TEYDEB Destekli Projeler Tamamlandıktan Sonra da İzlenecek

TÜBİTAK nezdinde yürütülen TEYDEB Ar-Ge Destek Programları kapsamında hibe desteği verilen projeler neticesinde elde edilen çıktıların ticarileşme durumu ve bu çıktıların ekonomik katma değere dönüşebilirliği, TEYDEB programlarına başvuru alınmaya başlandığı günden bu yana tartışılıyor ve kamuoyundaki genel kanı, Ar-Ge çıktılarının ticarileşme oranlarının yetersiz olduğu ve kamu kaynaklarının yeterince efektif kullanılamadığı yönünde.

Tam da bu noktada TÜBİTAK, TEYDEB Ar-Ge Destek Programlarına sunulan projelerin ticarileşebilir ve yüksek ekonomik katma değer yaratabilecek çıktılar üretmesini sağlamak adına çok önemli bir adım attı ve 1 Ekim 2021 günü TÜBİTAK websitesinden yayınlanan “TEYDEB Tarafından Desteklenen Projelerin Destek Süreci Tamamlandıktan Sonrası için Ticarileşme İzleme Süreci Oluşturulmuştur” başlıklı metinle, artık TEYDEB programlarına sunulan projelerin ticarileşme süreçlerinin de takip edileceğini ve bu süreçlerde elde edilen sonuçların, yeni başvuruların değerlendirilmesi aşamasında dikkate alınacağını açıkladı.

Ben de bu yazımda, 1 Ekim 2021 tarihli “TEYDEB Tarafından Desteklenen Projelerin Destek Süreci Tamamlandıktan Sonrası için Ticarileşme İzleme Süreci Oluşturulmuştur” başlıklı metnin ne anlama geldiğini ve proje başvurusu yapmayı düşünen veya hali hazırda TEYDEB destekli Ar-Ge projesi yürüten kurumların bu metinden ne anlamaları ve bundan sonra nelere dikkat etmesi gerektiğini anlatmaya çalışacağım. Buyrun başlayalım.

TÜBİTAK tarafından yürütülen ve TEYDEB (Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı) bünyesinde koordine edilen

• 1501 — TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
• 1505 — Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı
• 1507 — TÜBİTAK KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı
• 1509 — TÜBİTAK Uluslararası Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
• 1511 — TÜBİTAK Öncelikli Alanlar Ar-Ge Yenilik Projeleri Destekleme Programı

başlıklı Ar-Ge destek programları kapsamında hibe desteği verilen projelerin ticarileşme durumlarına ilişkin tartışmalar uzun yıllardır sürmekte olmasına karşılık, TEYDEB destekli projelerin ticarileşme oranları ve ortaya çıkan ekonomik büyüklüğün ne olduğuna dair elimizde TÜBİTAK’ın resmi Twitter hesabından 6 sene önce paylaşılan şu tweet dışında bilgi bulunmuyor:

Tweetin orijinaline erişmek için: https://twitter.com/Tubitak/status/559723788641005568?s=20

2015'de %10 olarak açıklanan “ticarileşme oranının” 2021 itibariyle % kaç olduğu konusunda maalesef herhangi bir veri bulamadım. Ancak ülkemiz bilişim sektörünün tanınmış isimlerinden İlhan BAĞÖREN (CEO, Telenity), TEYDEB destekli projelerin ticarileşme oranının %1 civarında olduğu tahminini paylaşıyor.

İlhan Bey’in konuyla alakalı yazısına ulaşmak isterseniz:

https://www.telenity.com/teknoloji-firmalarinin-afyonu-arge/

Kamuoyundaki bu tartışmalar sürerken TÜBİTAK, TEYDEB destekli projelerin ticarileşebilme potansiyelini artırmaya yönelik olarak 24.10.2019 tarihinde çok önemli bir adım attı. İlk kez bahsi geçen tarihte duyurulan ve 1.1.2020 itibariyle de uygulama alınan “Çağrılı TEYDEB 1501 ve 1507 Hibe Destek Programları” kapsamında TÜBİTAK, “proje önerisi sunan firmaların geçmiş projelerine ilişkin ticarileşme durumlarının da proje değerlendirme sürecinde dikkate alınacağını” açıkladı.

Çağrılı TEYDEB Programları hakkında bilinmesi gereken tüm detayları, Ocak 2020'deki şu blog yazımda anlatmıştım:

Ne Kadar Söz Varsa TÜBİTAK’a Dair, Şimdi Yeni Şeyler Söylemek Lazım…

1 Ocak 2020 itibariyle başvuruya açılan Çağrılı TEYDEB 1501 ve 1507 programlarına proje başvurusu yapacak firmalardan, başvuru formunda yer alan “işletmenin geçmiş Ar-Ge projesi performansına ilişkin detaylar” başlıklı bölümde daha evvel TEYDEB desteğiyle yürüttükleri Ar-Ge projelerinin çıktılarına ilişkin ticarileşme durumlarını detaylıca anlatmaları istenmişti.

