Akıllı Sözleşme Nedir️?
Dijital sözleşmeler, internet üzerinde yürütülen elektronik olarak imzalanmış sözleşmelerdir. Örnek vermek gerekirse; sürücü, Uber’in hüküm ve koşullarını “Kabul Et”e tıklayarak, varış noktasına gidildiğinde sürücüye ödeme yapmayı kabul etmiş sayılacaktır.
Dijital anlaşmaların çoğu, birbirini tanımayan iki tarafı içerir ve bu durumla beraber her iki katılımcının da taahhütlerini yerine getirmeme riski doğacaktır. Bu karşı taraf riskini çözmek için, dijital sözleşmeler genellikle sözleşmenin şartlarını güvenilir bir şekilde uygulayabilen daha büyük kar amaçlı şirketler tarafından barındırılır ve yürütülür. Bu dijital sözleşmeler, doğrudan bir kullanıcı ile büyük bir şirket arasında olabileceği gibi iki kullanıcı arasında güvenilir bir aracı olarak hareket eden büyük bir şirketi de kapsayabilir.
Akıllı sözleşme, yürütülmesine bağlı koşullarla birlikte blok zincirinde değişmez bir yazılım programı olarak var olan dijital bir sözleşmedir.
Koşullu mantığı anlamak için en basit zihinsel model “eğer x olayı olursa, o zaman y eylemini yürütün” şeklindedir.
Örneğin, A Takımı spor etkinliğini kazanırsa Bob’a bir ödeme yapın; B Takımı kazanırsa Steve’e bir ödeme yapın.(Oda sıcaklığının 28 derece olması durumunda klimayı aç ifadesi de bir akıllı sözleşme konusudur.) Spor etkinliğinin sonuçlarını manuel olarak girmek yerine, akıllı sözleşme, sonuç hakkında bilgi veren bir veri parçası tarafından doğrudan tetiklenir. Verileri aldıktan sonra akıllı sözleşme, genellikle ödeme şeklinde bir eylemi otomatik olarak yürütür. Yani otomatiklik akıllı sözleşme için önemli bir unsurdur.
Akıllı sözleşmeler, iş mantığını (sözleşmeleri), muhtemelen şartlarına göre yürütüleceği olasılıklı bir durumdan , şartlarına göre yürütmenin garanti edildiği deterministik bir duruma taşımaya odaklanır .
Akıllı sözleşmelerin bu kadar güçlü deterministik garantilerle övünmesinin nedeni, merkezi olmayan, izinsiz, kurcalamaya dayanıklı ve her zaman çevrimiçi bir blok zinciri ortamında çalışıyor olmalarıdır.
Bu, sözleşmeye dayalı anlaşmaların tarafsız, merkezi olmayan bir ağ tarafından barındırıldığı ve olayların meydana gelmesiyle teknolojik olarak uygulandığı bir çerçeve oluşturacaktır.
Akıllı Sözleşmenin Değeri
- Güvenlik — Sözleşmeyi merkeziyetsiz bir altyapı üzerinde yürütmek, merkezi bir saldırı noktası olmaması, rüşvet için herhangi bir merkezi aracı olmaması ve her iki tarafın ya da bir başka merkezi bir yöneticinin sonuca müdahale etmesi için hiçbir mekanizma olmaması sözleşmeyi güvenilir hale getirir.
- Güvenilirlik — Sözleşme mantığının birden fazla bağımsız düğüm tarafından yedekli olarak işlenmesi ve doğrulanması, kullanıcılara güçlü manipülasyon direnci sağlar ve ağ çalışma süresi, sözleşmenin şartlarına göre her zaman zamanında yürütüleceğini garanti eder.Bu da güvenilirliği sağlayacaktır.
- Adil — Anlaşmanın şartlarını barındırmak ve uygulamak için eşler arası blockchain tabanlı merkezi olmayan bir ağ kullanmak, iki tarafın da sadece sisteme güvenmesi sonucu adil bir sonuç sağlar. Çünkü bu sistemde tarafların kim olduğu önemli değildir. Önemli olan kodlar, komutlar ve sözleşmenin ta kendisidir.
- Verimlilik — Sözleşmenin arka uç süreçlerinin (emanet, bakım, yürütme ve mutabakat) otomatikleştirilmesi, taraflardan hiçbirinin manuel verilerin girilmesini, karşı tarafın yükümlülüklerini yerine getirmesini veya bir aracının işlemi gerçekleştirmesini beklemesi gerekmediği anlamına gelir.
Akıllı Sözleşmelerin Tarihçesi
En temel akıllı sözleşme türü, çok imzalı bir akıllı sözleşmedir . Çoklu imza işlemi için, belirli sayıda kişinin (ortak anahtarlar) bir işlemin geçerli sayılmadan önce özel anahtarlarıyla imzalaması gerektiğini belirtir diyebiliriz. Bitcoin, 2012'de çoklu imza işlemlerini başlatan ilk blok zinciriydi.
Bir sonraki yineleme, yerleşik birkaç temel programatik talimat (opcodes olarak adlandırılır) ile protokol akıllı sözleşme blok zincirlerinin oluşturulmasını görür. Protokol akıllı sözleşmeleri, birkaç işlem kodunu yürütme yeteneğine sahip tek bir uygulama olarak çalışan blok zincirlerdir.
Bununla birlikte, protokol akıllı sözleşmelerinin ölçeklendirilmesi zordur, çünkü akıllı sözleşmede (protokol) yapılan her değişiklik, bir hard fork gerektirir ve yeni bir blok zincirinin oluşturulmasını ve her düğümün yazılımlarını yükseltmesini zorunlu kılan radikal bir değişikliktir.
