เร็วๆ นี้ “สาขาจิตวิทยา” จะมีคุณวุฒิวิชาชีพกันแล้ว
หลายๆคนอาจจะเคยสงสัย ว่า “นักจิตวิทยา” ต้องมีสอบอะไรรองรับไหม เช่น
- ถ้าเป็นนักบัญชี ก็ต้องสอบ CFA
- ถ้าเป็นสถาปนิก ก็ต้องสอบ ใบประกอบวิชาชีพสถาปัตยกรรม
- ถ้าเป็นครู ก็ต้องสอบ ใบอนุญาตประกอบวิชาชีพครู
- ถ้าเป็นหมอ ก็ต้องสอบ ใบอนุญาตประกอบโรคศิลปะ
- และในสาขาจิตวิทยาคลินิก ก็จะมี ใบประกอบโรคศิลปะสาขาจิตวิทยาคลินิก
และเร็วๆนี้ “สาขาจิตวิทยาการปรึกษา” ก็มีแว่วๆ มาว่า จะมีใบประกอบวิชาชีพกันตามๆมา
ก่อนเข้าเรื่องเราอยากชวนมารู้จักความแตกต่างของ คุณวุฒิวิชาชีพ (Professional Qualification) กับ ใบประกอบวิชาชีพ (License)
“คุณวุฒิวิชาชีพ” จากความหมายที่เราได้ทำความเข้าใจจาก สถาบันคุณวุฒิวิชาชีพ (องค์การมหาชน) คือ มาตรฐานรองรับในการเทียบโอนประสบการณ์การทำงานหรือสิ่งที่ได้เรียนรู้ เพื่อมาเทียบเคียงกับมาตรฐานของอาชีพที่ควรทำได้ โดยมีเกณฑ์และระดับของวิชาชีพตามภาพด้านล่าง
และหลายคนอาจเกิดความสงสัยว่า “ใบประกอบฯ/คุณวุฒิ สำคัญมากขนาดไหน”
คำตอบก็คือ….
“มีความสำคัญอย่างมากกับการรักษามาตรฐานการให้บริการ เพราะการถือเป็นใบอนุญาตที่รับรองความพร้อมของบุคคลในการปฏิบัติหน้าที่ ซึ่งช่วยการันตีให้ผู้รับบริการมีความมั่นใจว่าได้รับบริการจากบุคคลที่มีทักษะ ความรู้ และความสามารถ โดยตรงตามสายงาน ไม่ได้แอบอ้างหรืออุปโลกน์ขึ้นมา”
(อ้างอิงจาก ความสำคัญของใบอนุญาตประกอบวิชาชีพครู, Plook Teacher, 2020)
หรือให้เข้าใจง่ายๆ ก็คือ เป็นเครื่องหมายในการการันตีคุณภาพ/มาตรฐานการทำงานของคนคนนั้นนั่นเอง
และไม่นานมานี้ ผู้เขียนได้มีโอกาสเข้าร่วม “การจัดทำมาตรฐานอาชีพและคุณวุฒิวิชาชีพ และผลการศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลที่เกี่ยวกับกลุ่มอาชีพ เพื่อประกอบการจัดทำมาตรฐานอาชีพและคุณวุฒิวิชาชีพ สาขาวิชาชีพบริการสุขภาพ สาขาจิตวิทยา” เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2564 เป็นโครงการที่สถาบันคุณวุฒิวิชาชีพ (องค์การมหาชน) ร่วมกับ คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จัดงานประชุมสัมมนาออนไลน์ โดยมีวัตถุประสงค์ คือ
- เพื่อประชาสัมพันธ์โครงการ การนำเสนอรายละเอียดเกี่ยวกับคุณวุฒิวิชาชีพบริการสุขภาพ สาขาจิตวิทยา ให้แก่องค์กร หน่วยงาน และประชาชนที่เกี่ยวข้องกับวิชาชีพ
- เพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และการตอบข้อซักถามเกี่ยวกับการจัดทำมาตรฐานอาชีพและคุณวุฒิวิชาชีพ เพื่อให้ทุกฝ่ายมีความเข้าใจตรงกันและถือเป็นการเริ่มต้นการจัดทำมาตรฐานอาชีพและคุณวุฒิวิชาชีพทางด้านจิตวิทยา
5 รายชื่อขอบเขตอาชีพนำร่อง ที่มีมาตรฐานอาชีพ
- อาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการเด็ก
- อาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็ก
- อาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการผู้สูงวัย
- อาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการผู้สูงวัย
- อาชีพผู้ปฏิบัติงานเบื้องต้นด้านการให้บริการทางจิตวิทยา
และจะมีอาชีพอื่น ๆ ตามมาอีกในอนาคต ให้ได้ติดตามกันในอนาคตนะคะ
สำหรับคุณวุฒิวิชาชีพนี้ต้องบอกไว้ก่อนว่า หากเป็นนักจิตวิทยาจากต่างประเทศ ก็ต้องได้รับคุณวุฒิวิชาชีพจากประเทศนั้นๆ เนื่องจากระบบคุณวุฒิวิชาชีพ ไมไ่ด้เชื่อมโยงกัน ดังนั้นหากต้องการทำงานในอาชีพนี้ในประเทศไหน ก็ต้องผ่านการสอบคุณวุฒิวิชาชีพจากหน่วยงานที่ได้รับการรับรองที่ทางสถาบันคุณวุฒิวิชาชีพ (องค์การมหาชน) กำหนดเท่านั้น
ซึ่งเมื่อวันที่ 1 เมษายน 2564 ที่ผ่านมาเป็นการแจ้งให้ทราบว่า จะมีคุณวุฒิวิชาชีพนี้เกิดขึ้น แต่ยังไม่มีรายละเอียดเกี่ยวกับการสอบหรือกำหนดการในการสอบคุณวุฒิแต่อย่างใด บทความนี้จึงเป็นการกล่าวถึงถึงแนวทางในการกำหนดมาตรฐานอาชีพ เท่านั้น
แนวทางการกำหนดความรู้ ความสามารถด้านมาตรฐานอาชีพด้านจิตวิทยา (อ้างอิงจากเนื้อหาการประชุม)
1. นักจิตวิทยาพัฒนาการเด็ก (Developmental Psychologist)
คุณลักษณะ :
- เข้าใจพื้นฐานและที่มาที่ไปด้านพัฒนาการเด็กในเชิงลึก
- มีทักษะด้านการวัดและการประเมินที่จำเป็น
- สามารถทำวิจัย สื่อสาร และประสานงานกับหน่วยงาน หรือ ผู้เชี่ยวชาญสาขาอื่น เพื่อนำไปสู่องค์ความรู้ นวัตกรรรม และเทคโนโลยีที่นำมาแก้ปัญหาด้านพัฒนาการของเด็กได้
คุณสมบัติและวุฒิการศึกษา :
- คุณวุฒิอาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการเด็กระดับ 7 :
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาโท ด้านจิตวิทยาพัฒนาการหรือจิตวิทยาสาขาที่เกี่ยวข้อง
พร้อมประสบการณ์การทำงานที่เกี่ยวข้องกับพัฒนาการเด็ก - คุณวุฒิอาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการเด็กระดับ 8 :
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาเอก ด้านจิตวิทยาพัฒนาการหรือจิตวิทยาสาขาที่เกี่ยวข้อง
พร้อมประสบการณ์การทำงานที่เกี่ยวข้องกับพัฒนาการเด็ก
สมรรถนะและความสามารถ :
- มีความเข้าใจในพัฒนาการเด็ก พัฒนาการของพ่อแม่ผู้ปกครอง และมีความมั่นคงทางอารมณ์สูงในการสื่อสารและปฏิบัติงานกับเด็กและครอบครัว
- ประเมินพัฒนาการเด็ก ทางด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญา
(แยกเด็กปกติ และเด็กที่มีพัฒนาการล่าช้าได้ ใช้เครื่องมือการประเมินพัฒนาการที่เป็นมาตรฐานได้ เช่น DENVER, BAYLEY, DSPM, TEDA เป็นต้น) - ทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญจากสหวิชาชีพ
