Amerika, Disney ve Orta Dogu

Bu donem okulda Disney isimli bir ders aldim. Evet Amerikada okumanin boyle kaymakli taraflari var. Sanat Tarihi ve Film departmanlarinin actigi bir dersti. Final projesi olarak bu ders icin Aladdin filmi ile ilgili bir yazi yazmaya karar verdim. Sinifta bu konuyu secen *the* musluman olmak istemesemde, kendime engel olamadım. Uzun arastirmalar sonucu filmin tam olarak neden oryantalist oldugunu aciklayan 3000 kelimelik bir paper yazdim.

Bu olayin sizi ilgilendiren kismi su — Aladdin bir cizgi film olduğu icin cok ciddiye alinmasa da aslında Amerika’nin muslumanlara, Islam’a ve Islam cografyasi olarak anilan bolgelere olan iliskisini etkiledigi kanaatindeyim. Bunu soyleyen tek kisi ben degilim.

Tabii kanitlamasi zor bir arguman. Kulturel uretimlerin yalnizca siyasi atmosferlerin sonucu degil ayni zamanda mayasi oldugunu iddia etmek hic bir donemde kolay olmamistir. Ancak yakin zamanlarda cok ilginc bir anket sonucu ortaya cikti. Bir grup Amerikali’ya (Aladdin’in filmdeki anayurdu olan) Aghrabah’yi bombalamayi destekliyor musunuz diye soruldugunda bir cok kisi evet dedi. Tabiki cogu insan bu sehrin uydurma bir sehir oldugunu Aladdin filminden alinti oldugunu bilmiyor ya da hatirlamiyordu.

Mesele o degil tabi. Burada alti cizilebilecek pek cok sey var. Aghrabah kulaga garip bir sekilde ‘muslumanimsi’ gelen bir isim. Zaten bu sekilde yapilmis bir tasarimi var Aladdin filminin de. Hic bir cografyaya tam bagli degil ama ‘muslumanimsi’ bir havasi var. Durum boyle olunca Amerika’da canli tutulmaya calisilan duygulari beslemek icin mukemmel bir hal aliyor. Ne Arap, ne Turk, ne Pakistanli ne de Iran. Hepsinden biraz alip yapilmis bir musluman corbasi. Ciplak kadinlarin, sakalli ve kilicli vahsi adamlarin, egzotik hayvanlarin, sihrin, fakirligin ve diktatorlugun oldugu, orta sinifin olmadigi bir ulke. Kisacasi bugun ortalama Amerika’linin herhangi bir Arap ulkesi tasavvuru.

Aladdin ilk olarak 1992 yilinda sinemalara surulmus. Korfez Savasi yillarinda. Daha sonra 2004 yilinda DVD’si pazarlanmis (11 Eylul sonrasi doneme tekabul etmis) ve bir kez daha bu yil (2015) yeniden piyasaya surulmus bir yapim.

Film icinde Islam’a dair buyuk yanilgilar besleyen bir cocuk filmi. Prenses Jasmine’in elma caldigi icin ‘seriate gore’ elini az daha kestirmesinden tutun, sultan zannettigi bir maymuna secde etmesine, filmdeki kadinlarin cogunun yari ciplak gezinmelerine kadar, bati’nin fantezileri ile dolu bir film. Ilginc olan bugun bu filmi yapamazdik diyen yapimcilarinin* filmi hala piyasaya suruyor olmasi. Kabul gorurlugunu yitimemis. Kabul edilirligini yitirmeyi birakin, Aladdin gibi filmleri normal goren zihniyet kismen Aladdin gibi filmler tarafindan ortaya koyuluyor.

Yani Aladdin Amerikalinin Islam’a dair olan cahiliginin bir semptomu olarak yorumlanamaz. O ve benzeri eserler bilinci bir kulturel mirasin imar edilmesinin bir parcasidirlar. 2015'te Aghrabah’yi bombalamak isteyen Amerikalilar bunun en guzel gostergesi.

*Yapimcilarin filmin uzerine yaptigi yorumlardan, 2004 Aladdin DVD Commentary