Gomburza

Ito ay isang natatanging pelikulang dapat lamang na ginawa at lalong dapat na panoorin.

Technical assessment: 3.5 ★★★✬✩
Moral assessment: 3.5 ★★★✬✩
MTRCB rating: PG
CINEMA rating: PG

Sina Mariano Gomez (Dante Rivero), Jose Burgos (Cedric Juan) at Jacinto Zamora (Enchong Dee) ay mga Pilipinong pari noong panahon ng pagsakop ng Espanya sa Pilipinas. Bagamat may mangilan-ngilan Kastilang pari na kumikilala sa pagkakaroon ng pantay na karapatan ang mga tubong Pilipinas bilang mga mamamayan ng Espanya, laganap pa rin ang diskriminasyon at pagmamalabis. Si Padre Pedro Pelaez (Piolo Pascual), ang masigasig na kritiko ng mapang-aping Kastila ay kaibigan ni Padre Gomez at guro ni Padre Burgos. Kaya’t hindi nakakapagtaka na ang mga ideya ni Pelaez ay masasaloob din ng dalawa.

Kasabay ng malakas na impluwensiya ng mga paring Pilipino ito, at ang desisyon ng Espanya na bawasan na ang awtoridad ng mga prayle na makiaalam sa pamamahala at pagpapatakbo ng mga paaralan, naging mainit ang mga paring sekular. Sa kasamaang palad, natabunan si Pelaez ng gumuhong Manila Cathedral sa lindol nuong 1863. Ipinagpatuloy naman ni Burgos ang paghubog sa mga kabataan sa mga ideyang liberal para sa mga tubong Pilipinas. Sa kabilang dako, binubuo naman ng mga “ilustrado” ang pagsuporta sa isang pag-aalsa laban sa mga Kastila dahil sa pagtanggal ng kanilang mga pribelehiyo. Ito ang Pag-aalsa ng Kabite (Cavite Mutiny). Hindi nagtagumpay ang pag-aalsa dahil sa ilang kapalpakan sa pagpapatupad nito. Ginamit naman ng Gobernador-Heneral ang pagkakataon upang sugpuin ang namumuong simpatiya para sa mga klerikong pari. Sa pagtatraydor ni Francisco Zaldua (Eusebio), nadiin sina Gomez, Burgos, at Zamora bilang mga nagpasimula ng pag-aalsa, bagama’t wala silang kinalaman ditto. Ang kamatayan ng tatlong pari ang ningas na nagpaalab sa apoy ng nasyonalismo at adhikain ng rebolusyon nuong 1898.

Naging tapat ang pelikula sa kasaysayan, at ang anumang malikhaing laya na ginamit ng direktor (Pepe Diokno) ay matibay namang naihabi sa mga katotohanang naganap. Kapansin-pansin ang kahusayang biswal nito — mula sa tono ng kulay, paglalaro ng liwanag at anino, at pati ang disenyong pansining. Hindi biro ang gumawa ng isang pelikulang naglalarawan ng kasaysayan, lalo sa panahon ng naglalakihang ambag mula sa Hollywood. Nakakataba ng puso na ang isang pelikula mula sa produksyong hindi naman “mainstream” ay kayang makipagsabayan hanggang dulo. Pinili ni Diokno na mabigyang diin ang pagiging tao ng mga pari kaysa sa bigyang diin ang malalaking eksena ng digmaan, lindol, at garote. Bagama’t hahanapin ito dahil sa nakasanayan, naging matalino ang pagpiling ito, dahil naipakita nito na sa katahimikan ng kaluluwa sa gitna ng kaguluhan, nasasalamin natin ang kirot, pakikibaka, at pagtanggap na siya namang naging sinag ng pag-asa sa pagpapatuloy ng laban. Maraming “close-ups” at “tight shots” ang pelikula. Kapansin-pansin din ang madalas na pagburog sa likuran. Muli, isa na namang matalinong pagpili dahil sa limitasyon ng “set”.

Mapapansin na ang mga eksena ay kinunan sa mga pamilyar na lugar, kung saan mahirap iwasan ng camera ang mga modernong elementong makakasira sa kabuuan nito. Isa sa mga nagustuhan ng CINEMA ay ang pagbalanse nina Diokno at Vera ng kwento. Bagamat may kiling sa nakasanayang pananaw sa mga prayle ay ipinakita na hindi itim at puti ang mga tauhan. Sa ilang eksena ay ipinakita na hindi lahat ng prayle ay sumang ayon na maliitin ang mga sekukar na pari at ang parusang ipinataw sa kanila. (Matutuwa kaya ang mga Agustino sa pagkakaganap sa kanila?).

