John Backus: Ծրագրավորման՝ առաջին բարձր մակարդակի լեզվի ստեղծողը
John Backus (1924–2007)՝ ամերիկացի համակարգչային գիտնական, ով հայտնի է ծրագրավորման լեզուների մեջ իր ներդրումով:
Ծնվել է 1924 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Փենսիլվանիայի Ֆիլադելֆիա քաղաքում: Backus-ը ակադեմիական պայքար է մղել՝ նախքան մաթեմատիկայի հանդեպ իր կիրքը բացահայտելը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցելուց հետո՝ 1949 թվականին, Կոլումբիայի համալսարանում ստացել է մաթեմատիկայի մագիստրոսի կոչում։
Backus-ի ամենանշանավոր ձեռքբերումը FORTRAN-ի` (FORmula TRANslation) առաջին բարձր մակարդակի ծրագրավորման լեզվի զարգացումն էր: 1950-ականներին ներդրված FORTRAN-ը հեղափոխական էր, քանի որ այն թույլ էր տալիս գիտնականներին և ինժեներներին ծրագրեր գրել՝ օգտագործելով մաթեմատիկական բանաձևեր՝ մեքենայական կոդի փոխարեն: Այս առաջընթացը ծրագրավորումն ավելի մատչելի դարձրեց և զգալիորեն կրճատեց ծրագրային ապահովման մշակման համար պահանջվող ժամանակը:
FORTRAN-ի ստեղծումը պայմանավորված էր Backus-ի` ծրագրավորման գործընթացը պարզեցնելու ցանկությամբ: Այն ժամանակ ծրագրավորումը աշխատատար խնդիր էր, որը ներառում էր մեքենայական կոդով մանրամասն հրահանգներ գրելը, ինչն էլ հակված էր սխալների և դժվար էր կարգավորել: Backus-ը պատկերացնում էր մի լեզու, որն ավելի մոտ կլինի մարդկային լեզվին, ինչը կհեշտացնի ոչ մասնագետների համար կոդ գրելն ու հասկանալը:
1953 թվականին Backus-ն առաջարկեց ավելի հարմար ծրագրավորման լեզու մշակելու գաղափարը IBM-ի ղեկավարությանը: Նրան տրվեց փոքր թիմ, և հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում նրանք անխոնջ աշխատեցին FORTRAN-ին կյանքի կոչելու համար: Թիմը բախվեց բազմաթիվ մարտահրավերների՝ լեզվի syntax-ի ձևավորումից մինչև կոմպիլյատորի մշակում, որը բարձր մակարդակի կոդը վերածում է մեքենայական կոդի: Չնայած այս խոչընդոտներին, նրանք հաջողության հասան, և FORTRAN-ը պաշտոնապես թողարկվեց 1957 թվականին:
FORTRAN-ի դիզայնը ներառում էր մի քանի հիմնական նորամուծություններ: Ամենակարևորներից մեկը կոմպիլյատորի ներդրումն էր՝ ծրագիր, որը բարձր մակարդակի կոդը վերածում է մեքենայական կոդի: Բացի այդ, FORTRAN-ը ներառել է կառավարման կառուցվածքներ, ինչպիսիք են loop-երը և conditional-ները, որոնք այժմ հիմնարար են բոլոր ծրագրավորման լեզուների համար: Լեզուն ներառում էր նաև զանգվածների և բարդ մաթեմատիկական ֆունկցիաների մշակման առանձնահատկություններ, ինչը այն հատկապես հարմարեցրեց գիտական և ինժեներական կիրառությունների համար:
FORTRAN-ի ազդեցությունը անմիջական էր և հեռահար: Այն արագորեն դարձավ գիտական և ճարտարագիտական կիրառությունների ընտրության լեզուն՝ շնորհիվ իր արդյունավետության և օգտագործման հեշտության: FORTRAN-ի հաջողությունը ցույց տվեց բարձր մակարդակի ծրագրավորման լեզուների կենսունակությունը՝ ճանապարհ հարթելով այլ լեզուների զարգացման համար, ինչպիսիք են COBOL-ը, ALGOL-ը և ավելի ուշ՝ ավելի ժամանակակից լեզուները, ինչպիսիք են C-ն և Python-ը: Համալսարաններն ու հետազոտական հաստատությունները լայնորեն ընդունեցին FORTRAN-ը, և այն դարձավ համակարգչային գիտնականների և ճարտարագետների նոր սերունդների կրթության հիմնական բաղադրիչը:
Ավելին, FORTRAN-ը նախադեպ ստեղծեց լեզվի նախագծման և կոմպիլյատորների կառուցման համար: Backus-ի աշխատանքը FORTRAN-ի վրա հանգեցրեց նաև Backus-Naur Form-ի (BNF) զարգացմանը, որը ծրագրավորման լեզուների syntax-ը նկարագրող գործիք է, որն օգտագործվում է մինչ օրս: Ծրագրավորման լեզվի syntax-ի նկարագրության այս պաշտոնական մեթոդը երաշխավորեց, որ ապագա լեզուները կարող են ավելի համակարգված և հուսալի մշակվել:
Backus-ի ժառանգությունը տարածվում է FORTRAN-ից այն կողմ: Նա կանխատեսում էր ծրագրավորումն ավելի մատչելի և ինտուիտիվ դարձնելու ներուժը: Նրա ներդրումները հիմք դրեցին ժամանակակից ծրագրային ապահովման արդյունաբերության համար՝ ազդելով համակարգչային գիտության և ծրագրավորման անհամար ասպեկտների վրա: Ի գնահատում իր ներդրումների, Backus-ը բազմաթիվ պարգևներ ստացավ իր կարիերայի ընթացքում, այդ թվում՝ հեղինակավոր Թյուրինգ մրցանակը 1977 թվականին։
Ամփոփելով, Backus-ը ուղեկցորդ էր, ում նորարարական մտածողությունը փոխեց համակարգչային ծրագրերը գրելու և հասկանալու մեր ձևը: Նրա FORTRAN-ի ստեղծումը նշանավորեց ծրագրավորման բարձր մակարդակի լեզուների սկիզբը՝ կոդավորումն ավելի մատչելի և արդյունավետ դարձնելով և հիմք ստեղծելով ծրագրային ապահովման տեխնոլոգիաների զարգացման համար, որոնց մենք այսօր ապավինում ենք: Նրա ներդրած սկզբունքներն ու գործելակերպը շարունակում են ազդել ծրագրավորման լեզուների նախագծման և իրականացման վրա:
