ร้านเครื่องเขียนยุคเรียนออนไลน์

“ยังพอได้ขายอยู่นะ พวกกระดาษสำนักงาน” คือคำตอบจากอาปา (พ่อ) ขณะเลื่อนตู้เปิดร้าน ผมถามท่านด้วยความเป็นห่วงกิจการ เนื่องจากการกลับบ้านคราวนี้ต่างจากทุกครั้งที่ผ่านมา ในใจผมเต็มไปด้วยข้อสงสัยและข้อกังวลต่อสถานการณ์โรคร้ายที่เกิดขึ้น

อาปาเปิดร้านขายเครื่องเขียนและชุดนักเรียนมากว่า 30 ปีแล้ว ร้านวัฒนา เป็นที่รู้จักของชาวอำเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษมานาน ไม่ว่าห้างทั้งหลายจะเปลี่ยนไปอย่างไร ร้านเครื่องเขียนที่นักเรียนไว้ใจได้นี้ยังคงเปิดต้อนรับให้เลือกซื้ออุปกรณ์ไปทำการบ้านส่งครูเสมอ

ตลอด 30 ปี นักเรียนจำนวนมากที่เคยมาจับจ่ายซื้อของตั้งแต่สมัยเริ่มกิจการ ต่างก็พาลูกพาหลานกลับมาอุดหนุนกันอีกครั้ง บรรยากาศอบอุ่นยิ่งขึ้นเมื่ออาปา อาแหมะ (แม่) ของผมกับอดีตนักเรียนเหล่านั้นยังจดจำกันได้ (ไม่ว่าจะด้วยวีรกรรมหรือความประทับใจก็ตามแต่) มองไปมุมไหนก็สัมผัสได้ถึงความอบอุ่นอบอวนอยู่ในร้านไม่จาง บ้างเล่าเรื่องราวเก่าๆ ถึงคุณครูที่เกษียณแล้ว บ้างถามสารทุกข์สุกดิบอาชีพการงาน บ้างจบการศึกษากลับมาเป็นครูโรงเรียนเดิม อาแหมะถึงกับออกปากล้อว่า ‘เป็นนักเรียนก็ไปโรงเรียนสวย เป็นครูก็ยังไปสวยคือเก่าน่อ’ (ตอนเป็นนักเรียนไปโรงเรียนสาย เป็นครูแล้วก็ยังไปสายเหมือนเดิมเลยนะ) ผมเติบโตมาในร้านที่มีบรรยากาศเช่นนี้ นับว่าไม่เลวเลยทีเดียว

เศรษฐกิจซบเซามาหลายปีแล้ว อาปายังคงต่อสู้เฉกเช่นที่ทำมา แม้จะหาสินค้าตามกระแสมาขายบ้างเมื่อโอกาสอำนวย แต่กระแสก็คือกระแส มันเข้ามาและจากไปอย่างรวดเร็ว การสั่งซื้อสินค้าคราวละมาก ๆ จึงไม่ใช่วิธีการแก้ปัญหาอีกต่อไป สภาวะอากาศเปลี่ยนแปลงใช่ว่าจะไม่ส่งผลกับร้านเครื่องเขียน อาปาเล่าว่า คนอำเภอนี้ปลูกข้าวนาปีเป็นหลัก หากปีไหนน้ำแล้งราคาข้าวไม่ดี ปีนั้นคุณตาคุณยายที่พาหลานมาซื้อของจะจ่ายเงินยาก และซื้อเฉพาะเท่าที่จำเป็นเท่านั้น ภาพที่สะเทือนใจอาปาที่สุดคือ ภาพคุณพ่อท่านหนึ่งกำเงินมาไม่พอซื้อสีไม้ราคา 50 บาทให้ลูกไปโรงเรียน

เครื่องแบบนักเรียนถือเป็นสินค้าชิ้นแรก ๆ ที่ได้รับผลกระทบจากความซบเซาลงของเศรษฐกิจ ครั้นเสื้อ กางเกง ชุดลูกเสือ-เนตรนารี รองเท้าผ้าใบและกระเป๋านักเรียนเป็นของที่รวมแล้วราคากว่าพันบาท บรรดาผู้ปกครองจึงฝึกลูกหลานให้รู้จักรักษาของเพื่อให้ใช้งานได้นานขึ้น อีกทั้งนโยบายส่งเสริมกิจกรรมเพิ่มเติมในชั้นเรียนก็ยังเข้ามาเปลี่ยนให้การใส่ชุดนักเรียนเหลือเพียง 2 วันเท่านั้นในหนึ่งสัปดาห์

เมื่ออินเทอร์เน็ตคือช่องทางการเรียนรู้ไม่สิ้นสุด หลักสูตรจึงผลักดันให้นักเรียนหาข้อมูลมาจัดบอร์ดความรู้มากขึ้น ทดแทนการใช้โปสเตอร์สำเร็จรูปซึ่งตัวผมเองก็มองว่าชักจะเก่าเกินไปแล้วเหมือนกัน ย้อนแย้งกับยอดขายกระดาษรายงานที่ตอนแรกผมคาดว่าจะขายได้น้อยลงเสียอีก ก็ในเมื่อเราหาข้อมูลมาพิมพ์ได้ อย่างนั้นจะส่งเป็นกระดาษรายงานไปทำไม แต่ครูกลับสั่งให้นักเรียนเขียนรายงานมากขึ้น เพราะนักเรียนใช้วิธีคัดลอกแล้วส่งข้อความต่อกันแทนที่ลงมือทำด้วยตัวเองตามจุดประสงค์ การเขียนจึงยังเป็นคำตอบสำหรับคะแนน

