Bilgisayar oyunları bağımlılığı nasıl önlenir?

Dünyanın birçok ülkesinde onlarca çocuğu ölüme sürüklemesiyle, ailelerin korkulu rüyası haline gelen Mavi Balina ve Momo oyunları nedir? Nasıl ulaşılıp, oynanıyor? Aileler, çocuklarını bu oyunların tuzağından nasıl kurtarabilirler?

Mavi Balina oyunu ilk kez Rusya’da ortaya çıktı. Oyunu oynayan çocuklar ve gençler, adım adım ölüme gidiyor. Dünyada hızla yayılan oyun, ailesinin ilgisinden ve gözetiminden uzakta kalan çocukları etkisi alarak, ölümle sürüklüyor. Türkiye’de ve dünyada en az 150 çocuğun Mavi Balina oyununu oynaması sonucu hayatını kaybettiği belirtiliyor. Peki Mavi Balina oyunu nedir? İşte sanal ölüm tuzağı oyunla ilgili merak edilen ve nasıl korunulması hakkında, özellikle anne-baba ve öğretmenlerin bilmesi gereken ayrıntılar…

Mavi Balina oyunu nedir?

Oyunun orijinal adı Siniy Kit. Bu ismin Rus rock grubu Lumen’in bir şarkısından alındığı düşünülüyor. Şarkının sözlerinde, “Neden çığlık atarsın / Kimse sesini duymazken / Konu ne, konu ne” diyor. Şarkı, “ağı delip geçemeyen devasa bir mavi balinanın” öyküsünü anlatıyor.

Mavi Balina Oyunu, “Mavi Balina Challenge” olarak da bilinen ve birçok ülkede oynanabildiği iddia edilen bir internet oyunudur. İddialara göre, oyun 50 bölümden oluşuyor ve son bölümde oyuncunun intihar etmesi isteniyor.

Oyun, ilk olarak 2013 yılında VKontakte adlı Rus sosyal ağında yer alan “ölüm grubu” adlı bir topluluk üzerinden yayılmaya başladı.

Bu oyuna bir şekilde katılan kişilerden, çoğu şiddet içeren 50 talimatı yerine getirmesi isteniyor. 50 günlük bir süreyi kapsayan bu komutlar arasında, derin olmayacak biçimde kol ve bacakların kesilmesi, belirli bir süre boyunca kimse ile görüşülmemesi, yüksek sesli olarak müzik dinlenilmesi gibi aşamalar yer alıyor. 50. günün sonunda da kişiye son aşama olan “yüksekten atlayarak ya da kendini asarak” intihar etme komutu veriliyor.

Oyunun adıyla ilgili ortaya atılan bir başka iddia da, zaman zaman balinaların açıklanamaz şekilde karaya vurup intihar eden hayvanlar olması.

Oyun nedeniyle ilk intihar 2015 yılında gerçekleşti. Oyunu, üniversiteden uzaklaştırılan eski bir psikoloji bölümü öğrencisi olan Philipp Budeikin’in yazdığı bilinmektedir. Oyun nedeniyle “en az 16 çocuğu intihar etmeye teşvik etmek” suçundan tutuklanan Budeikin, yaptığı açıklamada “toplumu biyolojik atıklardan temizlemek” amacıyla oyunu yazdığını belirtmiştir. Rus Novoya gazetesine göre, oyun nedeniyle gerçekleşen intiharlar 150'ye ulaşmıştır.

İnternet adresi ve yasal satışı yok

Oyunun resmi bir internet adresi ve yasal satışı yok. Rus chat sayfalarında oyuna girmek isteyen kişilere yönetici tarafından adres gönderiliyor. Bu internet adresine giren kişilerin bilgisayarlarına virüs sokularak tüm kişisel bilgilerine ulaşılıyor ve bundan sonra da şantaj yoluyla ‘oyuncu’dan verilen tüm talimatların yerine getirilmesi isteniyor.

50 gün 50 görev

Mavi Balina oyunu, 50 gün boyunca giderek korkunç hale gelen 50 görevden oluşuyor. Kendini sakatlayabilecek görevlerden korku filmlerini izlemeye kadar sıra dışı şeyler yer alıyor. Görevleri yerine getirip oyunu bitiremeyen kullanıcılara ‘Öl, nasıl olsa yeniden doğacaksın’ telkini yapılıyor.

