Mae gwyddonwyr wedi dod o hyd yr “Higg’s Bison”
Gwaith cartref: Dywedwch rhybeth am stori newyddion bod chi wedi gweld. Wnaeth fy nghar torri lawr, wrth i fi fynd i’r dosbarth, felly dw i wedi gosod fe yma.
Homework: Write something about a news story that you’ve seen. But my car broke down on the way to class so I’ve put it here.
Ar y wal, mewn ogof yn Ffrainc ydy llun o rywbeth yn od. Mae e’n edrych fel bual (bison), ond mae’r llun yn rhy gynnar i fod llun o fual Ewropeaidd achos dydy neb yn gwybod am unrhyw ffosilau bual cyn tua un deg un mil a saith can blwyddyn yn ôl. Mae’r llun yn fwy na pymtheg mil blwyddyn oed. Felly ble’r mae’r bual yn y cofnod ffosil? Fasai neb ddim ffeindio fe, felly galwodd yr archeolegwyr y bual “the Higgs Bison” achos roedd y bual yn wibiog (elusive).
Wel, heddiw yn y siwrnal Nature Communications ydy erthygl sy’n esbonio ble mae’r bual. Mae archeolegwyr wedi ffeindio esgyrn, ond mae’r esgyrn ddim yn dod o’r bual Ewropeaidd. Maen nhw’n ymddangos dod o groesryw (hybrid lit. sex-cross?) rhwng y bual stepdir a’r cynfual (aurochs). Mae’r archeolegwyr gwybod bod yr esgyrn ddim yn dod o’r cynfual neu fual achos o’r DNA.
Roedd y croesryw yn wahanredol (distinctive) o’r ei rhieni, felly basai fe’n creu ei boblogaeth ei hun. Dros y canrifoedd, esblygodd y croesryw i ddod i fod y bual Ewropeaidd. Wedyn, yn y mil naw dauddegau. Digwyddodd rhywbeth arall i’r bual. Buodd fe’n dod i fod yn brin diflanedig (extinct). Felly mae’r bual Ewropeaidd bod nhw’n gallu gweld heddiw yn edrych yn wahanol i’r bual cynhanesiol (prehistoric) achos pob un bual heddiw yn dod o un o ddeuddeg anifail, ac mae hynny yn creu tagfa (bottleneck) genetig newydd.
Mae’r newyddion yn llai o syndod yn Gymraeg falle, achos yn Saesneg mae aurochs yn swnio fel ox tan yn y Gymraeg mae’r cysylltiad rhwng y cynfual a’r bual yn fwy amlwg (obvious).
Tarddle: Eurekalert
