“Pazar Günü Kapalıyız” demek mümkün mü?
En azından pazar günleri işyerleri, AVM’ler kapalı olsa alışverişler ve harcanan paralar 5–6 güne toplansa, böylece herkes tatil yapıp dinlense, kendisine ve ailesine zaman ayırsa acaba daha mı verimli olurdu?
Sovyetler Birliği’nde 10 Aralık 1918'de (dün 101. yıldönümüydü) kabul edilen ilk iş yasasıyla, çalışma süresi haftada 6 gün ve günde 8 saat olarak belirlenmiş. 60–70'li yıllardan itibaren özellikle Avrupa’daki işçi hareketleriyle birlikte çalışma süresi 5 gün olarak kabul görmeye başladı. Hala pek çok ülkede ve iş kolunda ağır çalışma koşulları devam etse de bir yandan da bazı alanlarda 4 gün mesai ya da evden çalışma modelleri tartışılmaya devam ediyor.
Microsoft Japonya ofisi bir deneme yaparak Cuma günleri ofisi kapatmış ve haftada 4 gün çalışmanın verimliliğini ölçmeye çalışmış. Ofiste bir önceki yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında iş verimliliğinin %40 arttığı, %58 oranında daha az kağıt çıktı üretildiği, %23 daha az elektirik tüketildiği sonucuna ulaşılmış. Çalışan memnuniyet endeksi ise ölçmeye bile gerek yok, %92 memnuniyetle sonuçlanmış. Microsoft bu deneme sırasında süreçlerini de gözden geçirerek herşeyi optimize etmeye odaklanmış. Her şeyden önce toplantı süreleri 30 dk. İle sınırlandırılmış. Uzaktan sesli ve görüntülü konferansları teşvik etmiş. Biz Akdeniz insanları olarak 1 saatlik bir toplantının öncesi ve sonrasıyla birlikte günde 1,5–2 saatlik fazladan zaman alacağını hesapladığımızda haftada 1 günlük tasarruf çok şaşırtıcı değil. Ancak uygulamanın Japonya’da yapılmış olması Japon hakının disiplin ve çalışkanlığı dikkate alındığında diğer ülkeler için bir referans olmayabilir (Japonların çalışkanlığının sembolü “Karoshi” kelimesiymiş, “Çok çalışmaktan ölmek” anlamına geliyor).
Benzer denemeler Yeni Zelanda, Almanya, İsveç gibi farklı ülkelerde de yapılmış. İsveç’te yine bir Japon firması Toyota’nın yıllardır işlettiği bir uygulamayla, günde 6 saat molasız çalışma karşılığında mesai saatini kısaltıp tatil süresini uzatması hem şirketin karlılığını hem çalışanların mutluluğunu artırmış hem de Toyata’nın çalışmak için tercih edilen bir şirket olmasını sağlamış.
Her ne kadar daha az çalışıp daha çok kendine zaman ayırabilmek mutluluk verse de hayattaki amacınızı bulduğunuzda, ülkenize, insanlara, ailenize, kendinize fayda sağlayan, gerçekten anlamlı bir iş yaptığınızda, kaç gün çalıştığınızın bir önemi olmayabilir aslında.
Bu denemeyi Türkiye’deki uluslarası şirketlerde ya da kurumsal büyük firmalarda test etmek mümkün olabilir belki, ama tüm çalışma hayatına uygulanması çok uzak görünüyor.
Belki halihazırda haftasonları da açık olan işyerleri için benzer denemeler yapılarak fayda/maliyet analizi çıkarılabilir. Herhalde işyeri sahibi olan bir esnaf, satış yapabildiği sürece işyerini 24 saat açık tutmayı ister. Ancak bir fiziksel işyerini 12–24 saat açık tutmanın, çalıştırılacak ilave personel, elektrik, su, doğalgaz maliyeti, gece ve haftasonu çalışma nedeniyle belediyeye ödenecek vergi… gibi pek çok maliyet kalemi söz konusu.
