De echte waarde van bitcoin: digitale schaarste

Foto: Nicolas Raymond via Flickr

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat de recente koersontwikkeling van bitcoin alle kenmerken van een bubbel vertoont. Maar dat is niet omdat bitcoin geen “intrinsieke waarde” zou hebben — dat heeft het namelijk wel. De werkelijke waarde van bitcoin is dat het voor het eerst schaarste introduceert in het digitale domein. Hierdoor kunnen veel van de tekortkomingen van het huidige internet, zowel technische als economische, worden verholpen. Bitcoin zou wel eens de gouden standaard kunnen worden van de online economie van overmorgen.

Bitcoin is een bubbel …

Ja, natuurlijk is het een bubbel, die bitcoin-koers. Er zit een hoop lucht in. Dat wil zeggen: er zijn de laatste maanden een hoop speculanten ingestapt die niet of nauwelijks begrijpen waar ze nou eigenlijk hun geld in gestoken hebben. In tegenstelling tot de bitcoin-gelovigen, de zogenaamde hodlers, zitten ze er puur voor de snelle winst. Het is niet moeilijk te voorspellen dat een stagnatie in de koersontwikkeling zal leiden tot winstnemingen, die weer leiden tot een koersdaling, die weer leidt tot meer winstnemingen. Op dat moment zal ook blijken hoe kwetsbaar het bitcoin-netwerk (in brede zin) nog is: exchanges die vrijwel onbereikbaar zijn, stuwmeren van onbevestigde transacties, lange wachttijden. En als de speculanten merken dat het niet meevalt om de bitcoins een beetje vlot weer in euro’s of dollars om te zetten, zal een volgende verkoopgolf volgen. Kortom, het is een kwestie van tijd totdat we een koersval gaan zien van vijftig procent in een dag of twee. Maar hoeveel tijd? En valt de koers dan van €16.000 naar €8.000? Of van €50.000 naar €25.000?

… maar heeft wel degelijk intrinsieke waarde

Wat is de juiste koers van bitcoin? Wat is de echte waarde? Een bedrag in euro’s is niet te geven. Het is wat de gek ervoor geeft, en dat kan morgen nul zijn. Maar ja, dat geldt ook voor schilderijen van Picasso, en toch verwacht niemand dat die binnenkort gratis af te halen zijn. En in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt (en in tegenstelling tot schilderijen van Picasso), heeft bitcoin wel degelijk een intrinsieke waarde. Dus zolang bitcoin niet stuk gaat, is de bodem in ieder geval hoger dan nul. En waarschijnlijk een flink stuk hoger dan nul.

Er valt niet te concurreren met gratis …

Om te begrijpen wat de waarde van bitcoin is, is het essentieel om goed te begrijpen wat de grote tekortkoming van het huidige internet is. Die is dat digitale schaarste niet bestaat. Alles wat digitaal is, is moeiteloos, kosteloos en zonder kwaliteitsverlies oneindig te kopiëren. Tien jaar geleden dachten we nog dat dit geweldig was, maar we beginnen nu ook de nadelen te zien. Als het versturen van een e-mail een tiende cent kostte, zou spam niet bestaan. Als een call naar een server een tiende cent kostte, zouden DDOS-aanvallen niet bestaan. Er is een enorm verschil tussen gratis en bijna gratis, zo leerden we van Chris Anderson. Elk flutartikeltje op nu.nl wordt een miljoen keer gelezen, een artikel van een dubbeltje op Blendle hooguit een paar duizend keer. Er valt niet te concurreren met gratis.

… en daardoor is het internet stuk

Dit gegeven is de oorzaak van alle indirecte verdienmodellen uit Silicon Valley, waarin de gebruiker niet de klant, maar de handelswaar is. De werkelijke klant is de adverteerder. Indirect is het zo ook de oorzaak van clickbait, trackers, filter bubbles, fake news, polarisatie en nog veel meer lelijkheid. Want hoe meer we de aandacht van de gebruiker vangen, hoe meer we over hem leren, hoe gerichter we hem aanbiedingen kunnen doen en hoe meer een adverteerder daarvoor wil betalen. Hierin zit een belangrijk zichzelf versterkend effect. Meer data betekent betere algoritmes, betekent passender aanbiedingen voor de gebruiker (zowel advertenties als content), betekent meer gebruikers — en meer geld. Er is inmiddels een indrukwekkende lijst mensen die concluderen dat het internet stuk is: van sir Tim Berners-Lee (de uitvinder van het internet) tot Edward Snowden (privacy- en security-activist) en Ev Williams (oprichter van Blogger, Twitter en Medium). Wat ooit bedoeld was als een emanciperend platform is verworden tot het domein van de rijkste en machtigste bedrijven die de wereld ooit gezien heeft.