Oyunun hızla yayılmış olmasında sosyal medya önemli rol oynuyor. Özellikle 10–14 yaş arasındaki gençler hedef alınıyor. Bu oyunu düzenleyenler, belli etiketler kullanarak ya da sıkça ziyaret edilen gruplara mesaj atarak gençleri oyuna dahil etmeye çalışıyor.

Bu oyun, Rusya’da ilk kez araştırmacı bir gazetecinin 12 yaşındaki bir kız çocuğunun intiharının ardından yaptığı araştırma sonucunda ortaya çıkarıldı. Rusya’da 2016 yılında Nisan ve Kasım ayları arasında 130’dan fazla çocuk intihar etti.

Gazeteci, Mayıs 2016’da ergenler arasında bu tarz oyunların oldukça popüler olduğunu ve bu gençlerin internette kendi aralarında iletişim kurabildikleri çok sayıda “ölüm grubunun” bulunduğunu tespit etti.

Sosyal medya siteleri önlemler aldılar

Sosyal medya siteleri, özellikle Mavi Balina oyunuyla bağlantılı olduğu söylenen intihar vakalarının artmasının ardından çeşitli önlemler aldılar.

Tumblr, özellikle Mayıs 2016’da site içerisinde Mavi Balina bağlantılı aramaların çok ciddi miktarda arttığını tespit etti. Bunun üzerine site, arama sonuçlarını göstermeden önce kullanıcıya bir uyarı mesajı vermeye başladı. Bu mesajda, kullanıcının bulunduğu ülkede psikolojik destek için arayabileceği ücretsiz telefon numaraları gösteriliyor.

YouTube da aynı şekilde “Mavi Balina” kelimeleriyle arama yapıldığında benzer bir pencere açılıyor. Instagram’da da Mavi Balina ile bağlantılı etiketlerle ilgili arama yapıldığında kullanıcıya üç seçenek sunan bir pencere açılıyor. “Yardımcı olabilir miyiz?” başlıklı pencerede Yardım Alma, Sonuçların Görüntülenmesi ve İptal olmak üzere üç seçenek yer alıyor. Ancak bu uyarıların İngilizce terimlerle, yani #BlueWhale olarak arandığında görüldüğü, Türkçe Mavi Balina kelimeleriyle arama yapıldığında ise çıkmadığı anlaşıldı.

Çocuklar neden mavi balina oyununa ilgi gösteriyor?

Çocukların bu tür oyunları oynamasının bir nedeninin de merak olduğuna değinen, Kocaeli Üniversitesi Uygulama ve Araştırma hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastanesi Çocuk Psikiyatrisi Doç. Dr. Nursu Çakın Memik ise, “Mavi Balina, bu tarz bilgisayar oyunları ve bu riskli davranışlar buz dağının görünen kısmı sadece. Altta yatan bir sürü faktör var aslında. ‘Çocuk buna neden ihtiyaç duyuyor, yapabileceği daha sağlıklı neler var?’ sorularını cevaplamak gerekir. Ailenin bunu fark etmesi gerekiyor. O nedenle bu Mavi Balina oyunu merak konusu tabi ki. İnsanlar ismini bile telaffuz etmek istemiyor bazen. Çünkü insanlar bunun üzerinde konuştukça daha çok merak ediyorlar, araştırıyorlar ve kendilerini bu oyunun içinde buluyorlar” şeklide konuştu.

Oyunu çok tehlikeli olduğunu vurgulayan Memik, çocukların bu tür oyunlara yönetiminin nasıl giderileceğine değinerek, “Eğer aile çocuğunun Mavi Balina gibi riskli oyunlar oynadığını fark ediyorsak, mutlaka o ailenin bir uzmandan yardım alması gerektiğini biz öneriyoruz. Çünkü çözümü için sistemli bir şekilde ilerlemek gerekiyor. ‘Bu çocuk neden böyle bir oyunu oynama sebebi duyuyor?’ gibi soruları saptamak lazım ve yavaş yavaş ilerlemek gerekiyor” şeklinde konuştu.