เพื่อประเมินหรือแก้ไขปัญหาต่างๆที่เกี่ยวกับเด็ก
(เช่น พัฒนาการล่าช้า ปัญหาการถูก Abuse เด็กถูกละเลยการดูแล เป็นต้น) - ออกแบบโปรแกรม Early Intervention สำหรับเด็กและครอบครัว เพื่อสร้างเสริมพัฒนาการเด็ก และปรับพฤติกรรมเด็กเชิงบวก
โดยคำนึงถึงบริบทสภาพแวดล้อมของเด็ก รวมทั้งประเมินประสิทธิภาพของโปรแกรมได้ - ทำงานร่วมกับองค์กรรัฐ / เอกชน และผู้เชี่ยวชาญต่างสาขา
เพื่อสร้างนวัตกรรม/เทคโนโลยีที่นำมาประยุกต์ใช้ในการสร้างเสริมหรือแก้ปัญหาพัฒนาการของเด็กได้ - สื่อสาร ให้คำแนะนำและทำงานร่วมกับครอบครัว/ผู้ปกครอง/สถานศึกษาของเด็กได้ดี
2. ผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็ก
คุณลักษณะ :
- เข้าใจพัฒนาการเด็กในองค์รวม นำมาประยุกต์ใช้แก้ไขและเสริมสร้างพัฒนาการเด็กในแต่ละช่วงวัยได้อย่างเหมาะสม
- ทำงานร่วมกับครอบครัว/โรงเรียนของเด็กได้ดี
คุณสมบัติ :
- คุณวุฒิอาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็กระดับ 3:
สำเร็จการศึกษา ระดับมัธยมศึกษาชั้นปีที่ 3
มีชั่วโมงฝึกงาน/ประสบการณ์การปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็ก
ไม่เป็นโรคที่ไม่สมควรให้ดูแลเด็ก
ไม่เคยต้องโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดในคดีที่เกี่ยวข้องกับการละเมิด/ทำร้ายเด็ก - คุณวุฒิอาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็กระดับ 5:
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาตรี
มีชั่วโมงฝึกงาน/ประสบการณ์การปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการเด็ก
ไม่เป็นโรคที่ไม่สมควรให้ดูแลเด็ก
ไม่เคยต้องโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดในคดีที่เกี่ยวข้องกับการละเมิด/ทำร้ายเด็ก
สมรรถนะและความสามารถ :
- สอนหรือทำกิจกรรมร่วมกับเด็ก เพื่อสร้างเสริมพัฒนาการของเด็กในทุก ๆ ด้าน
- เข้าใจเทคนิคทางจิตวิทยาพัฒนาการเบื้องต้นในการปรับพฤติกรรมเด็ก/สร้างเสริมวินัยให้เด็ก
- สามารถแสวงหาและกลั่นกรองข้อมูลที่ถูกต้องเกี่ยวกับการเลี้ยงดู/ปรับพฤติกรรมเด็กได้
- สามารถสื่อสาร ให้คำแนะนำ และทำงานร่วมกับครอบครัว/ผู้ปกครองเด็กได้ดี
- มีทัศนคติที่ดีต่อการทำงานกับเด็กและครอบครัว
3. นักจิตวิทยาพัฒนาการผู้สูงวัย (Geriatric Psychologist)
คุณลักษณะ :
- มีความรู้ความเข้าใจพัฒนาการด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญาในผู้สูงวัย รวมถึงช่วงวัยอื่นๆ
- มีความรู้ด้านสุขภาพจิตและสุขภาวะของผู้สงวัย
- สามารถวางแนวทาง/นโยบาย/แก้ปัญหา/และจัดโปรแกรม เพื่อเตรียมความพร้อมผู้สูงวัย ให้สอดรับ และรู้เท่าทันต่อการเปลี่ยนแปลงของสังคมยุคใหม่
