Bilişsel ve Duygusal Empati

Bugünkü yazıma her yönüyle bana rol model olan Jane Addams’ın şu sözleriyle başlamak istiyorum.

En büyük insan, kendini en çok sayıda insanın yerine koyabilendir. (Jane Addams)

Empati, günümüzde herkesin bildiği ve sık sık kullandığı bir kavram olmaya başladı. Fakat empati kavramını açıklarken sadece kendini başkasının yerine koymak tanımı yeterli olmamaktadır. Bu sebeple ben de yazımda empatinin türlerinden ve birbirleri arasındaki farklılıklardan bahsedeceğim. Empati fenomenini esasında 3 başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; bilişsel empati, duygusal empati ve empatik ilgi’dir.

Şimdi sırası ile her birinin ayrıntısından örnekler ile bahsedeceğim.

• Bilişsel Empati: Bu kişiler, karşısındaki kişinin nasıl düşündüğünü anlar ve çözülmesi gerektiğine inandığı problemler hakkında çözüm önerisi getirir. Bilişsel empati genellikle erkekler ile özdeşleştirilmektedir. Bazen bir erkek, karşısındaki kadını dinlerken kadının anlattığı sorunun kaynağını bulur ve durumu olumluya çevirmek için ne yapılabileceğini düşünmeye başlar. Kadın konuşmaya devam ederken erkeğin kafasında bir şeyler oluşmaya başlar ve kadını dinlemeye devam etmez. Böylece kadın kendini dinlenmiyor gibi hissedebilmektedir. Erkekler bilişsel empati kavramının farkında olarak iletişimleri önündeki bariyeri keşfedebilirler. Örneğin; bilişsel empatisi yüksek bireyseniz ve karşınızda kaygılı bir insan varsa “Bu kişi neden kaygılı? Ben onun kaygısını çözeyim.” dersiniz.

• Erkekler yüz okuma ve ses analizi konusunda kadınlar kadar başarılı değildir. Bu sebeple karşılarındaki birey eğer kadınsa ve ona yüzünden bir şeyleri sezdiğini söylerse buna kolay kolay inanmaz ya da inanamaz. Örneğin; kadınlar, bazen eşlerinin suratında olumsuz bir mimik görür ve hemen sorar; “Hayatım neyin var?” Aslında bu soruyu alıncaya kadar erkek, kendi de neyi olduğunu bilmez. Kadınlar yüz ifadesinden mevcut durumu analiz etme konusunda ustadır desek abartmış olmayız.
• Bu yazıyı yazarken kendimi de değerlendirdim. Benim de araştırma bulgularına uyduğumu düşünüyorum. Genelde karşımdaki kişiyi dinlerim, çözüm önerileri ile o esnada ilgilenmem. İlla ki bir şeyler için çözüm önerisinde bulunacaksam da sonuna kadar karşımdaki kişiyi dinler, en sonunda “Benim böyle bir fikrim var, ne dersin sence anlattıkların için bunu yapabilir miyiz?” şeklinde bir soru yönlendiririm. Şunu da eklemek istiyorum, bazen insanlar çözüm ile uğraşmaya koyulduğu için size tüm dikkatini vermez, bu gibi durumlarda da iletişimimiz diyalogtan monoloğa dönüşür.

• Duygusal Empati: Ayna nöronlar ile ilgili bir kavram olması sebebiyle duygusal empatide, beynin farklı bölgeleri aktive olmaktadır ve karşıdaki kişi üzülünce diğer taraf da üzülüp, onunla duygusunu paylaşmaktadır. Duygusal empatide kişi, karşısındaki bireyin yaşadığı olayda nasıl hissettiğini anlayabilir. Örneğin; Ali ve Ela, saat 17.00'de buluşmak için anlaşmışlardır. Ela, iş yoğunluğu sebebiyle Ali ile görüşeceğini unutmuştur. Ali, 1 saat boyunca anlaştıkları yerde beklemiş ve daha sonra Ela’yı aramıştır. Fakat Ela “Aaa, ben iş yerindeyim, biz seninle bugün mu görüşecektik? Tamamen aklımdan çıkmış, özür dilerim” der. Yaşanan bu olay üzerine Ali, Ela’ya sinirlenmiştir. Gerçekleşen olayda eğer duygusal empati kavramını değerlendirecek olursak Ela, Ali’nin yaşanan olay karşısında nasıl hissettiğini (sinirlendiğini) anlayacaktır. Araştırmalara göre; genelde kadınlar duygusal empatiktir.
• Kadınlar karşısındaki bireyi dinleme konusunda erkeklere oranla çok daha başarılıdır. Aynı zamanda sadece dinlemekle kalmayıp karşısındaki kişinin yüzünü okurlar yani jest ve mimiklerini titizlikle inceleyip sesi analiz ederler. Erkekler ise duygusal empatiyi alır ve hemen bilişsel empatiye geçer. Yani kendi kafalarında, karşılarındaki kişinin sorunlarını çözebilmek için çözüm üretirler.
• Empatik İlgi: Bu kişiler bir hissi anlamakla kalmaz, karşısındaki kişinin durumu için elinden gelen her şeyi yapar. Örneğin; okulun kantininde ailesinin ekonomik yetersizlikleri sebebiyle bir şey yemeden oturan arkadaşını gören genç, arkadaşının ne kadar kötü hissettiğini deneyimler ve hemen onun yanına gider, yiyeceğini ya da parasını paylaşır ve birlikte öğle yemeklerini afiyetle yerler.

Bu Süreçlerde Beyinde Neler Oluyor?

Empati becerisinde beynin frontal ve parietal lobları etkili olmaktadır. Tüm organlar gibi beyin de yaşa paralel olarak gelişmesi sebebiyle frontal ve parietal loblar da zamanla gelişmektedir.

Bilişsel empatinin gelişmesinde medial prefrontal korteks etkin görev üstlenir. Beynin ön lobu, bilinçli düşünme (akıl yürütme, problem çözme, karar verme, yürütücü süreçler ve bir başkasının nasıl düşüneceği konusunda çıkarım yapabilme, plan yapma, davranışı ketleme, dikkati yönlendirme, kendini izleme, duyguları kontrol etme, motor beceriler; ruh hali, hissiyat değişikliği) süreçlerinin tamamı ile ilgilidir.

Duygusal empati ise limbik sistem vasıtasıyla yürütülür. Limbik sistem; motivasyonel, duygusal, öğrenme ve bellek becerilerinden sorumlu olduğu için duygusal empati de limbik sistem de günden güne gelişir.

Kaynakça:
📌Limbik Sistem-Vikipedi
📌Beyin Lobları-Vikipedi
📌Tüm Yönleriyle Empati: Empati Nedir, Neden Gereklidir, Geliştirilebilir mi?-Tubitak Bilim Genç
📌Duygusal Zeka-Canan Tuğrul
📌Bilişsel Empati ve Duygusal Empati