen van helderheid. Ik heb er zelf behoefte aan, maar anderen vaak ook, bijvoorbeeld teamgenoten die een stuk lager opgeleid zijn en/of nog ingewerkt moeten worden, zijn ook blij met overzichten en lijstjes e.d. van wat er allemaal wanneer van ze verwacht wordt. Vanwege mijn detailgerichtheid, behoefte aan overzicht en mijn gave om methodiek te volgen en daarbij mijn persoonlijke voorkeuren buiten beschouwing te laten, ben ik trouwens ook een goede technisch voorzitter. Ik merk het meteen als het gesprek off-topic gaat, een punt nog niet goed afgerond is of iemand nog niet voldoende aan bod is gekomen.
Voorkeursbeleid gericht op autisme?
Als geslaagd voorbeeld van een bijzonder autismevriendelijke benadering wil ik nog even het innovatieve bedrijf Carapax IT onder de aandacht brengen. Carapax IT is een zogenaamde Social Enterprise, omdat het als softwarebedrijf (jong)volwassenen met autisme de kans geeft om een vaste baan te verwerven als softwareprogrammeurs, vanuit de filosofie dat zij bovengemiddelde talenten hebben op ICT gebied. Hiermee volgt Carapax IT het voorbeeld van het Deense initiatief Specialisterne.
Afsluiting met een knipoog
Hoe weinig vanzelfsprekend en complex de bovenbeschreven attitude ten aanzien van autistische werknemers en hun werkomgeving kan zijn, wordt — met een knipoog — treffend opgetekend in de praktijk van psychiater Sigmund:
Laat deze knipoog potentiële werkgevers echter niet ontmoedigen om out-of-the-box te gaan profiteren van autistische talenten, als de sociale communicatie in hun competentieprofiel vermeden kan worden of gecompenseerd kan worden door teaming-up met een sociaal vaardige collega. Met de juiste aanpak wordt het win-win.
Bekijk de preziversie van dit verhaal
Meld u aan bij de LinkedIn Groep Werkgroep Autisme werkt!
Literatuur:
Temple Grandin and Kate Duffy. Developing talents: careers for individuals with Asperger syndrome and high-functioning autism. AAPC Publishing; 1st edition 2004, 2nd edition 2008.
