“Ucuza Elektrik” Dönemi Geri Geliyor mu?
Yaklaşık 10 öncesindeki “Serbest tüketici olan herkes kendi elektrik tedarikçisini seçecek, vatandaş ucuza elektrik alabilecek” haberlerini hatırlayanlar olacaktır. Çok sayıda serbest tedarik şirketi açıldı ve vatandaşlara, ama daha çok işyerleri ve sanayiye “daha uygun fiyattan” elektrik sattılar.
İşin özü ise; hemen her ticari mal ve emtiada olduğu gibi, elektriğin de bir toptan bir de perakende pazarı bulunuyor. Elektrik piyasasının toptan pazarı ise EPİAŞ. Bir tedarik şirketi, fatura ettiği bütün elektrik tüketim portföyünü toplu olarak buradaki piyasalardan (GÖP, GİP, DGP) satın almak zorunda.
Ancak kısa bir süre sonra hükümet politikası gereği, perakende fiyat tarifesi, özellikle mesken müşterisi için toptan fiyatların çok altında belirlenmeye başladı. Ticaretin doğası gereği pahalıya alıp ucuza satarsanız zarar edeceğiniz için, yeni açılan şirketler de birer birer kapanmak durumunda kaldılar.
Bu yazıdaki bütün bilgiler ve hesaplamalar herhangi bir garanti veya kesinlik olmadan sunulmuştur. Eksik veya yanlış bilgiler olabilir, metodolojide basite kaçılmış olabilir. Resmi kaynaklar ve uzmanlar yardımıyla doğrulamanız ve kendi hesabınızı yapmanız tavsiye edilir.
Serbest Tüketici / Regüle Tarife
Normalde her tüketici kendi bulunduğu bölgeye hizmet veren Görevli Tedarik Şirketi’nden (GTŞ) elektrik satın alır. Örneğin İstanbul Anadolu Yakası’nda EnerjiSA (AYESAŞ) ve Avrupa Yakası’nda CK (Boğaziçi) GTŞ olarak görev yapar.
GTŞler, devletin (EPDK) belirlediği tarife (regüle tarife) üzerinden elektrik satarlar, bu tarifenin dışına çıkamazlar. Serbest tüketici regülasyonu ise, yıllık belli tüketime sahip ve belli kategorilerdeki tüketicilerin GTŞler dışındaki Serbest Tedarik Şirketleri (STŞ) üzerinden de elektrik satın alabilirler.
Serbest tüketici (ST) olmak için bir alt, bir de üst sınır vardır. Bunlar yıllık tüketimler ile belirlenir. Alt sınırın altındaysanız ST olamazsınız, üst sınırın üzerindeyseniz ST olmak zorundasınız. Alt sınır, 2024 için, sembolik sayılan 950 KWh olarak belirlenmişti.
Üst sınırlar ise farklı kategoriler için farklı seviyelerde belirlenmektedir. Detayda daha fazla kategori olmasına rağmen ana kategoriler Aydınlatma, Mesken, Tarımsal Sulama, Sanayi, Ticarethane olarak belirlenmektedir.
SKTT
Üst sınırın üzerinde olup da bir tedarikçi ile anlaşması olmayan tüketiciler GTŞ abonesi sayılıp, Son Kaynak Tedarik Tarifesi (SKTT) isimli bir tarifeden faturalandırılırlar.
SKTT’nin sabit bir fiyatı yoktur, her saat için değişir. Toptan piyasada belirlenen saatlik fiyatlar (Piyasa Takas Fiyatı — PTF) ve aylık belirlenen yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme birim maliyetinin (YEKDEM) toplamının bir katsayı (KBK) ile çarpılmış hali enerji tüketim bedelini oluşturur. KBK 1.0938 olarak belirlenmiştir.
Eğer üst sınırın üzerindeyseniz (PTF + YEKDEM) x 1.0938 bilmeniz gereken bir formül.
Ne değişti?
EPDK’nın yeni duyurusuyla birlikte 2025 yılından itibaren bu üst sınırlar çok daha sıkı bir hale gelmeye başlayacak. Mesken için 5,000 KWh/yıl (~450 TL/ay) ve tarımsal sulama ve diğer birkaç istisna haricinde diğer kategorilerde 15,000 KWh/yıl olarak belirlendi.
EPİAŞ’ın yayınladığı verilere göre sanayideki serbest olmayan tüketicilerin tüketim miktarları sanayi kategorisinin 5%ini içeriyor. Buradaki belki 10–15bin abone serbest tüketici olmak durumunda kalacak.
Ticarethanelerde ise durum farklı. Yaklaşık 38%lik bir tüketici grubu regüle tarifede. Kasım 2023 — Ekim 2024 arasındaki yıllık tüketime bakılacak olursa ortalama tüketim 15,000 KWh sınırının az üzerinde. Bu kategoride ise belki de en az 400–500bin abonenin serbest tüketici olmasını bekliyor olacağız.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın açıklamalarına göre mesken abonelerinin yaklaşık 3%ü, yani 1.2 milyon mesken bu değişiklikten etkileniyorlar. Hanehalkı için çok bir şey değişmeyecek (mi?).
Ancak aşağıdaki cihazlara sahipseniz, yıllık tüketiminiz 5,000 KWh üzerine çıkabilir. Kendi hesaplamanızı bu site üzerinden yapabilirsiniz ancak en doğru bilgiyi elektrik faturanız yani geçmiş tüketiminiz verecektir.