ส่วนนโยบายลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้ ไม่ได้ช่วยให้การขายวัสดุอุปกรณ์ประดิดประดอยดีขึ้นแต่อย่างใด ยอดขายลดลงเพราะการเรียนรู้บนโลกออนไลน์ถูกเน้นหนักมากขึ้น ครูหันไปใส่ใจการเตรียมสอบมากกว่าจะเสริมทักษะซึ่งดูจะไม่จำเป็นแล้วในสายตาของคนรุ่นใหม่ การทำดอกไม้ประดิษฐ์และงานหัตถกรรมไม่ใช่ทางเลือกสำหรับหารายได้ในโลกสมัยนี้อีกแล้ว ทุกคนยังต้องใช้เงินเพื่อดำรงชีวิต สินค้าที่ขายได้ต่อเนื่องตามฤดูเปิดเทอมของร้านวัฒนาถูกจำกัดวงลงเรื่อย ๆ

มาตรการปิดเมืองจากการระบาดของโรคโควิด-19 รอบแรก ส่งผลกระทบอย่างจัง ทุกคนเผชิญหน้ากับหายนะรูปแบบใหม่ เมื่อครูต้องปรับเปลี่ยนวิธีการเรียนการสอน กิจการบ้านผมจึงโดนกระทบตามมาด้วยชนิดที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ ครูเองก็ยังไม่รู้ว่าต้องออกแบบการเรียนอย่างไรให้เหมาะกับโลกออนไลน์ นักเรียนในห้องก็เข้าถึงอินเทอร์เน็ตได้เพียงแค่บางส่วน การสอน สั่งการบ้าน และตรวจงานจะต้องดำเนินการอย่างไรก็คล้ายจะไปต่อไม่ถูก อาปาเปรยให้ฟังว่า ช่วงดังกล่าวแทบขายอุปกรณ์การเรียนไม่ได้เลย สวนทางกับกระดาษเอกสารสำนักงานซึ่งเจ้าหน้าที่ราชการหน่วยต่าง ๆ แห่กันมาซื้อเพื่อไปดำเนินการระหว่างมาตรการปิดเมือง

เด็ก ๆ หมกตัวอยู่กับบ้านทำกิจกรรมหลักหน้าจอมือถือ และเมื่อการอยู่บ้านชักจะนานเกินความจำเป็น นานอย่างไม่มีกำหนด เด็กน้อยก็เริ่มคิดถึงวันเปิดเทอมเพราะอยากเล่นกับเพื่อนเต็มแก่ พ่อแม่จำต้องสรรหาอุปกรณ์อะไรสักอย่างให้เด็กวัยพลังล้นแต่สมาธิสั้นได้เล่น เกมโดมิโน่ บิงโก เกมเศรษฐี หมากรุก เรื่อยไปจนถึงกระดานสูงต่ำไฮโลที่ร้านวัฒนาขายดีเป็นเทน้ำเทท่า ล่าสุด ช่วงการระบาดรอบใหม่ปลายปี 2563 นั้น ลูกฟุตบอล ลูกบาสเกตบอล ลูกตะกร้อ ลูกวอลเลย์บอล กระทั่งไม้และลูกแบตมินตันยังขายออกจนเกือบหมดร้านเลยทีเดียว

โลกการศึกษาเปลี่ยนแปลงไม่หยุดนิ่งตามบริบทสังคม แม้ไม่ค่อยสอดคล้องกับสภาวะเศรษฐกิจในพื้นที่ ทว่า ร้านวัฒนายังคงดำรงสถานะและตัวตนอยู่ท่ามกลางผู้คนเช่นเดิม ระยะเวลาอันยาวนานและฐานลูกค้าที่แน่นแฟ้นทำให้ยังคงมีคนกลับมาอุดหนุนพูดคุยกันบ้าง แต่พอมองไปข้างหน้า เมื่อลูกค้าใหม่ ๆ ไม่มีแม้แต่โอกาสจะเข้ามาทักทายทำความรู้จักเพราะง่วนอยู่กับการเรียนออนไลน์ อุปกรณ์เครื่องเขียน ชุดนักเรียนถูกลดทอนความสำคัญลง เช่นนี้ร้านเราจะเป็นอย่างไรต่อไป ผมว่าเป็นเรื่องน่าขบคิด

อาปาเก็บร้านแล้ว เวลาปิดร้านเร็วขึ้นตั้งแต่สองสามปีที่ผ่านมา ต่อให้ปิดช้าอีกหนึ่งชั่วโมงก็ไม่ได้เพิ่มรายได้เหมือนอย่างที่เคยเป็น ผมเชื่อว่า สินค้าในร้านยังค่อนข้างจำเป็น กิจการจะยังดำเนินต่อไปได้ แต่โจทย์เรื่องประสิทธิภาพการเรียนออนไลน์และผลกระทบที่กิจการร้านกำลังแบกรับนั้นได้กลับกลายมาเป็นหน้าที่ที่ผมจะต้องแก้ให้ได้แล้วต่อจากนี้…