WEB3 Alan Adları
Web2 dünyasında bir web sitesine erişmek istiyorsanız yapacağınız şey bellidir: Protokol (http,https), Domain ismi (Alan adı), Domain uzantısı(com,org) sırasıyla girilir ve böylece web sitesine erişim sağlayabilirsiniz. Web2, standart alan adı sistemi (DNS) ile çalışır. Web3 dünyasında ise işler biraz farklılaşır. Web3 alan adları Solsea ya da OpenSea gibi platformlar üzerinden satın alınabilen değiştirilemez tokenlerdir (NFT). Hatta Web3 alan adlarının uzantıları alışılagelmiş Web2 alan adlarından farklıdır: ‘.com’, ‘.net’, ‘.org’ gibi uzantılar yerini ‘.eth’, ‘.dao’ gibi uzantılara bırakır. Tabii, Web3 web sitesi oluşturmak için NFT olarak alım-satım platformlarından alan adı alma zorunluluğunuzun olmadığını belirtmeden geçmeyelim.
Blok-zincir teknolojisi ile sanaldaki hayatımıza yeni anlam getiren ‘merkeziyetsizlik’ kavramı sanal değerleri paylaştığımız platformların da sahibi olmamız konusunda destekleyici bir güç oldu. Web3 alan adlarına derinlemesine inmeden önce web1 ve web2’de süregelmiş URL kullanımına bir göz atalım.
Geleneksel Anlamda Domain (Alan Adı)
URL(Uniform Resource Loader) Türkçe ismi ile ‘Tekdüzen Kaynak Bulucu’ internet tarayıcınızın adres çubuğunda yer alan karakterlerin tamamıdır. URL’nin kullanılma amacı aygıtınızın sitenin sunucusuna erişiminde kullandığı IP adresini kullanıcı tarafından daha kolay anlaşılır hale getirmektir. Web sitelerinin serverları (2sunucu) IP adresleri ile çalışır, URL sunucu için anlam ifade etmez.
URL’i https://blockchainist.org/ sitesi üzerinden parçalarına ayırarak inceleyelim:
https:// (Secure HyperText Transfer Protocol, yani Güvenli HiperMetin Yollama Protokolü) URL‘nin iletişim protokolünü belirler. İlk başta HTML sayfaları yollamak için yaratılmış olan bir protokol olup günümüzde her türlü verinin gönderimi için kullanılır. HTTP’nin RSA şifrelemesi ile güçlendirilmiş halidir.
blockchainist SLD (Second Level Domain) Türkçesi ile ikinci seviye alan adı. URL’nin özelleştirilmiş, kişiselleştirilmiş kısmı burasıdır.
.org TLD (Top Level Domain) Türkçesi ile üst seviye alan adı uzantısı.
WEB3
“merkeziyetsiz web” olarak da bilinen Web3, web’in kontrolünü Amazon, Google, Microsoft gibi tekelci teknoloji devlerinden uzaklaştırmayı ve kullanıcıların verilerinin ve içeriğinin kontrolünü kullanıcılara geri vermeyi amaçlamaktadır.
WEB3 Domain (Alan Adı)
Blockchain tabanlı web3 alan adı projeleri, geleneksel kullanımdan uzaklaşarak farklı amaçlara da hizmet edebiliyor. Uzun ve karmaşık cüzdan adreslerinizi kolay kullanıcı adına çevirip NFT olarak satan projelerden, .com gibi alan adı uzantılarından farklılaşıp uzantıyı size biricik kılan projelere…
İlk inceleyeceğimiz proje: ENS: Ethereum Name Service olacak.
ENS (Ethereum Name Service, Ethereum Ad Hizmeti )
01001001 00100000 01100001 01101101 00100000 01010011 01100001 01110100 01101111 01110011 01101000 01101001*
Üstte örneği verilen ikili sistemde yazılmış sayıları kelime dizisine çevirip okumak oldukça zordur ve vakit alır. Bu sebeple yazılım sektöründe ikili sistemle kod yazılmaz. Karmaşık sayılar yerine daha anlaşılır olan yazılım dillerine geçilmiştir. Makine diline çevirmesi için ise özel compiler (derleyici) kullanılır. Yazımızın başında URL’yi tanıtırken şöyle bir cümle kullanmıştık: URL’nin kullanılma amacı aygıtınızın, sitenin sunucusuna erişiminde kullandığı IP adresini kullanıcı tarafından daha kolay anlaşılır hale getirmektir. Sonuç olarak insanlık daima karmaşık olanı daha anlaşılıra çevirmenin yollarını aramıştır. ENS’in amacı URL’nin ve derleyicilerin kullanım amacı ile örtüşür.
Blokzincir teknolojisi üzerine yapılan çalışmalarda ön yargıya sebep olan faktörlerden birisi on altılık sistemle hashlenmiş (şifrelenmiş) cüzdan adresleridir. Örneğin; 0x70862e9c6912fd07669e1b1ebf830065d31dc779 gibi bir cüzdan adresi çoğu insana korkunç gelebilir. Ancak bunu “goksu.eth“gibi bir NFT’ye çevirip kullanmak topluluğun büyük bir kesimine oldukça kullanışlı gelir.