Eczaneler 19:00'a kadar çalışır bunun dışındaki saat ve günlerde nöbetçi eczaneler hizmet verir, kadın kuaförleri ve güzellik salonları 7 gün çalışabilirken erkek berberleri pazar günleri kapalıdır, AVM’ler 10:00–22:00 saatleri arasında 7 gün boyunca açıktır, Okul kantinleri haftaiçi açıkken, spor salonu büfeleri doğal olarak haftasonu açıktır gibi bazı iş kollarında ise konu işyeri sahibinin inisiyatifine bırakılmamış ve düzenlemeler getirilmiş.
Pazar günleri açık olan bazı işyerleri de sırf rakipleri çalıştığı için, pazar kaybederim korkusuyla zarar etme pahasına faaliyetini sürdürüyor. Acaba tüm işyerleri Pazar günü kapalı olsa ve bu herkes tarafından kabul edilen bir gerçek olsaydı işyerleri ciro kaybederler miydi, ekonomiye olumsuz bir etkisi olur muydu yoksa Cumartesi günü iki günlük ciro yapılır ve bir günlük de tasarruf mu sağlanırdı? Karar vermek zor ama bazı rakamlarla analiz edilebilir.
Türkiye’de alışveriş yapılan işyerlerinin %46,6'sı Pazar günleri, %69,9'u ise Cumartesi günleri açık. %25,6'sı her iki günde de kapalı ve sadece haftaiçi faaliyet gösteriyor. İşyerlerinin %41,8'i yedi gün boyunca açıkken %2,7'si sadece haftasonu çalışıyor. Zaman içerisinde oransal olarak küçük değişiklikler olsa da Cumartesi ya da Pazar günleri işyerlerinin açılmasıyla ilgili teammülün değişmediği görülüyor.
Alışverişlerin %14.8'i Pazartesi, %13.7'sı Salı, %13.6'sı Çarşamba, %13.9'u Perşembe, %14.2'i Cuma, %15.8'i Cumartesi, %14.0'ü Pazar günleri yapılırken, %89,9'u 7 gün boyunca açık olan işyerlerinde yapılıyor. Sadece hafta içi açık olan haftasonu çalışmayan işyerlerinde %2.1'i yapılıyor. Zaman içindeki eğilime bakıldığında alışveriş alışkanlığının haftaiçinden haftasonuna kaydığı görülüyor. Dolayısıyla mevcut koşullarda haftasonu çalışmamak müşteri kaybı anlamına geliyor.
Alışverişte harcanan paranın ise %16.8'si Pazartesi, %15.6'sı Salı, %15,4'ü Çarşamba, %15.5'i Perşembe, %15.5'i Cuma, %13.1'i Cumartesi, %8.1'i Pazar günleri harcanıyor. Haftaiçinde dengeli bir dağılım gözlenirken yukarıdaki grafikle kıyaslandığında Pazar günü performansı çok da etkileyici görünmüyor.
Sonuç olarak; haftasonu açık olan işyeri oranı artış göstermese de görünen o ki haftasonları tıklım tıklım gördüğümüz AVM’ler bizi yanıltıyor olabilir. İnsanlar diğer günlere göre daha az para harcasalar da haftasonları diğer günlere nispeten sokakta daha çok zaman geçiriyorlar. Dolayısıyla yazının başındaki soruya karşılık olarak, ekonomi için değil ama insanların sosyalleşmesi için haftasonları da işyerlerinin açık olması gerekiyor sonucuna ulaşılabilir. Bu analizleri iş kollarına göre ayrı ayrı yapıp daha odaklı sonuçlar çıkarmak mümkün. Ancak 7 gün 24 saat e-ticaret üzerinden alışveriş alışkanlığının bu kadar artmaya başladığı bir ortamda fiziksel işyerlerinin haftasonu çalışmaması önemli bir müşteri kaybı anlamına gelecektir.