Ayrıca, Eurostat verilerine baktığımızda hanelerin 15%inden fazlasının yıllık 5,000 KWh üzerinde harcama yaptığını görebiliyoruz.
Fiyatlar
Regüle tarife için bu kaynağı kullanıyorum ama ana kaynağa da bakabilirsiniz. Tek zamanlı tarife üzerinden karşılaştırma yapabiliriz. Sadece enerji bedelini karşılaştırıyoruz. Çünkü diğer maliyetler (dağıtım, KDV vs.) birim veya oransal olarak aynı sayılır.
Ticarethanelerde düşük tüketimli (günlük < 30 MWh, aylık ~< 900 KWh) enerji bedeli 2463.67 TL/MWh iken, yüksek tüketime çıkıldıkça faturalandırma 3068.35 TL / MWh fiyatı üzerinden yapılıyor geliyor.
Sanayide bu fiyat 2675.62 TL/MWh. (Ancak sanayinin tarifeler konusunda çok daha esnekliği bulunuyor ve genelde serbest tüketici olmayı tercih ediyorlar.)
Asıl golü yiyen taraf ise mesken olmaya başlıyor. Düşük tüketim (günlük < 8 Kwh, aylık ~< 240 KWh) 494.07 TL/MWh üzerinden faturalandırılırken, yüksek tüketim 1391.18 TL/MWh olarak faturalandırılıyor.
PTF + YEKDEM bedelini karşılaştırdığımızda geçtiğimiz bir senenin aylık tablosu aşağıdaki gibi. Burada aritmetik ortalama almak her ne kadar doğru olmasa da, ortalama enerji bedeli 2503.82 TL/MWh olarak hesaplanıyor. KBK ile birlikte hesaplarsak yaklaşık 2738.68 TL/MWh’e denk geliyor.
Kısaca yüksek tüketimli meskenlerin çoğu için çok bir şey değişmiyor. Daha önce ST olmamış ticarethaneler 2025 yılında daha yüksek faturalar ile karşılaşacaklar. Sanayide az sayıdaki kalan abone ise büyük ihtimalle serbest tüketici olmak durumunda kalacaklar (bu grubun faturaları düşebilir bile).
Neden?
Regüle tarifede olup ucuza elektrik tüketen herkes, aslında devlet tarafından sübvanse ediliyor. Bu sübvansiyonun yükünü ise regüle tarifeye hizmet veren GTŞlere ucuza elektrik satan Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) üstleniyor.
Benzer bir şekilde ucuz doğalgazın yükünü de BOTAŞ üstleniyor. Bu iki kurum da bu sebeple görev zararı yazmak durumunda kalabiliyorlar.
Devlet kurumlarının daha fazla zarar etmemeleri için bu sübvansiyonlar birer birer kaldırılıyor veya kısıtlanıyor. Bu sayede devlet bütçesi üzerindeki yük hafifletiliyor.
Öteki taraftan diyebilirsiniz ki “Bu halka faydalı bir sübvansiyon, kurum zarar ediyor ama halka yararı var.” siz de haklısınız derim.
Sonuç
Enerji fiyatları hanehalkı için zamlanmasa bile tüketimlerini fazla arttırmamaları veya başka çözümler bulmaları gerekiyor. Diğer bir deyişle elektrikli araba alıp evinizde şarj ederseniz elektrik faturanız beklediğinizden fazla kabarabilir.
Meskenin unutmaması gereken bir durumu da elektrik faturası kademeli olarak artmayacak. Bir anda tarife değiştirdiğiniz için birim enerji maliyetiniz yaklaşık 1,000 TL/MWh’ten 2,700 TL/MWh’e çıkabilir. Yani diğer maliyetlerle birlikte toplam elektrik faturasında 2-2.5 kat bir artışa kadar yolunuz olabilir. Belki EPDK meskendeki 5,000 MWh sınırını 10,000–15,000 MWh’e çekebilir.
KOBİ seviyesindeki ticarethane ve sanayicileri ise bir miktar yükselen elektrik maliyeti bekliyor olacak. Daha zoru ise saatlik piyasa maliyetlerine maruz kalabilecekler. Bu da kendi elektrik maliyetlerini öngörmelerini zorlaştıracak. Hızlandırılmış bir enerji piyasası eğitimi almalarında fayda bulunuyor. İlk ders: elektrik satışın kalitelisi/kalitesizi yoktur, ancak fatura kesen tedarikçinin olabilir. Sözleşmeniz yırtılıp yarı yolda kalmayın.
Regüle tarifeye de elbette ki bir vakitte zam gelecektir, ancak paralel olarak toptan piyasadaki tavan fiyatı, dolayısıyla ortalama PTF de yükseliyor olacaktır.
Lisanssız GES kurulumları daha cazip hale gelmeye başlayabilir. Düşen panel fiyatları ile birlikte dışarıya elektrik satmaktan ziyade tüketilen elektriği azaltma hedefli bir çatı GES makul bir hale gelebilir.
Nihayetinde herkesi ilgilendiren ve konuyla ilgili herkesin haklı olduğu bir konunun sonuna gelmiş bulunuyoruz. Elektrik fiyatlarını etkileyen unsurlar sadece maliyet değil, aynı zamanda sosyal bazlıdır. Bu unsurlar sadece faturasını elinde gören tüketiciyi değil, elektriği üreten üreticiyi, dağıtan dağıtım şirketini ve faturayı kesen tedarik şirketini de zaman zaman etkiler. Bu dönemdeki değişiklikler ise tüketiciyi özellikle etkileyecektir.