Ebeveynlerin çocuğunun bu tür oyunları nasıl fark edebileceği hakkında bilgi veren Memik, “Eğer çocuk aileden birazda kopuyorsa, biraz daha uzaklaşıyorsa, endişeliyse, gece uykuları bölünüyorsa, özellikle gece bilgisayarda vakit geçiriyorsa anne ve babanın şüphelenmesi lazım. Sürekli anne ve babanın çocuğunun başında olması gerekmiyor ama arada onu takip etmesi, bazı şeylerin farkında olması gerekir. Anne ve baba çocuğu tanıyorsa çocuğundaki değişiklikleri gözlemler” ifadelerine yer verdi.

BTK’dan ailelere uyarı

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), intiharlara yol açtığı belirtilen Mavi Balina oyunu yöneticisinin gizlice gönderdiği linklerle sosyal medya ve benzeri ortamlarda çocuklara ulaşabildiğini belirterek, aileleri dikkatli olmaları konusunda uyardı. BTK, ailelere şu uyarılarda bulundu:

● Çocukların sosyal medya ve internet ortamında bu tarz tuzaklara düşüp, üzücü olayların yaşanmaması için aileler, çocuklarının internet kullanma alışkanlıklarını mutlaka takip etmeliler.

● Aileler, çocukların oynadıkları oyunları mutlaka birlikte belirlemeliler.

● Oyun başında ve internette geçirilen sürenin sınırlandırılması ve oyunun çocukların yaşına uygun olması gerekir.

● İnternet ortamında “bilinmeyen” yabancılara karşı şüpheyle yaklaşılması ve bu kişilerin hayatı açısından tehlikeli sonuçlar doğurabileceği çocuklara mutlaka anlatılmalı.

● Aileler, bu konuda sorumlu ebeveyn yaklaşımları sergilemeli, gerekirse bir uzmandan destek almalı, çocuklarını sosyal aktivitelere yönlendirmeli ve sosyal paylaşım ağlarında onlarla arkadaşlık ederek, internet adımlarından haberdar olmalılar.

Bilgisayar oyunları bağımlılığı

Ailelerin büyük bir bölümü için bilgisayar oyunları, çocukların eğitimini olumsuz etkileyen unsurlardan biri. Uzmanlara göre ise sınıflandırma ve değerlendirme sonuçlarına uygun olan oyunlar, çocuk yaştaki bireylerde detayları görme becerisini artırıyor, bir topluluğun üyesi olarak ekip çalışmasını deneyimlemelerini sağlıyor, problem çözme ve hızlı karar verme kapasitelerini geliştiriyor.

Eğitim bilimlerinde kullanılan oyunlaştırma tekniği çocukların hem eğlenmesini hem de öğrenmesini sağlarken, kimi oyunların çocuklar üzerindeki zararlı etkileri dile getiriliyor.

Uzmanlar çocuk yaştaki bireylerin bilgisayar oyunlarıyla olan ilişkisini, son günlerde ‘intihara sürüklediği’ iddialarıyla gündeme gelen meydan okuma serisi Mavi Balina ve Momo’yı Euronews Türkçe için değerlendirdi.

Yoğun eğitim programında eğlence aracı

Çocukların bilgisayar oyunlarına yönelme nedenleri arasında eğlence ve kafa boşaltma başı çekiyor. Bahçeşehir Üniversitesi Çocuk ve Gençlik Hizmetleri Bölüm Başkanı Dr. Seda Gökçe Turan, “Yoğun eğitim programında çocuklar sürekli olarak koşturma halinde. Aslında sadece çocuklar için değil yetişkinler için de oyunlar aslında öncelikli olarak eğlence ve kafa boşaltma aracı olarak kullanılıyor” diyor. Turan’a göre arkadaşlarından duyduğu oyunları öncelikli olarak oynamak, sonrasında oyunla ilgili arkadaşlarıyla fikir paylaşımında bulunmak çocukların hoşuna giden aktivitelerden.