Yine Çağrılı TEYDEB 1501 ve 1507 programlarında, proje başvuru yapan firmalara, “geçmişte desteklenen TÜBİTAK projelerinin ticarileşme performasına göre” ek puan verileceği açıklanmıştı.

Kaynak: TÜBİTAK TEYDEB Çağrılı 1501 Programı 2021–1 Çağrısına İlişkin Çağrı Duyuru Metni

Kısacası TÜBİTAK, 1.1.2020'de yürürlüğe aldığı Çağrılı TEYDEB 1501 ve 1507 Ar-Ge Destek Programları kapsamında sunulan projelerin ticarileşme potansiyelini artırmak adına, henüz başvuru aşamasında ise işleri sıkı tutmaya başlamıştı.

Şimdiye kadar Çağrılı TEYDEB 1501 ve 1507 programı kapsamında toplamda 4 tane çağrı geride kaldı (2020–1, 2020–2, 2021–1 ve 2021–2).

Çağrılı TEYDEB programlarının başvuru aşamalarında uygulanan “ticarileşme potansiyelini artırıcı önlemlere” ek olarak TÜBİTAK, 1 Ekim 2021 tarihinde resmi web sitesinden yayınladığı “TEYDEB Tarafından Desteklenen Projelerin Destek Süreci Tamamlandıktan Sonrası için Ticarileşme İzleme Süreci Oluşturulmuştur” başlıklı metinle birlikte, artık projelerin tamamlandıktan sonra 5 yıl süreyle izlenmeye devam edileceğini ve bu süreçte proje çıktısının ticarileşmesiyle alakalı olarak yapılacak çalışmalara ilişkin sonuçların, firmaların sunacağı yeni projelere ilişkin değerlendirme sürecinde dikkate alınacağını açıkladı.

Peki bu süreç nasıl olacak?

Bu soruya yanıt vermeden evvel, bazı terimleri açıklamam gerekiyor.

• TBP: Projenin Ticarileşme Başarı Puanı. Tamamlanan her bir proje için ayrıca hesaplanacak.
• FTBP: Firmanın Ticarileşme Başarı Puanı. Firmanın son 5 senede tamamladığı projelere ait TBP’lerin ortalaması alınarak belirlenecek.
• Ticarileşme Planı (TP): TEYDEB projelerinin son döneminde, proje sahibi firmalar tarafından sunulacak olan ve projenin bitimini takip eden 5 senede yürütülecek ticarileştirme faaliyetlerine ilişkin stratejileri içeren rapor.
• Ticarileştirme Raporu (TR): Projeyi tamamlamış olan firma tarafından, ticarileşme planının uygulanmasına ilişkin detayların açıklandığı ve projenin bitimini takip eden 1.senenin (TR1), 3.senenin (TR2) ve 5. senenin (TR3) sonunda TÜBİTAK’a verilen rapor.
• Ticarileşme İzleyicisi: Projenin tamamlanmasını takip eden 5 sene süreyle ticarileşme planının uygulanma aşamalarını denetleyip TÜBİTAK’a rapor sunacak kişi (denetmen).
• Ticarileşme İzleyici Raporu (TİR): Ticarileşme izleyicisi tarafından hazırlanan ve projeye ilişkin ticarileşme planının uygulanmasıyla alakalı değerlendirme sonuçlarının yer aldığı rapor.
• Ürün Projesi: Doğrudan firma dışında bir müşteriye satılabilir nitelikte çıktının elde edildiği ve firmanın kendi üretim, Ar-Ge ya da operasyonel süreçlerinde herhangi değişime sebep olmayan projeler.
• Süreç Projesi: Proje çıktısının herhangi bir müşteriye satılmak yerine firmanın kendi iç süreçlerinde kullanıldığı ve firmanın üretim, Ar-Ge ya da operasyonel süreçlerinde değişim meydana getiren projeler.
• Ürün + Süreç Projesi: Proje çıktısının hem firmanın kendi iç süreçlerinde kullanılabileceği hem de doğrudan firma dışında bir müşteriye satılabileceği projeler.

Süreç; “Ticarileşme Planının Değerlendirilmesi” ve “Ticarileşme Raporunun Değerlendirilmesi” olmak üzere 2 aşamadan oluşacak ve her bir aşama şu şekilde gerçekleşecek:

Özetle süreç şöyle işleyecek;

• Proje sahipleri, mevcut durumda “projenin son döneminde” sundukları Proje Sonuç Raporuna ek olarak “Ticarileşme Planı” başlıklı raporu da TÜBİTAK’a sunacaklar.
• TÜBİTAK, mevcut durumda “projelerin teknik ve mali ilerleme raporlarını denetleyen” proje izleyicisine ek olarak, son dönem itibariyle “Ticarileşme İzleyicisi” de atayacak.
• Ticarileşme İzleyicisi, projenin tamamlanmasını takip eden 5 yıllık süre zarfında ve ilk sene, üçüncü sene ve beşinci sene olmak üzere 3 dönemde proje çıktısıyla alakalı ticarileşme süreçlerini denetleyecek.
• TÜBİTAK, her bir denetleme döneminde elde edilen sonuçları, firmaların yeni proje başvurularını değerlendirme sürecinde dikkate alacak.