Madamdamin ang pagganap ng mga aktor, lalo si Dee, kahit maliit lamang ang kanyang oras sa puting tabing, at si Juan sa kanyang unang “starring role”. Hindi malilimutan ang eksena bago magarote ang tatlo — hindi lamang ang matahimik na pagtanggap ni Gomez, ang nag-uumapaw na protesta ni Burgos, at ang pagkasira ng damdamin ni Zamora, kundi ang nabuong pagsasalin sa mga biswal na elemento nina Diokno at Mendoza. Ang GOMBURZA ay isang natatanging pelikulang dapat lamang na ginawa at lalong dapat na panoorin.

Ang tinataguriang “mga di sinasadayang bayani” — dapat ba silang dakilain bilang mga bayani o nadamay lamang ba sila sa pagtatala ng kasaysayan? Ito marahil ang isang magiging tanong matapos mapanuod ang pelikula. Ayon sa pelikula — at patin na rin sa kasaysayan — walang tuwirang kinalaman ang tatlo sa pag-aalsa sa Cavite, sa nabubuong damdamin ng ng mga naaping indio, at pati sa plano ng mga ilustrado. May pagka personal sa kalagayan ng mga paring sekular ang pinaninindigan nina Gomez at Burgos at hindi ang nag-aalab na makabayang damdamin na ipinaglaban ng mga bayani ng rebolusyon. Karapat-dapat bang kilalanin sila na nagpa-alab ng puso ng pagka-Pilipino?

Ang usapin ng sekularisasyon ay isang madilim subalit mahalagang yugto sa pananampalataya ng Pilipino. Matatandaan na dahil sa Patronato Real, ang simbahan Katoliko, sa pamamagitan ng mga dayuhang prayle, ay kasamang bumuo sa mga lipunang ng mga pamayanang sinakop ng Espanya. Bagamat hindi maikakaila ang mga pagmamalabis, hindi naman maitatanggi ang mga naiambag ng Simbahang Katoliko para mabuo ang Pilipinas. Umusbong ang pagmamahal sa Diyos at ang pagnanais na maging bahagi ng pagpapalaganap nito at pagpapayaman sa buhay Kristyano. Sa mata nina Pelaez at ng Gomburza, ang paanyaya na maging manggagawa ng simbahan ay para sa lahat, anuman ang kulay o lahi. Hindi nila itinaguyod ang pag-aarmas o karahasan — bagkus, diskurso at pangangatwiran ang isinulong nila, dalawang paraan na naging higit na mabisa at mapanghimok, dalawang gawi na higit na kinatakutan dahil sa layo at lawak ng mga isipan at damdaming mabubuksan nito. Totoo, hindi sinasadya na sila Gomez, Burgos at Zamora ay makapagsimula ng ningas ng pagkamakabayan, subalit hindi maikukubli ang alab ng apoy na sumiklab sa mga damdaming Pilipino — pagka’t Pilipino ang pinarusahan, pagka’t pari ang hinatulan. — PMF

DIRECTOR: Pepe Diokno; LEAD CAST: Cedric Juan, Piolo Pascual, Dante Rivero, Enchong Dee, Ketchup Eusebio; PRODUCED BY: Jescom Films, MQuest; SCREENPLAY: Pepe Diokno at Rody Vera; based on the WRITINGS of Philippine historians; MUSIC: Teresa Barrozo; CINEMATOGRAPHY: Carlo Canlas Mendoza; EDITING: Ben Tolentino, GENRE: Historical, Biopic; COUNTRY: Philippines; LANGUAGE: Filipino — Spanish; DISTRIBUTED BY: Cignal Entertainment; RUNNING TIME: 112 minutes

CINEMA thinks viewing the following documentary might help one to better appreciate the film.

