Environmental Privilege: een introductie

Klimaatrechtvaardigheid, slow violence en privilege (presentatie notes PhD in 5 minuten)

Binnen de communicatie wetenschappen is men lange tijd bezig geweest met nadenken over wat maakt dat mensen niet handelen alsof er daadwerkelijk extreme klimaat-ontwrichting plaats vind. Begrijpen ze het niet goed? Is het niet goed uitgelegd? Staan emoties in de weg grip te krijgen op de situatie?

Die analyses negeren machts-dimensies, privileges, en hoe de wereld eigenlijk werkt.

Waar denk je aan als ik ‘klimaatverandering’ zeg?

• oh nee, ik dacht dat dit een leuke middag zou worden!
• Natuurrampen: zeespiegelstijging, extreme droogte, stormen!
• Leugens, een hoax, niet door mensen veroorzaakt, op te lossen met technologie
• Individueel gedrag: recyclen, geen plastic tasjes meer, minder vliegen
• Activisme: Greta Thunberg, Extinction Rebellion

De richting waar je antwoorden heen gaan, heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met waar je bent opgegroeid, waar je familie woont, hoeveel geld je hebt en hoeveel vertrouwen je hebt in de overheid.

Mensen op de Kiribati eilanden zouden bijvoorbeeld klimaatverandering niet ontkennen -dat kunnen ze niet. De president van dit eiland is een eiland aan het kopen waar zijn bevolking heen kan verhuizen binnen een paar jaar. Voor het moment dat hun geboortegrond is weggespoeld, willen ze een veilige nieuwe plek hebben.

Volkomen terecht. Er is wetenschappelijke consensus: de aarde warmt op, en de effecten daarvan zijn desastreus. De effecten zullen de I-Kiribati het eerste voelen. Hoe desastreus, en hoe snel de effecten ons hier in Belgie treffen, hangt af van ons handelen. Maar wie anders moeten handelen, en wie getroffen wordt, dat hangt grotendeels samen met ‘environmental privilege.’

Mijn promotie onderzoekt het begrip ‘environmental privilege’ als mogelijke verklaring voor het uitblijven van effectieve actie en systeemverandering om verdere klimaatontwrichting te voorkomen. Niet het oplossen van cognitieve dissonantie, niet een informatie-tekort, maar een zelfde soort bord voor de kop dat mensen uit een dominate groep belet het standpunt van een gemarginaliseede groep te begrijpen: privilege.

Drie belangrijke concepten die een rol spelen in mijn analyse zijn:

• Klimaatrechtvaardigheid
• Slow violence
• Privilege

Klimaatrechtvaardigheid: combineert het erkennen van klimaatverandering met een analyse van de gevolgen en oplossingen. Rechtvaardigheid houdt in: kijken naar veroorzakers en lasten dragers. Dit begrip verwijst ernaar dat de sterkste schouders — die schouders die al eeuwen profiteren van de handelingen die tot klimaat ontwrichting leiden, denk aan kolonialisme en industrialisering, ‘extractivisme’ — de minste lasten dragen. De echte natuurrampen gebeuren niet hier, in West Europa, maar tot nu toe vooral in andere delen van de wereld. Delen waar men minder geld heeft, en minder infrastructuur om de klappen op te vangen. Terwijl klimaatverandering voornamelijk door witte mannen in pak veroorzaakt wordt, worden de gevolgen het eerst en het hardst gevoeld door zwarte vrouwen onder de armoede grens.

Slow Violence: langzaam geweld. Denk aan de kikker in de pan die langzaam opwarmt en er zogenaamd niet uit zou springen. Is langs de pan lopen en het gas niet uitdraaien geweld? Is de pan op het vuur zetten, terwijl het water nog lang niet kookt, geweld? Is weten dat er ergens een kikker gekookt wordt en je cavia nog eens vertroetelen geweld?

We zijn gewend om geweld te zien als iets explosiefs, iets onverwachts, iets heftigs, met duidelijk aanwijsbare daders. Langzaam geweld is een term die de verschrikkingen duidt die langzaam plaats vinden, over tijd opbouwen, niet één dader hebben — maar wel degelijk gewelddadig zijn. Hier speelt een idee van oorzakelijkheid een rol: had het voorkomen kunnen worden? Een handeling waarvan je de uitkomst niet weet, wordt vaak niet als gewelddadig gezien.

Als ik per ongeluk op je teen stap in een volle trein, is dat geen boze opzet. Als ik weet dat de auto die ik verkoop niet deugt, en je krijgt een ongeluk, kunnen we wel degelijk schuld aanwijzen. Mijn wens de auto te verkopen vond ik belangrijker dan of jij gevaar loopt door mijn keuze.

Klimaatverandering is moeilijk te conceptualiseren als ‘geweld’ omdat het langzaam plaats vindt — waardoor er minder snel iets tegen gedaan wordt. Het is al jaren gaande, waarom nu?

Privileges: de voor de ontvanger onzichtbare voordelen die die verkrijgt door onderdeel te zijn van een dominante groep. Denk hierbij aan wie er ‘huidkleurige’ pleisters kan kopen, wie zich kan herkennen in de mensen die op televisie komen of leiderschapsposities vervullen, hoe je behandelt wordt door de politie. Dit zijn allemaal voordelen die je hebt ten opzichte van mensen met minder privilege. Het betekent niet dat als je privileges hebt, je iets fout hebt gedaan. Het betekent dat je misschien wel onzichtbare voordelen ervaart waar je niet zelf voor gewerkt hebt. Zoals in België wonen en nu nog relatief weinig last hebben van de stijgende temperatuur.

Om langzaam geweld te stoppen en te werken naar een rechtvaardige, duurzame samenleving, moeten we een helder beeld hebben van hoe ‘environmental privilege’ ons belet actie te ondernemen. Ik hoop dat een volgende keer dat je aan klimaatverandering denkt, je je bewust bent van hoe de onzichtbare voordelen die je ervaart je blik over oplossingen kleurt.

Dankjewel.