Yoğun ve gerçek hayattan koparak bilgisayar oyunu oynamak çocuğun ailesi ve arkadaşlarıyla iletişim kuramaması ve kendini ifade edememesi sonucunda ortaya çıkıyor. Turan’ın belirttiği eğlence amaçlı ve kafa boşaltmak için oynanan oyunlar kaçış noktası ya da sığınak haline dönüşüyor.

Oyun bağımlılığı nasıl önlenir?

Bilgisayar oyunu oynayan her çocuğa bağımlı denilemeyeceğini ifade eden Turan, bağımlılıktan söz edebilmek için çocuğun günlük hayatını kesintiye uğratacak kadar yoğun şekilde oyun oynaması ve gerçeklik algısının bozulmuş olması gerektiğini belirtiyor.

Oyun bağımlılığını engellemek için çocukların iletişim becerisini kuvvetlendirmeyi öneren Turan, “Drama kursları, spor ve diğer sosyal faaliyetler de çocuğun sosyal becerileri üzerinde olumlu etkiye sahip. Sosyal becerileri gelişmiş olan çocuklarda ise patolojik bir oyun oynama değil eğlence için ve günlük hayatını, sorumluluklarını aksatmayacak oyun oynama alışkanlıkları görüyoruz” diyor.

Bilgisayar oyunlarında siber zorbalık

Çocuklar bilgisayar oyunlarında sıklıkla siber zorbalığa maruz kalan kesimlerden. Siber zorbalık, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak karşı tarafa belirli aralıklarla, kasten ve tekrar eden şekilde zarar verme davranışı olarak tanımlanıyor. Siber zorba ve zorbalığa uğrayan kurban için bir güç dengesizliği ve kurbanın karşılaştığı şeyle baş edemiyor olması gerekiyor. Siber zorbalık sosyal medya araçlarında grupların dışında bırakma, oyunlarda ya da sohbet odalarında hakaret etme, kişinin profillerindeki bilgiler ve fotoğrafların istemedikleri ve izin vermedikleri şekilde kullanma şeklinde gerçekleşiyor.

Bahçeşehir Üniversitesi Yeni Medya Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Sinan Aşçı, çocukların en çok kullandıkları platformlarda siber zorbalığı yapma ve yaşama ihtimallerinin yüksek olduğunu dile getiriyor. Siber zorbalığın akran zorbalığına göre bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygın kullanımından ötürü ulaşılmasının daha fazla olduğu belirten Aşçı, “Akran zorbalığında aynı ortamda olmadığınızda yaşama ihtimalinizi ortadan kaldırmış oluyorsunuz ama siber ortamda böyle bir şey söz konusu değil” diyor.

Mavi Balina ve Momo

Türkiye’de Mavi Balina oyunu son yıllarda 10'u aşkın çocuğun intihar etmesiyle ilişkilendiriliyor. Oyuna katılan çocuklardan bir dizi şiddet içerikli talimatların yerine getirilmesi isteniyor. Günler süren oyun sonunda katılımcılara ‘yüksek bir yerden atlama’ gibi komutlar veriliyor.

Oyun olarak bilinen Mavi Balina’nın aslında meydan okuma serisi olduğunu belirten Aşçı, Momo’nun ise, sahte haberlerle gündem olan bir uydurma olduğunu ifade ediyor. Gazetecilerin içerik ürettikleri platformları kullanarak bir ahlaki paniği körüklememesi gerektiğini vurgulayan Aşçı şöyle devam ediyor:

“Gazetecilerden beklenen güvenilir içeriğin oluşturulmasıdır. Bu anlamda, bu tür konularda doğruluğu kesinleşmeyen haberler yaparak körüklenen bir panik ortamı oluşturulduğunu görüyoruz. Kavramları hunharca ve panik yaratan şekilde kullanmak gazetecilerden bilgi almaya çalışan ve gazetecilere güvenen bireyler açısından görünülürlüğünüzü artırıyor ve onların sizden ya da haberinizden söz etmesini sağlıyor olabilir. Fakat, gazetecinin hedefinin bunlar olmadığını, aksine bu tür konular özelinde bireylerin dijital okuryazarlık becerilerini kazanarak bunlardan nasıl korunabileceğine dair teşvik eden içeriklerin oluşturmaları gerektiğini düşünüyorum.”