Ethereum Ad Hizmeti, kullanıcıların kendi benzersiz ve akılda kalıcı kullanıcı adlarını oluşturmalarına olanak tanıyan ve Ethereum akıllı sözleşmelerini kullanan bir Web3 blokzincir servisidir. Tüm cüzdan adreslerinize ve merkeziyetsiz web sitelerine (DWeb’ler) tek bir kullanıcı adı verebileceğiniz bir hizmet. Örneğin “goksu.eth”, dağıtık ortamda cüzdan adreslerini tanımanızı ve hızlı bir şekilde bulmanızı sağlıyor.
ENS’nin iki temel bileşeni var: kayıt defteri (registry) ve çözümleyiciler (resolver). Çözümleyiciler, adların adreslere dönüştürülmesine ilişkin fiili süreçten sorumludur. İlgili standartları uygulayan herhangi bir sözleşme, ENS’de çözümleyici olarak hareket edebilir. Kayıt defteri; ENS’nin temel sözleşmesi olan kayıt, alan sahipliği, çözümleyici ve yaşam süresine kadar bir eşleme sağlar.
ENS kaydı, tüm alan ve alt alan adlarının bir listesini tutan ve her biri hakkında üç kritik bilgi parçasını depolayan tek bir akıllı sözleşmeden oluşur:
Alan adı sahibi,
Alan adı çözümleyicisi,
Alan adı altındaki tüm kayıtlar için önbelleğe aldıktan sonraki yaşam süresi.
ENS kayıt defrerindeki alan adı sahipleri şunları yapabilir:
Alan adı çözümleyiciyi ve TTL’yi ayarlayabilme,
Alanın sahipliğini başka bir adrese aktarma,
Alt alanın (subdomain) sahipliğini değiştirme. (Örneğin, Göksu ‘goksu.eth’e sahipse, ‘blog.goksu.eth’ oluşturabilir ve onu istediği gibi yapılandırabilir.)
Yukarıdaki örnekte, ‘goksu.eth’ ile gösterilen Ethereum adresini bulmaya çalışıyoruz. İlk olarak, kayıt defterine ‘goksu.eth’ için hangi çözümleyicinin sorumlu olduğunu soruyoruz. Ardından, bu çözümleyiciyi ‘goksu.eth’ adresi için sorgularız.
ENS ayrıca, ENS’de kullanılmak üzere kullanıcının zaten sahip olduğu DNS adlarının içe aktarılmasını da destekliyor. Yani sahip olduğunuz DNS adını ENS’e çevirebilirsiniz. TLD
Yukarıdaki siteden istediğiniz web3 alan adını aratabilir, halihazırda alınmış isim ise Etherscan üzerinden transaction’ları (işlemleri) inceleyebilirsiniz. Daha önceden satın alınmamış ‘blockchainistcenter’ için kayıt süresine göre kullanıcıya sunduğu gas ücretini aşağıda görebilirsiniz. Üç adımda kaydolduktan sonra web3 alan adınıza sahip olabilirsiniz.
‘blockchainistcenter’ yerine ‘blockchainistcenterrr22r2.eth’ almak isterseniz fiyattaki değişimi aşağıdan görebilirsiniz. Bu da demek oluyor ki satın almak istediğiniz alan adı kullanılan karakter miktarına göre değişiklik gösteriyor.
ENS kendisine ait, iş kanıtı (PoW) konsensüs mekanizması ile güvence altına alınan bir tokena da sahip. 17 Nisan 2022 itibariyle $14,22’dan işlem görüyor.
Unstoppable Domains
Unstoppable Domains; Bradley Kam, Braden Pezeshki, Matthew Gould ve Bogdan Gusiev tarafından kurulan, kullanıcıların merkeziyetsiz dijital kimlikler oluşturmasına imkan sağlayan bir girişim. ENS’de olduğu gibi cüzdan adresleriniz için kullanıcı adları satın alabiliyorsunuz. ENS’ten farklı olarak uzantı seçenekleriniz burada epey genişliyor: .crypto, .coin, .bitcoin, .nft, .wallet, .dao gibi uzantıları seçebiliyorsunuz.
Unstoppable Domains’in öne çıkan özellikleri arasında Polygon ağında yapılan mint sonucu alan adı ücreti dışında ödeme almaması yer alıyor yani ENS’de olduğu gibi gas ücreti ödemiyorsunuz. Ayrıca geleneksel web2 alan adları gibi belirli periyotlarla yenileme ücreti almıyor. Bir kez satın aldıktan sonra ömür boyu sahibi siz oluyorsunuz.
Unstoppable Domains, BEP20 (Binance Smart Chain), ERC20 (Ethereum), HRC20 (Heco) ve MATIC (Polygon) gibi birçok blokzincirle uyumlu. . ENS’den farklı olarak kendine ait bir tokenı yok, ancak hiç kuşkusuz projenin ilerleyen dönemlerinde alan adı ödemelerini kendi tokenleri ile almak için bir token piyasaya süreceklerdir.