De doorbraak: digitale schaarste

Wat heeft dit allemaal met bitcoin te maken? Heel veel. Immers: bitcoin is digitaal geld waar geen bank aan te pas komt. Om dat te kunnen zijn heeft bitcoin het zogeheten double spending probleem opgelost: je kunt een bitcoin maar één keer uitgeven. Daarna is het geld van de ontvanger, en kan deze hem uitgeven — wederom slechts één keer. Het mechanisme waarmee bitcoin dit voor elkaar krijgt, noemen we kortheidshalve “blockchain”. Met de blockchain is voor het eerst in de geschiedenis van het internet digitale schaarste ontstaan. De blockchain is een openbaar en onvervalsbaar register dat vastlegt wat op welk moment van wie is.

Nieuwe verdienmodellen mogelijk

De introductie van “schaarste” en “eigendom” in het digitale domein is een doorbraak waarvan het belang nauwelijks overschat kan worden. Het maakt om te beginnen andere (online) verdienmodellen mogelijk. Hiermee wordt druk geëxperimenteerd. Steemit is bijvoorbeeld een sociaal medium met een interne economie en een eigen crypto-munt, de “steem”. Je kunt geld verdienen door stukken te schrijven en stukken van anderen te waarderen of te becommentariëren. Sweetbridge is een blockchain-toepassing voor supply chains met de doelstelling om het kapitaal dat “vastzit” in logistieke ketens weer liquide te maken. Moosty is een van de initiatieven die beogen om in de muziekwereld geld sneller en eerlijker van consument naar producent te laten stromen. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Niet alle projecten zijn even wereldschokkend, en ze zijn ook niet allemaal even kansrijk, maar de overeenkomsten zijn interessant:

• er wordt gebruik gemaakt van een blockchain (of meerdere) om op elk moment overeenstemming te hebben over de status van het systeem;
• er wordt gebruik gemaakt van smart contracts om afspraken vast te leggen en betalingen te automatiseren;
• er wordt gebruik gemaakt van een interne munt (of meerdere) en een incentive-structuur die gewenst gedrag beloont;
• de externe koers van de interne munt stijgt naarmate het project meer gebruikers trekt en succesvoller wordt. De baten van het succes komen dus bij alle early adopters terecht, en niet (alleen) bij de oprichters en durfinvesteerders.

Zelf verdienen aan data

Digitale schaarste maakt het verder mogelijk om een prijs aan data te hangen. Toen Jaron Lanier een paar jaar geleden schreef dat internetbedrijven ons eigenlijk zouden moeten betalen voor het gebruik van onze data, was er nog geen manier om dat te realiseren. Inmiddels kunnen we ons een internet voorstellen waarin dat wél mogelijk is. Sterker nog, bedrijven als Blockstack werken er al hard aan.

Iets verder weg zullen blockchains het mogelijk maken om digitaal kapitaal liquide te maken. Zoals een goed functionerend kadaster het mogelijk maakt om een hypotheek op een huis te nemen, zo zullen blockchains het mogelijk maken om een vorm van krediet te krijgen op basis van het bewijsbare eigendom van digitale goederen: cryptomunten, websites, datafeeds, code, content, noem maar op.

Dit alles betekent niet alleen een, wat mij betreft zeer wenselijke, herverdeling van wat online wordt verdiend: meer naar programmeurs en anderen die iets creëren, en minder naar hen die alleen geld ter beschikking stellen. Het betekent ook een verbreding van de toegang tot kapitaal en daarmee een enorme stimulans voor (online) ondernemerschap.

Bitcoin als gouden standaard

Jawel, hoor ik u denken, die blockchain-technologie kan best nuttig zijn, maar hoezo is dat een onderbouwing voor de waarde van bitcoin? Is bitcoin niet de Mosaic-browser, de Napster, de MySpace van dit decennium? Een leuke eerste toepassing, die snel overvleugeld zal worden door meer geavanceerde concurrenten?

Dat zou natuurlijk kunnen. Maar op het moment van schrijven zijn alle cryptomunten die in circulatie zijn, samen $600 miljard waard, waarvan ongeveer de helft voor rekening van bitcoin komt. Een belangrijk deel van dit geld is in handen van ontwikkelaars en early adopters, die daarmee niet alleen een groot belang, maar ook de middelen hebben om de software door te ontwikkelen. Er zijn nog serieuze uitdagingen, en het tempo van de besluitvorming is soms frustrerend (bitcoin is geen bedrijf; verbeteringen in de code komen tot stand op basis van consensus). Maar bitcoin is verreweg de grootste en meest betrouwbare blockchain in termen van hashing power en bewezen weerstand tegen aanvallen. Velen zien de bitcoin-blockchain daarom als een soort gouden standaard, de “backbone” waar andere blockchains op kunnen ankeren. Zover is het nog lang niet, maar dat is waar de vaak betwijfelde “intrinsieke waarde” van bitcoin zit.