Ethereum, 2015 yılında komut dosyası yazılabilir akıllı sözleşmeler başlatarak akıllı sözleşmelerde devrim yarattı ve blok zincirini aynı anda birçok farklı uygulamayı çalıştıran bir “dünya bilgisayarı”na dönüştürdü.
Geliştiriciler kendi akıllı sözleşmelerini yönetir ve herhangi bir zamanda bir hard fork’a ihtiyaç duymadan bunları değiştirebilirler. Komut dosyaları ve akıllı sözleşme dilleri düşük seviyeli geliştirme karmaşıklığını soyutlayarak geliştiricilerin aylar ve yıllar yerine günler ve haftalar içinde akıllı sözleşmeler oluşturmasını sağlar.
Mevcut evrim, blok zincirinin dışında var olan gerçek dünya verileri ve sistemlerle bağlantı kuran (oracle’lar sayesinde), yazılabilir akıllı sözleşmelere doğru gitmektedir.
Bağlı akıllı sözleşmeler , zincir dışı verileri kullanarak akıllı sözleşmenin yürütülmesini tetiklemek için oracle olarak bilinen güvenli ara yazılımı kullanır.
Oracle’lar ayrıca, geleneksel bir itibari para ödeme sistemine ödeme talimatları göndererek akıllı sözleşmeyi zincir dışı yapmak gibi akıllı sözleşmenin diğer sistemlere veri göndermesine izin verebilir.
Bugün Akıllı Sözleşmeler Nasıl Kullanılıyor?
Henüz geliştirmenin ilk aşamalarında olsak da, benzersiz güvenlik ve güvenilirlik garantileri sayesinde akıllı sözleşmelerin kök salmaya başladığı dört pazar aşağıdadır:
1- Hak Yönetimi (Jetonlar)
Jeton(Belirteç) sözleşmeleri, izleme oluşturmak ve belirteçlere sahiplik hakları atamak için kullanılır.Belirteç sözleşmesi, yayınladığı belirteçlere belirli işlevleri programlar ve bir dApp’de (yardımcı hizmet belirteci) sahiplerine fayda/bant genişliği sağlar. Aynı zamanda bir protokolde oylama durumunda, bir şirkette mülkiyet talebinde ya da dijital varlık talebinde(güvenlik belirteci) şeffaflık ve genişlik sağlar.
Örneğin, SIA jetonu, Siacoin’in merkezi olmayan bulut depolama hizmetleri için ödeme yapmak için kullanılırken, COMP jetonu, kullanıcıların Bileşik protokolünün yönetimine katılmasına izin verir.
2-Finansal Ürünler (DeFi)
Merkezi Olmayan Finans (DeFi), para piyasaları, türevler, sabit paralar, borsalar, varlık yönetimi ve daha fazlası gibi geleneksel finansal ürünleri ve hizmetleri yeniden oluşturmak için akıllı sözleşmeleri kullanan uygulamalardan oluşur. Akıllı sözleşme, kullanıcının fonlarını emanette tutabilir ve piyasa olayları sonucunda kullanıcılara dağıtabilir. Örneğin, Set Protocol , piyasa verilerini kullanarak portföy yönetimini otomatik hale getirir ve Opium Exchange , opsiyon sözleşmelerini yürütme sırasındaki varlıkların fiyatına göre düzenler.
3-Oyun
Blockchain oyunları, oyun içi eylemlerin dolandırıcılığa karşı korunması için akıllı sözleşmeler kullanır. Bir örnek olarak , kullanıcıların tasarruflarını bir para piyasasına bağlı bir akıllı piyango kontratında bir araya getirdiği , kayıpsız tasarruf oyunu PoolTogether’dır . Para piyasası, rastgele sayı üretimine (RNG) dayalı olarak kazanana dağıtılan mevduatlar üzerinde faiz biriktirir . Kazanan seçildikten sonra, herkes ilk depozitosunu çekebilir. Benzer şekilde, akıllı sözleşmeler, RNG aracılığıyla tek seferlik büyülü bir kılıç gibi nadir oyun içi öğeler üretebilir. Chainlink’in Doğrulanabilir Rastgele İşlevini (VRF) bir RNG kaynağı olarak kullanan kullanıcılar, sonucun gerçekten rastgele olduğuna ve oyunun geliştiricileri veya veri kaynağı sağlayıcısı tarafından manipüle edilmediğine güvenebilir ve bağımsız olarak doğrulayabilir.
4-Sigorta
Parametrik sigorta, bir ödemenin doğrudan önceden tanımlanmış belirli bir olaya bağlı olduğu bir sigorta türüdür. Akıllı sözleşmeler, veri girişleri sonucunda tetiklenen parametrik sigorta sözleşmeleri oluşturmak için kurcalamaya dayanıklı altyapı sağlarlar. Örneğin, Etherisc, uçuş durumu verilerini aldığında otomatik olarak ödeme yapan bir uçuş sigortası akıllı sözleşmesi oluşturuyor. Son kullanıcılar sadece sözleşmede daha fazla güvenilirlik garantisi almakla kalmaz, aynı zamanda perakende yatırımcılar, kullanıcı mevduatlarını bir araya getiren akıllı sözleşmeler yoluyla sigortanın arz tarafına katılabilirler. Üstelik akıllı sözleşme, kullanıcının havuza katkı yüzdesine göre kar dağıtır.
Daha birçok alanda kullanımı artan akıllı sözleşmeye giriş yazısının sonuna geldik 🙏
