Czy dostęp do CRBR zostanie zamknięty? Wyrok TSUE 2022
Otwartość rejestru CRBR staje pod znakiem zapytania odkąd 22 listopada 2022 TSUE unieważnił zapis Dyrektywy AML o dostępie do danych o beneficjencie rzeczywistym każdej osobie bez konieczności uzasadniania interesu.
Rejestry beneficjentów rzeczywistych a wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (Intro)
Kiedy na jesieni 2019 roku powstał polski Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) wiele osób zajmujących się oceną ryzyka biznesowego, szczególnie z działów AML, odczuło ulgę. W końcu pojawiło się otwarte źródło danych potrzebnych im do wykonywania narzuconych odgórnie obowiązków. Podobnie rzecz miała się w całej Europie — w myśl V Dyrektywy AML, rejestry beneficjentów rzeczywistych miały być publicznie otwarte dla każdego. I tak w wielu państwach się stało, o czym pisaliśmy m.in. w osobnym artykule dotyczącym przeglądu aktualnego stanu centralnych baz beneficjentów rzeczywistych w 2022.
22 listopada 2022 zapadł jednak wyrok TSUE, który może sprawić, że otwarte dane o beneficjentach przestaną być jawne i publicznie dostępne dla wszystkich. Z pełną treścią wyroku w języku polskim, o którym dalej piszemy w artykule, można zapoznać się na stronie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Omawiany wyrok TSUE dotyczył dwóch połączonych ze sobą spraw — skarg wniesionych do sądu w Luksemburgu przez spółkę i beneficjenta rzeczywistego. Podmioty wcześniej bezskutecznie składały wnioski do luksemburskiego rejestru handlowego Luxembourg Business Registers (LBR) o ograniczenie publicznego dostępu do informacji na ich temat.
Sąd uznał, że ujawnianie szczegółowych informacji o beneficjencie rzeczywistym w sposób nieograniczony może skutkować ryzykiem naruszenia praw podstawowych beneficjentów rzeczywistych. W rezultacie skierował szereg pytań do Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczących niektórych przepisów Dyrektywy AML oraz ich ważności w świetle Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej „Kartą”).
Koniec z otwartym dostępem do danych o beneficjencie rzeczywistym? Szczegóły uzasadnienia wyroku TSUE
TSUE unieważnił swoim wyrokiem art. 1 ust. 15 lit. c V Dyrektywy AML w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Zapis zapewniał publiczny dostęp do danych o beneficjentach w rejestrach w krajach UE. Głównym argumentem, który przemawiał za unieważnieniem zapisu, było to, że w zakresie ochrony danych osobowych i prawa do prywatności zapis w Dyrektywie w zbyt dużym stopniu stoi w sprzeczności z podstawowymi prawami Karty UE, a dokładniej z art. 7 i 8 Karty.
Zapis w Dyrektywy AML, który według TSUE jest niezgodny z prawami z Karty UE, brzmi następująco:
“(…) państwa członkowskie zapewniają, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych utworzonych na ich terytorium były we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie.”
Warto zaznaczyć, że w uzasadnieniu przełomowego wyroku TSUE nie przeczy temu, że publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych przyczynia się do zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu finansowego oraz pozwala na większą kontrolę nad uczciwością transakcji finansowych. Nie przeczy też temu, że dostęp do danych o beneficjencie, które są wykorzystywane w procedurach AML, może przyczynić się do zwalczania nadużyć związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.
Jednakże Trybunał Sprawiedliwości UE jest zdania, że:
- Ujawniane w rejestrze beneficjentów informacje umożliwiają w zasadzie nieograniczonej liczbie osób pozyskanie w łatwy sposób danych o sytuacji materialnej i finansowej danego beneficjenta rzeczywistego. Stwarza to w opinii TSUE potencjalne niebezpieczeństwo dla beneficjentów z uwagi na możliwości niewłaściwego wykorzystania ich danych osobowych, które są przechowywane i rozpowszechniane przez centralne rejestry beneficjentów rzeczywistych.
- Ważne jest zapewnienie równowagi pomiędzy ogólnym interesem publicznym w zakresie procedur AML a prawami podstawowymi osób, których te dane dotyczą.
- Co za tym idzie, dostęp do danych o beneficjencie rzeczywistym powinien mieć zakres ograniczony oraz być jasno i wyczerpująco zdefiniowany, aby nie pozostawiał żadnych wątpliwości.
- Zaznacza, że aby ograniczyć naruszenia prawa beneficjentów do poszanowania życia prywatnego, a dokładniej prawa do ochrony danych osobowych, dane o beneficjentach powinny obejmować tylko ich sferę działalności gospodarczej. Warto wiedzieć, że luksemburski rejestr beneficjentów rzeczywistych, którego dotyczy sprawa, udostępniał informacje o dokładnym adresie prywatnym lub dokładnym adresie do celów działalności zawodowej beneficjenta, a nie tylko o adresie firmy.
Możliwe skutki wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE dla CRBR i pozostałych rejestrów beneficjentów rzeczywistych
Nie ma wątpliwości co do tego, że wyrok TSUE odbije się echem we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Decyzja Trybunału jest przełomowa pod względem dostępu do informacji o beneficjentach rzeczywistych. Można spodziewać się skutków w postaci ograniczenia dostępności do danych w centralnych rejestrach beneficjentów rzeczywistych.
Nie wiadomo jednak kiedy i jakie dokładnie zmiany wejdą w życie i czy dotyczyć będą również polskiego CRBR.
- Być może zakres otwartych danych pozostanie taki sam, ale trzeba będzie złożyć podanie o dostęp do danych o konkretnym podmiocie.
- Być może tylko wskazane instytucje będą miały prawo wglądu we wszystkie dane rejestrowe, a CRBR dla pozostałych będzie udostępniał jedynie okrojoną część informacji.
- Możliwe jest, że dostęp do rejestru CRBR w ogóle się nie zmieni (bo w polskim rejestrze beneficjentów rzeczywistych nie ma danych o adresach prywatnych, ani nie ma tam wpisów o spółkach cywilnych czy jednoosobowych działalnościach gospodarczych).
- Może być i tak, że dostęp do danych zostanie tymczasowo zawieszony — tak stało się w przypadku rejestru luksemburskiego. Jak donosi międzynarodowe stowarzyszenie dostawców informacji biznesowej FEBIS, do którego należymy jako Transparent Data, na chwilę obecną również Holandia, Belgia, Cypr i Malta wprowadziły czasowo ograniczony dostęp do swoich rejestrów beneficjentów rzeczywistych.
- Być może do Dyrektywy AML zostanie przywrócony pierwotny zapis dotyczący tego, w jakim przypadku mogą zostać udostępniane dane o beneficjencie rzeczywistym w rejestrze, czyli:
“Państwa członkowskie zapewniają, by informacje o beneficjentach rzeczywistych były we wszystkich przypadkach udostępniane: (…) wszelkim osobom lub organizacjom, które mogą wykazać uzasadniony interes”.
Będziemy trzymać rękę na pulsie i informować o zmianach w dostępność rejestru CRBR.
Aktualnie nadal dostęp do CRBR jest otwarty
Dla przypomnienia — w polskim rejestrze beneficjentów CRBR, aby wyszukać dane o beneficjencie rzeczywistym danej firmy, nie trzeba się logować czy w żaden inny sposób dokonywać potwierdzenia tożsamości. Wystarczy wpisać numer NIP firmy lub identyfikator trustu, aby pozyskać informacje o beneficjencie danego podmiotu.