English language version of Gomburza review:

Mariano Gomez (Dante Rivero), Jose Burgos (Cedric Juan), and Jacinto Zamora (Enchong Dee) were Filipino priests during the Spanish colonial period in the Philippines. Despite a few Spanish priests recognizing the equal rights of native Filipinos as citizens of Spain, discrimination and abuse were still prevalent. Padre Pedro Pelaez (Piolo Pascual), a fervent critic of the oppressive Spaniards, was a friend of Padre Gomez and a mentor to Padre Burgos. It is not surprising then that the ideas of Pelaez were also embraced by the two.

Alongside the strong influence of Filipino priests, and Spain’s decision to reduce the authority of the friars in meddling with the administration and management of schools, secular priests became fervent. Unfortunately, Pelaez perished under the crumbling Manila Cathedral during the earthquake in 1863. On the other hand, Burgos continued shaping the youth with liberal ideas for native Filipinos. Meanwhile, the “ilustrados” were gathering support for a rebellion against the Spaniards due to the removal of their privileges. This was the Cavite Mutiny. The rebellion did not succeed due to some shortcomings in its execution. The Governor-General, seizing the opportunity, used it to suppress growing sympathies for the clerical priests. Francisco Zaldua’s betrayal (Ketchup Eusebio) led to implicating Gomez, Burgos, and Zamora as instigators of the rebellion, even though they had no involvement in it. The deaths of the three priests ignited the flames of nationalism and fueled the aspirations of the revolution in 1898.

The film remained faithful to history, and any creative liberties taken by the director (Pepe Diokno) were firmly rooted in the actual events that transpired. Its visual excellence is noteworthy — from the color palette, play of light and shadow, to the artistic design. Creating a historical film, especially during a time dominated by significant contributions from Hollywood, is no easy feat. It warms the heart that a film from a non-mainstream production can compete until the end. Diokno chose to emphasize the humanity of the priests rather than focus on grand scenes of war, earthquakes, and executions. Although unconventional, this choice was intelligent, as it demonstrated that in the quietude of the soul amid chaos, we see the pain, struggle, and acceptance that ultimately becomes the beacon of hope for continuing the fight. The film features numerous close-ups and tight shots, with frequent blurring in the background. Once again, this is a smart decision considering the limitations of the set.

can be observed that the scenes were shot in familiar locations, where it’s challenging for the camera to avoid modern elements that could disrupt the overall authenticity. One of the aspects appreciated by CINEMA is the storytelling balance achieved by Diokno and Vera. Despite a bias towards the conventional perspective on priests, they demonstrated that the characters are not simply black and white. In some scenes, it was shown that not all priests agreed to belittle the secular priests and the punishment imposed on them. (Would the Augustinians be pleased with how they were portrayed?)

The actors delivered heartfelt performances, particularly Dee, despite his limited screen time, and Juan in his first starring role. The scene before the execution of the three will not be forgotten — not just Gomez’s silent acceptance, Burgos’s overflowing protest, and Zamora’s emotional breakdown, but also the seamless translation of visual elements by Diokno and Mendoza. GOMBURZA is an exceptional film that was rightfully made and must rightfully be watched.

The so-called “unintentional heroes” — should they be revered as heroes, or were they merely caught up in the recording of history? This might be a question that arises after watching the film. According to the movie — and also in history — the three had no direct involvement in the Cavite uprising, the burgeoning sentiments of the oppressed indios, and even the plans of the ilustrados. Gomez and Burgos asserted a somewhat personal stance on the situation of secular priests, rather than championing the fiery patriotic sentiments upheld by the revolution’s heroes. Is it rightful to recognize them as individuals who ignited the fervor of the Filipino spirit?

The issue of secularization is a dark yet crucial phase in the Filipino faith. It is worth noting that due to the Patronato Real, the Catholic Church, through foreign friars, played a role in shaping the societies of the communities conquered by Spain. Despite undeniable abuses, the contributions of the Catholic Church to the formation of the Philippines cannot be denied. The love for God and the desire to be part of its propagation and enrichment in Christian life blossomed. In the eyes of Pelaez and Gomburza, the invitation to be workers of the church is for everyone, regardless of color or race. They did not advocate for arms or violence — instead, they promoted discourse and reasoning, two methods that proved more effective and persuasive, two habits that were more feared due to the vastness and openness of the minds and emotions they would unlock. Indeed, it was unintentional that Gomez, Burgos, and Zamora ignited the flames of patriotism, but the flames that burst in the Filipino heart cannot be concealed — because it was the Filipino who was punished, and because it was a priest who was condemned.