- สามารถสื่อสารและทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญในสาขาอื่น เพื่อสร้างสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมกับผู้สูงวัย
- สร้างเสริมองค์ความรู้ นวัตกรรรม และเทคโนโลยีที่นำมาแก้ปัญหาด้านพัฒนาการในผู้สูงวัย
คุณสมบัติและวุฒิการศึกษา :
- คุณวุฒิอาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการผู้สูงวัยระดับ 7 :
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาโท ด้านจิตวิทยาพัฒนาการหรือจิตวิทยาสาขาที่เกี่ยวข้อง
พร้อมประสบการณ์การทำงานที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิตในผู้สูงวัย - คุณวุฒิอาชีพนักจิตวิทยาพัฒนาการผู้สูงวัยระดับ 8 :
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาเอก ด้านจิตวิทยาพัฒนาการหรือจิตวิทยาสาขาที่เกี่ยวข้อง
พร้อมประสบการณ์การทำงานที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิตในผู้สูงวัย
สมรรถนะและความสามารถ :
- มีความเข้าใจในพัฒนาการของผู้สูงวัย และมีความมั่นคงทางอารมณ์สูงในการสื่อสารและปฏิบัติงานกับผู้สูงวัยและครอบครัว
- ให้ความรู้กับอาสาสมัครผู้สูงวัยในชุมชน และตัวผู้สูงวัยเองเรื่องการดูแลสุขภาพจิต และการเปลี่ยนผ่านของวัย
- ประเมินผู้สูงวัยเกี่ยวกับปัญหาทางพัฒนาการด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม สติปัญญาและปัญหาสุขภาพจิต
- เป็นผู้นำทีม/ประสานงานกับผู้เชี่ยวขาญต่างสาขาในองค์กรรัฐและเอกชน
เพื่อสร้างนวัตกรรม/เทคโนโลยีที่นำมาประยุกต์ใช้ในการสร้างเสริมพัฒนาการและสุขภาพจิตของผู้สูงวัย - ออกแบบโปรแกรม Intervention เพื่อชะลอความเสื่อมถอยของพัฒนาการในทุกด้าน เสริมสร้างสุขภาพจิตและการอยู่ร่วมกันอย่างมีคุณภาพกับช่วงวัยอื่นๆ โดยคำนึงถึวบริบทแวดล้อมของผู้สูงวัย รวมถึงประเมินประสิทธิภาพของโปรแกรมได้
- ทำวิจัยเพื่อสร้างองค์ความรู้ เครื่องมือประเมิน หรือนวัตกรรมทางด้านจิตวิทยาพัฒนาการผู้สูงวัยได้
4. ผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการผู้สูงวัย
คุณลักษณะ :
- มีความรู้ความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลง และความเสื่อมถอยของวัย
- มีทักษะเบื้องต้นในการสื่อสารกับผู้สูงวัยและครอบครัว
- สามารถจัดกิจกรรมสร้างเสริมพัฒนาการและสุขภาพจิตของผู้สูงวัย
- ช่วยให้ผู้สูงวัยอยู่ร่วมกับคนในวัยต่างๆ ตามกระบวนการมาตรฐานทางจิตวิทยาที่ได้ผ่านการอบรมมา
คุณสมบัติและวุฒิการศึกษา :
- คุณวุฒิอาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการผู้สูงวัยระดับ 3:
สำเร็จการศึกษา ระดับมัธยมศึกษาชั้นปีที่ 3