Unstoppable Domains tarafından desteklenen kriptopara birimlerinin tam listesine aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:
Unstoppable Domains’e, Brave (blokzincir tabanlı web tarayıcısı) ve Opera tarayıcıları üzerinden üçüncü taraf uzantılar olmadan erişiliyor. Chrome ve Firefox için özel eklenti indirmeniz bekleniyor ve böylece http://57smiles.crypto gibi .crypto uzantılı bir websitesine ulaşabiliryorsunuz.
Uzantılar için : https://unstoppabledomains.com/learn/where-you-can-view-unstoppable-domains linkini kullanabilirsiniz.
Chrome, Firefox, Safari gibi web tarayıcıları Unstoppable Domains benzeri projeleri genellikle desteklemeye çok uzak kalıyorlar. Bunun başlıca sebebi bu projelerde internetin doğumundan beri kullanılan https protokolünün yerini IPFS’nin (merkezi olmayan P2P dosya paylaşım sistemi) almış olması.
IPFS hakkında detaylı bilgi için https://medium.com/@matrixaiturkey/ipfs-nedir-matrix-ipfs-i%CC%87li%C5%9Fkisi-42153f3ca7a3 linkini kullanabilirsiniz.
Handshake (HNS) Project
ENS’te .eth uzantısı ile kısıtlanan TLD Unstoppable Domains’te biraz daha büyüyerek .crypto, .coin, .bitcoin, .nft, .wallet, .dao gibi uzantılara da yayıldı. Handshake ise ENS ve Unstoppable Domains’ten daha ileri giderek istediğiniz uzantıyı kullanabileceğinizi vaat ediyor. Örneğin ‘goksu.eth’ , ‘goksu.crypto’ yerine ‘.goksu’ uzantısını kullanabiliyorsunuz.
Handshake, UTXO tabanlı bir blokzinciri protokolüdür, konsensüs katmanında ad aralığı veya alt etki alanı kavramına sahip olmaması nedeniyle öncekilerden farklıdır. Amacı DNS’yi değiştirmek değil, kök bölge dosyasını ve kök sunucuları değiştirmektir.
Handshake, geleneksel sistemden (DNS) farklı olarak ağın katılımcıları tarafından onaylanan eşler arası bir sistemle internetin daha güvenli, esnek ve sosyal olarak yararlı olabileceği yeni yolları denemeyi amaçlamaktadır.
Handshake internetin 1990’lardan sonra asıl vizyonu olan merkeziyetsizliğinden saptırıldığını savunuyor (e-postanın gmail’e, usenet’in reddit’e dönüşümü gibi). 1990’lardan sonra merkeziyetsiz sistemlerin spam nedeniyle çalışmayı büyük ölçüde durdurmasından sonra bunu tersine döndürme amacında olduklarını belirtiyorlar.
As we may redecentralize.
Handshake’in kendine ait koini de mevcut. HNS, blokzincirinin harcanmamış işlem çıktısı (UTXO) kullanılarak güvence altına alınıyor ve iş kanıtı (PoW) ilkelerini kullanıyor. 17 Nisan itibariyle $0.1472’dan işlem görüyor.
ENM, Unstoppable Domains ve Handshake’in yanı sıra Trust Domains (.defi) gibi birçok yeni proje web3 alan adları üzerine çalışıyor. Bu projeler bir amaç doğrultusunda birleşiyor: merkeziyetsizlik. Şu anda birçok web tarayıcısının destek vermediği bu projelere OpenSea, Solsea gibi NFT platformlarından ya da kendi siteleri üzerinden kendi alan adınızı oluşturup satın alabilirsiniz. Ayrıca alan adı NFT’leri de diğer NFTler gibi trade edilebilir değerler. Geleneksel alan adlarının ilk çıktığı zamanlarda satın alınan değerli websiteleri gibi (2021 yılında Christmas.com’un 3,15 Milyon dolara satılması) NFT alan adları da yatırım amaçlı alınabiliyor, aylar sonra çok daha yüksek ücrete satılabiliyor. Web sitesi alan adı uzantılarının özelleştirilmesi dışında cüzdan adreslerinin kolay okunabilirlik uğruna kısa kullanıcı adlarına dönüştürülmesi blokzinciri teknolojisinin tüm anonimliğini ortadan kaldıracak bir faktör olacağı için büyük bir tartışma konusu. Bu, IP adreslerinin URL’lere dönüşümü kadar kolay kabullenilir bir değişime benzemeyecek gibi duruyor.
*binary kodun çevirimi için kullanabileceğiniz websitesi: https://www.qbit.it/lab/bintext.php
Opensea üzerinden NFT alan adı satın almak için:
https://opensea.io/collection/ens
https://opensea.io/collection/unstoppable-domains
Kaynaklar:
https://tr.godaddy.com/blog/domain-nedir-ne-ise-yarar-nasil-alinir-ve-kullanilir
https://cointelegraph.com/explained/the-concept-and-future-of-decentralized-web3-domain-names