Çağrılı TEYDEB Programlarında Uygulanan Mevcut Sistem vs Ticarileştirme Süreçlerinin Takip Edileceği Yeni Sistem

Firmaların tamamlanan projelerine ilişkin TBP hesaplanırken, Satış ve Etki olmak üzere 2 ana kriter baz alınacak:

TBP hesaplanırken, Satış ve Etki kriterleriyle bağlantılı olarak, elde edilen değerlere ilişkin farklı matematiksel formüller kullanılacak ve projenin Ürün, Süreç veya Ürün+Süreç projesi olmasına göre hesaplamalar yapılacaktır. Bu süreçte kullanılacak hesaplama tabloları ise şunlar olacak:

1. Ürün Projesi:

2. Süreç Projesi:

3. Ürün + Süreç Projesi:

İstisnai ve Özel Durumlar:

• Projede yurt içi satış veya yurt dışı satış olmaması durumunda; projedeki Ar-Ge faaliyetlerin yoğunluğu ve elde edilen know-how niteliğine göre, TÜBİTAK nezdinde yapılacak değerlendirmeye göre karar verilir. Bu aşamada değerlendirme olumlu olursa firmaya 12,5 TBP verilir.
• Proje süresince ve sonrasında firma, yerli / yabancı melek yatırımcılar veya yatırım ağları ya da VC’ler veya GSYF’lerden yatırım alırsa, TBP’si 100 olarak hesaplanır.
• Firma, talep edilen süreçte “Ticarileşme Raporu“ göndermez ise, ilgili döneme ilişkin TBP’si “-12,5” olarak hesaplanır.

TÜBİTAK’ın uygulama koyduğu yeni “Ticarileştirme İzleme Süreci” ile alakalı olarak;

• “Ticarileşme İzleme Süreci Sonuçlarının Değerlendirilmesine İlişkin Yöntem” başlıklı dökümana buradan erişebilirsiniz.
• TÜBİTAK tarafından yayınlanan “Ticarileşme İzleme Sürecine İlişkin Sunum” dosyasına da buradan erişebilirsiniz.

Ben şahsen yeni düzenlemeyi fazlasıyla olumlu buldum ancak ticarileşme izleme sürecinin “projenin tamamlanmasının akabindeki” 5 yıllık süreye yayılmış olması, izleme sürecinin hem TÜBİTAK hem de proje sahibi kuruluşlar tarafından yorucu ve yıpratıcı olabileceğini düşünmeme sebep oldu.

Ek olarak, ticarileşme raporlarının değerlendirilmesi ve izlenmesi sürecinde elde edilecek çıktılar ve puanların, firmaların bu esnada sunacağı yeni proje önerilerinin değerlendirme süreçlerinde nasıl değerlendirileceği de henüz net değil ve bunun nasıl olacağını anca uygulama safhasında görebileceğiz. Haliyle bu kısımla alakalı fazla yorum yapamıyorum.

Son söz olarak, hem TEYDEB’e proje sunmak isteyen firmalar hem de TEYDEB desteğiyle proje yürütmekte olan firmalar için değerlendirmelerimi paylaşmak isterim:

• TEYDEB 1501 Sanayi Ar-Ge Destek Programı ve 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı kapsamında proje önerisi sunmak isteyen firmalar, “Ar-Ge niteliği ve teknoloji düzeyi” itibariyle TÜBİTAK’ın beklentilerini karşılayabilmenin yanı sıra, projenin tamamlanmasını takip eden maksimum 5 yıllık süre zarfında ticarileşebilecek nitelikte çıktıların elde edilebileceği projeler sunmak zorunda. Haliyle projelerin hazırlık sürecinde yapılacak piyasa ve pazar araştırmaları hiç olmadığı önem taşıyacak ve proje kurgusu da pazarın ihtiyaç ve taleplerine uygun olarak şekillendirilecek.
• Hali hazırda TEYDEB 1501 Sanayi Ar-Ge Destek Programı ve 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı kapsamında proje yürütmekte olan firmalar, projelerinin son döneminde sunacakları “Ticarileşme Planı” raporu için fazla vakit kaybetmeden hazırlık yapmaya başlamak zorundalar. Bu da henüz proje tamamlanmadan pazar araştırmaları, potansiyel müşteri görüşmeler ve ticarileştirme stratejileri konusunda somut adımlar atmalarını gerektiriyor.

Konuyla alakalı her türlü soru, görüş ve yorumlarınız için bana ulaşabilirsiniz.

Sevgiler.