Halil İnalcık Neden Uluslararası Biliminsanıdır?

Değerlerimizi yitirince anmaktan pek hoşlanmasak da yeni nesillere örnek olarak onları bu vesileyle daha iyi tanıtma fırsatı bulduğumuzu düşünüyoruz. Bu sebeple bu yazının konusu İnalcık Hoca’dır.

Şu anda devamlı kitapları çıkan tarihçilerden daha az tanınmışlığı vardır. Örneğin Prof. İnalcık için “Muhterem ve bütün milletin aziz hocası” diyerek saygısını belli eden Prof. İlber Ortaylı çok daha fazla tanınır. Hatta ve hatta Murat Bardakçı “Türkiye’de tarih niye moda oldu? diyorlar. Benim sayemde oldu. Bu konuda artık tevazu göstermiyorum” dese de Halil İnalcık çok daha büyük katkılar sunmuşken, devamlı tevazu göstermiştir.

Ben, bu satırlarda Bardakçı hakkında bir şey yazmayı uygun görmüyorum.

Peki, tanıyın tanımayın, tarihe önem gösterin, göstermeyin, İnalcık’ı bu denli önemli kılan özelliği nedir? Öncelikle Prof. Dr. Halil İnalcık, tam dört nesil yetiştirmiştir. Evet, dört ayrı nesil doktoralı olarak, onun öğrencisi olmuş ve şu anda ders vermektedir. Onun öğrencisinin öğrencisi olmak bile bir övünç kaynağıdır. (Ben de uzaktan duyarım efendim.) Genç akademisyenlere ışık tutmak adına, kendisinin özel durumunu madde madde açıklayalım efendim.

1- Osmanlı Tarihçisi olmak için en az beş-altı dil öğrenmeniz gerek sözü ona aittir. İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, Latince, Arapça, Farsça öyle uzar gider…

2- Amerikalı sosyal bilimci Immanuel Wallerstein, “Bugün dünya üniversitelerinde Halil İnalcık okunuyor ve okutuluyor. Onu dar anlamda bir “tarihçi” olarak düşünmek elbette yetersiz kalır. Bizzat tarih disiplinine şekil vermiş, kendi metodolojisini ve bilgi birikimini tarihçilik mesleğine kazandırmıştır” demiştir.

3- 1974’te The Royal Historical Society üyesi seçilmiştir.

4- 1977’de International Association for Social and Economic History of Turkey’i kurmuştur.

5- 1978’de Royal Asiatic Society tarafından şeref üyesi seçilmiştir.

6- 1983’te Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi (American Academy of Arts and Sciences) üyeliğine seçilmiştir.

7- Chicago Üniversitesi tarih bölümümde on beş öğrenci yetiştirdikten sonra 1986 yılında ikinci kez emekli olur. Öğrencilerinden on ikisi çeşitli Amerikan üniversitelerinde Osmanlı-Türk tarihi okutmaktadır. Bugün bu alanda bir İnalcık ekolünden söz edilmektedir.

8- 1990–92 arasında Harvard ve Princeton üniversitelerinde misafir profesördür.

9- 1993’te British Academy’ye seçilmiştir.

Eh ne var bunda demeseniz bile bu kurum ve akademileri pek bilmediğiniz için çok değerli gelmeyecektir. Sadece altıncı maddeyi açıklasam yeridir. Hani var ya Oscar heykelciği. En son Leonardo Di Caprio aldı, olay filan oldu. Hah işte o ödülü veren kurum Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi.

İnalcık 1983’te oraya üye. (Sinema filmlerini seçen üyelerden değil, bilim tarafında tabii ki) Ayrıca 2005 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi öğretim üyelerinden Prof Dr. Mehmet Özdoğan aynı akademiye seçildi. Kuzey Carolina Üniversitesi Sarah Graham Kenan Biyokimya ve Biyofizik Programı’nda görevli Aziz Sancar, 20 yıldır, DNA onarımının pek çok parçasının tanımlanmasında kullanılan biyokimyasal yaklaşımlara yaptığı öncü çözümlerinden ötürü akademiye üye seçildi ve daha sonra Nobel alacak. İşte Halil İnalcık bu iki biliminsanından önce akademiye üye olmuştur fakat pek bilinmez.

İnalcık 1983’te girmiş bu akademiye. Bu dokuz madde seçitiklerimizden. Aslında daha 30–40 madde daha yazardık da, özet geçtik. Daha pek bir şey demeye gerek yok. Yine de bu maddelerden taşan bilgiler verelim. İnalcık sadece bir tarihçi değil ayrıca bir yöntem ortaya koyabilen bir kişiliktir. Kendine has bir metodu vardır.

Bunu nasıl elde etmiştir, kendi açıklamasına bakalım; “Osmanlı bir arşiv ve belge devletidir. Arşivlerde yirmi civarında değişik yazı kullanılmış. Siyakat, divan, rika gibi. Önce bunları öğrendim” Bu sayede çözmek sonra anlamak ve herkesin anlayacağı şekilde izah edilmesi pek bir zor olan II. Murat devri, 1430 tarihli Arvanid Sancak Defteri Sureti incelemesini yayınlayabilmiştir. Sadece bu yayın büyük bir etki oluşturmuştur.

Kısacası İnalcık, Atatürk’ün emriyle kurulan Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi’ne yazıldığı zaman moda Sümer, Hitit ve Asur tarihçiliğiymiş. Buna rağmen Osmanlı imparatorluğunun medeniyet anlayışını, birikimini ve teşkilatlanmasını, Avrupa başta olmak üzere tüm dünyaya anlatıp, ispatlamaya niyetlenmesi ve başarması büyük bir biliminsanı olduğunun en açık kanıtıdır.