Otomatik Market Yapıcı (AMM) Nedir?
Yazı Bilgi Seviyesi: Orta Üst
Bu makalede; emir defteri, merkeziyetsiz borsa, DeFi, akıllı kontrat ve stabil kripto para gibi terimlerin hali hazırda bilindiği varsayılmıştır.
Otomatik Market Yapıcılar ve DeFi
Otomatik Market Yapıcılar, kripto para takasları için emir defterleri yerine algoritmalar kullanan bir tür merkeziyetsiz takas (DEX) protokolüdür. Ayrıca AMM’ler token takaslarını bir aracı olmadan sağlamaya yardımcı olurlar. Günümüzde AMM’ler DeFi (merkeziyetsiz finans) ekosisteminin çok önemli parçalarından biridir ve alıcılarla satıcıların marketle etkileşimini temelden değiştirmişlerdir.
Otomatik Market Yapıcı ya da İngilizce adı ile Automated Market Maker (AMM), son zamanlarda kullanım sıklığı oldukça artmış olan bir protokol türüdür. Bu yazıda DeFi ekosistemi ile beraber büyüyen AMM kavramının ne olduğu ve nasıl çalıştığından detaylıca bahsedeceğiz.
Otomatik Market Yapıcı ve Geleneksel Emir Defteri Sistemleri
Otomatik Market Yapıcıları daha iyi anlayabilmek adına öncelikle geleneksel emir defterinin çalışma prensibini bilmeniz önemlidir.
Borsa, tahvil ve altın gibi geleneksel piyasalarda genellikle en az üç taraf bulunmaktadır:
- Alıcı,
- Satıcı,
- Aracı üçüncü parti.
Takas işlemlerinde bir emir defteri mevcuttur. Bu merkezi defter, içinde emirleri ve fiyatları bulundurur. Alıcılar bir varlığı hangi fiyattan alacağına dair bir emir oluştururken, satıcılar varlıklarını hangi fiyattan satacağını belirleyebilir. Alıcı ve satıcının belirlediği fiyatlar birbiriyle eşleştiğinde takas işlemi emir defteri tarafından gerçekleştirilir.
AMM’ler ise aracı birimler olmadan çalışır. Alıcılar ve satıcılar, akıllı kontratlar (smart contract) aracılığıyla birbirleriyle iletişime geçerler. Akıllı Kontratlar yapılacak işlemlerin kodlanmış olduğu, işlemlerin gerçekleşmesi için insan müdahalesi gerektirmeyen yazılımlardır, AMM’lerin kurallarını algoritmalar belirler ve varlık fiyatları bir matematik formülü kullanılarak belirlenir. Bu formüller protokolden protokole değişse de temelde çalışma prensipleri benzerdir. Genellikle bir tokenin havuzdaki sayısıyla başka bir tokenin havuzdaki sayısı çarpılarak bir sabit ortaya çıkarmayı hedefleyen bu formül değişiklik gösterse de ortaya çıkan sabitin amacı havuzun likidetisinin her zaman aynı kalmasını sağlamaktır.
AMM’ler bir aracıya duyulan ihtiyacı, emir defterini akıllı kontratlar ile değiştirerek ortadan kaldırır. AMM’ler de takas çiftlerini kullanmaya devam ederler. Aralarındaki fark geleneksel sistemlerdeki gibi bir insan müdahalesi veya merkezi şekilde gerçekleşen takas işlemleri aracılığıyla değil, akıllı kontratları kullanarak pazarı oluşturmasıdır.
Bazı DEX’ler kullanıcılar ve cüzdanlar arasında takasları doğrudan yaparlar. Bu tarz takaslara “Eşten-eşe” (p2p) adı verilir. Fakat AMM kullanan DEX’ler bu takası kişiden-anlaşmaya (Peer2Contract) yaparlar. Yani formüller ve algoritmalar arz ve talep üzerinden hesaplanan bir fiyat üretir ve kişiler bu fiyatlama üzerinden takas yapar.
Likidite Havuzu ve Likidite Sağlayıcılar
Likidite havuzları bir AMM’nin çalışabilmesi için temel bileşenlerden birisidir. AMM’ler, bir takas gerçekleştirirken kişinin almak istediği varlığı bu havuzdan çeker.
Likidite kavramı, bir varlığın takas edilmesi için oluşturulmuş likidite havuzunda o varlıktan ne kadar bulunduğunu ifade eder. Bir tokeni nakde çevirmeye çalıştığınızda o tokenin arzı ne kadar fazlaysa fiyat değişimi de o kadar az olacaktır. Çünkü arzdaki oransal değişiklik, aynı zamanda iki varlık arasındaki takas oranını (fiyatı) da belirler. Bir varlığın fiyatı takas sırasında çok değişmiyorsa bu varlık likit olarak nitelendirilir.
Likidite havuzları, likidite sağlayıcılar ile oluşturulur. Likidite sağlamak, bir varlığı havuzda tutarak onun kullanılabilir olarak sunulması ile gerçekleşir. Çoğu havuz iki varlıktan oluştuğu için ve bunlar arasında Akıllı Kontratlar tarafından belirlenen bir oran olduğu için her ikisi de havuza aktarılmalıdır. Likidite sağlayıcılar da bu işlemden vade ile getiri sağlarlar.
Merkeziyetsiz Finanstaki Büyüme
“Merkeziyetsiz Finans Yazı” olarak bilinen 2020 yaz döneminde, merkeziyetsiz borsalar ve diğer finansal platformlar çok büyük bir hızla büyüdüler. Bu büyümeye rağmen, Messari’nin 22 Nisan’da yayınladığı rapora göre, 2021 yılının ilk çeyreğinde merkeziyetsiz borsalar (DEX) 8,000% büyüme yaşadı.
Merkeziyetsiz finans ile varlık yönetimi de bu büyümeden payını aldı. 2021 yılı başladığında bu alanda en çok tercih edilenlerden Yearn.Finance içerisinde $500M değerde toplam kilitli varlık bulunurken bu miktar Kasım ayında $4.9B civarındaydı.
Stabil kripto paralar da geleneksel finans ile merkeziyetsiz finansın arasındaki köprü rolünü üstlenerek büyük bir etki sağladı. Türk Lirasıyla teminatlandırılmış stabil kripto para olan TRYB de dünyanın en büyük kripto para ekosistemlerinden birisi olan Türkiye topluluğunun, oldukça kolay ve masrafsız bir şekilde merkeziyetsiz finans imkanlarını değerlendirmesinde oldukça önemli bir rol oynuyor.
AMM’ler merkeziyetsiz finansı mümkün kılan önemli bileşenlerden birisidir. Bu yazımızda sizlere AMM’ler hakkında temel bilgileri aktarmaya çalıştık. Bu ve bunun gibi çeşitli blokzincir konularında daha fazla bilgi edinmek için BiLira Medium ve Twitter hesaplarını takip etmeyin unutmayın.