มีชั่วโมงฝึกงาน/ประสบการณ์การปฏิบัติงานด้านพัฒนาการผู้สูงวัย
ไม่เป็นโรคที่ไม่สมควรให้ดูแลจิตใจผู้สูงอายุ
ไม่เคยต้องโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดในคดีที่เกี่ยวข้องกับการละเมิด/ทำร้ายผู้สูงอายุ - คุณวุฒิอาชีพผู้ปฏิบัติงานด้านพฤติกรรมและพัฒนาการผู้สูงวัยระดับ 5:
สำเร็จการศึกษา ระดับปริญญาตรี
มีชั่วโมงฝึกงาน/ประสบการณ์การปฏิบัติงานด้านพัฒนาการผู้สูงวัย
ไม่เป็นโรคที่ไม่สมควรให้ดูแลจิตใจผู้สูงอายุ
ไม่เคยต้องโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดในคดีที่เกี่ยวข้องกับการละเมิด/ทำร้ายผู้สูงอายุ
สมรรถนะและความสามารถ :
- มีความรู้ความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลง และความเสื่อมถอยของวัย และสามารถประเมินพัฒนาการเบื้องต้นด้านร่างกาย อารมณ์ สังคมและสติปัญญาในผู้สูงวัยได้
- มีทักษะในการปรับพฤติกรรมเบื้องต้น เพื่อสร้างเสริมพัฒนาการและสุขภาวะของผู้สูงวัย โดยคำนึงถึงความต้องการและความปลอดภัยของผู้สูงวัยเป็นหลัก
- มีทักษะในการสื่อสารด้วยความเข้าอกเข้าใจ เคารพและให้เกียรติในสถานะทางสังคมของผู้สูงวัย
- สามารถจัดสภาพแวดล้อมทางกายภาพ และดำเนินกิจกรรมส่งเสริมความสัมพันธ์ทางสังคมในผู้สูงวัยได้
5. อาชีพผู้ปฏิบัติงานเบื้องต้นด้านการให้บริการทางจิตวิทยา
คุณสมบัติ ：
- จบปริญญาตรีด้านจิตวิทยา
คุณลักษณะและสมรรถนะ :
- มีความรู้ความเข้าใจในการจัดการและการให้บริการทางจิตวิทยา เช่น
การให้คำปรึกษาเชิงจิตวิทยา
การเสริมสร้างพัฒนาการเด็กและผู้สูงวัย
การวัดและการประเมินทางจิตวิทยา เป็นต้น
รวมทั้งมีจรรยาบรรณในการให้บริการทางจิตวิทยา - สัมภาษณ์ข้อมูลผู้เข้ารับบริการและสามารถจัดหานักจิตวิทยาที่ตรงกับความต้องการของผู้เข้ารับบริการได้
- ให้คำอธิบายเบื้องต้นเกี่ยวข้องกับการให้บริการทางจิตวิทยาได้ เช่น
ขั้นตอนการรับบริการ
ประเภทของการให้บริการ ความเชี่ยวชาญของนักจิตวิทยา - สามารถแนะนำผู้เข้ารับบริการไปยังหน่วยงานอื่น ๆ หากเกินขอบเขตการทำงานของนักจิตวิทยา
- ประสานงานนัดหมายกับผู้เข้ารับบริการ
นับว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่นักจิตวิทยาจะมีบทบาทที่ได้รับการรับรอง ทำให้คนทั่วไปและผู้ประกอบการได้มีความเข้าใจในวิชาชีพนี้มากนี้ และหลังจากนี้จะมีรายละเอียดเพิ่มเติมอย่างไร ไว้จะมาอัพเดตกันอีกทีนะคะ
ผู้เรียบเรียงบทความ : นางสาวพันธุ์ทิพา สุขสิริสรณ์
- วิทยาศาสตรบัณฑิต (จิตวิทยา) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
- นักศึกษาปริญญาโท จิตวิทยาองค์การและการจัดการทรัพยากรมนุษย์ มหาวิทยาลัยศรีปทุม
- Founder, Patriny
- Co-Founder, BE PSY YOU
