Seyirci Etkisi-Genovese Sendromu

Sendromun adı neden genovese? Benim aklıma ilk bu soru geldi, ama tahmin etmem pek vaktimi almadı. Yine, yeni, yeniden tarihte bir şeyler olmuş ve kişinin ismi bugün sendromun adı olmuştu. Alışık olduğumuz gibi bir kadın cinayete kurban gitmişti! Olayın ayrıntısı ise şu şekilde; 1964 senesinin bir kış günü Kitty Genovese, evinde bıçaklanarak öldürülmüştür. Genovese can havliyle çok yüksek seste yardım çığlıkları atmış olsa da başaramamış, hikayesi orada sonlanmıştır! Hiçbir komşusuna ve yakın çevresine sesini ulaştıramamıştır çünkü onun yardım çığlıklarına herkes kulaklarını tıkamış ve 911'i aramamayı tercih etmemiştir. Ne de olsa bu bir tercih, öyle değil mi?! Seyirci olmak ya da olmamak…

O dönemde basında ABD vatandaşları çok mu sorumsuz olmaya başladı tarzında manşetler dönmüş durmuş fakat bence bu sadece ABD’nin sorunu değildir.

Neden son zamanlarda sosyal sorumluluk projelerini, sosyal etkiyi ya da bireyselleşmeyi bu kadar sık konuşur olduk? Her şey bir tesadüf silsilesiyle mi ilerliyor? Tabii ki hayır. Hepimiz günden güne bireyselleşmeye biraz daha meyil verir duruma geldik. Neden mi?

Belki de artık insanların bizi anlamamasından, birilerine yaranamamaktan ya da tek başımıza bir şeyler yaparak daha başarılı olacağımıza inancımızdan. Ya inandık ya da inandırıldık. Hepimizin bir tarafı, zaman zaman “Ben tek siz hepiniz!” demiyor mu? Benim bu konuda söyleyecek çok sözüm, yazacak çok cümlem var ama şimdilik bu kadar yeter, belki başka bir yazımda enine boyuna konuşur, kafa yorarız. Şimdi konumuza geri dönelim.

Aslına bakılırsa Genovese’nin vakası gibi durumlarda ihbar yükümlülüğü vardır. Fakat bireysel sorumluluk dağılır ve her birey diğerinden aksiyon bekler. Hiç kimse ilk adımı atmaz, sonsuz döngü öylece döner, döner… Bunun sonucunda kimi zaman işler yürümez kimi zaman da birinin canına çoktan kıyılmış olur. Maalesef hikayenin olumlu bir sonu olmaz. Çünkü bireyler birbirlerine güvenerek, olayı filmleştirir ve filmin oyuncusu değil izleyicisi olmayı tercih ederler. Bu döngüdeki önemli unsurlardan biri kişi sayısıdır.

Bazen olayın olduğu yerde binlerce kişi vardır, kişilerin çok sayıda olması, size güvenli bir şey gibi gelebilir fakat tam aksine ne kadar çok insan varsa bireylerin tepkileri o kadar azalmaktadır. Bir grup insan, bu olgunun yanlış olduğunu, o an ki korku sebebiyle bir atalet durumunun söz konusu olduğunu savunmaktadır. Ama ben bu düşünceye katılmıyorum. Binlerce insanın ataletten dolayı donup kalması... Ne bileyim, doğruyu söylemek gerekirse bana pek de inandırıcı gelmiyor.

Yaklaşık bir ay önce benzer bir deneyimi ben de yaşadım. Akşam 8 sularıydı. Bilgisayar önümde, kulağımda kulaklık bir şeyler yazıyordum. Aniden çok yüksek bir sesle bağrışımalar başladı. Hemen cama çıktım, 2 yetişkin kavga ediyordu, hem de taraflardan birinin elinde kesici alet vardı. Telefonuma sarıldım, polis ekiplerinin gelmesi için emniyeti aradım. Ekiplerin gelmesi için, pek çok soru aldım. O esnada bir taraftan soruları yanıtlarken bir taraftan da aşağıya bakıyordum. Bağrışmaların başlamasından itibaren yaklaşık 45 saniye geçmiş ve en az 20 erkek caddenin karşısında adeta ince bir ip gibi dizilmişti. Fakat sadece dizilmişlerdi. Hiçbiri aksiyon almıyor, seslenmiyor, en kötüsü de sadece izliyorlardı. Hem de o esnada taraflardan biri bacağından bıçak darbesi almış, merdivenlerden yuvarlanmış ve üzerine kocaman bir bisiklet fırlatılmıştı. Ama bir grup insan halen izliyordu. Ne de olsa bu bir dona kalma haliydi, yaklaşık 20 kişi, hepsi donakalmıştı!

Bakıldığında Genovese Sendromu’nda pek çok sebebin var olduğu görülüyor. Bunlar;

• Ortamdaki herkesin diğerinin yardım etmediğini görmesi,
• Her bireyin, mağdura yardım edecek kendisinden daha yetkin biri olduğunu inanması,
• Eğer o ortamda mağdura destek olunursa etrafta çok fazla kişi onu izleyeceği için güvensizlik ve utanç hissinin oluşması. Bu liste böyle uzar gider… Ama net olan bir şey vardır ki, o da: Bireyselleşme ve sorumluluk dağılması sonucunda bireylerin birbirini destekleme davranışlarının azaldığıdır.

Bugünkü konumun ilham kaynağı, üyesi olmaktan gurur duyduğum ICHILD… Seyirci etkisi üzerine destekledikleri bir çalışmayı Whatsapp grubumuza yolladılar ve ben de kavramı ilk kez duyunca başladım araştırmaya. Sizlerle de araştırmalarım sonucunda elde ettiğim bilgileri paylaştım. Umarım bir ışık yakabilmişimdir. (Çalışmaya destek sağlamanız bizi çok mutlu eder, katılmak için tıklayabilirsiniz.)

Sevgiler.

Kaynakça:
📌Sosyal Psikoloji Perspektifinden İnsan Doğası ve Liberalizm-Yasemin Abayhan
📌Toplumsal Sorunlara Duyarsızlığın Nedeni: Seyirci Kalma Etkisi-The Bystander Effect-Onurcan Eki
📌Genovese sendromu nedir?