Ortak Eylem: Zihinsel Temsiller, Bilgi Paylaşımı ve Diğer İnsanlarla Koordine Olmak İçin Genel Mekanizmalar — Cordula Vesper ve Diğerleri
Yazarlar: Cordula Vesper, Ekaterina Abramova, Judith Bütepage, Francesca Ciardo, Benjamin Crossey, Alfred Effenberg, Dayana Hristova, April Karlinsky, Luke McEllin, Sari R. R. Nijssen, Laura Schmitz, Basil Wahn
Çevirmen: Aylin Gündoğdu
Editör: Helin Erden
Ortak eylemlerde birçok insan bir görevi beraberce yerine getirmek için davranışlarını koordine ederler. Bu durum da sıklıkla zamansal ve mekânsal koordinasyon gerektirir. Peki eş-aktörler bunu nasıl başarırlar? Davranışlarını ortak bir amaca yönelik biçimde nasıl koordine ederler? Bu yazıda, ortak eylemlere ait zihinsel temsilleri ana hatlarıyla anlatıyor, eş-aktörlerin nasıl duyu-motor (sensorimotor) bilgiyi paylaştığını ve diğerleriyle koordine olmamızı sağlayan genel mekanizmaları tartışıyoruz. Ortak eylemin gerçekleştiği kültürel bağlamı da makaleye bilerek dahil ediyor ve bu sayede bu sosyal olgunun karmaşık ve değişken doğasını da gözler önüne seriyoruz.
SOSYAL BİR DÜNYADA HAREKET ETMEK
İnsanlar nadiren tek başına hareket eder; bunun yerine, sıklıkla çevrelerindeki insanlarla etkileşime geçer ve davranışlarını onlarla koordine ederler. Bu tarz ‘ortak eylemler’ için verebileceğimiz örnekler bir koltuğu birçok insanla taşımak (Şekil 1), bir çocukla oyuncak kule inşa etmek ve basketbol oynamaktan bir şarkıda düet yapmaya kadar çeşitlendirilebilir. Benzer bir şekilde, sıkça kullanılan bir tanım ortak eylemi şu şekilde açıklıyor: “İki ya da daha fazla bireyin ortamda bir değişikliğe yol açmak için davranışlarını mekân ve zaman doğrultusunda koordine etmesini baz alan bir tür sosyal etkileşim” (Sebanz vd., 2006, s. 70). Özellikle, bireylerin psikolojik (nöro)bilişsel ve algısal süreçlerine odaklanan uzun araştırma geleneğinin ışığında, bu süreçleri tipik olarak gerçekleştikleri sosyal ortam içerisinde incelemenin önemini fark etmek oldukça mühim.
KOORDİNASYON MEKANİZMALARI
Ortak eylemlerde bulunan bireyler koordinasyonu sağlayabilmek amacıyla farklı mekanizmalardan faydalanırlar. Bu mekanizmalar, ortak eyleme dair hedefleri ve gerçekleştirilmesi gereken spesifik görevleri takip etmeyi (monitoring) ve bunlara dair temsiller oluşturmayı içerir. Bazı koordinasyon mekanizmaları eş-aktörler arasında paylaşılan duyu-motor bilgilere dayanır ve bu sayede ortak dikkat, tahmin, sözsüz iletişim ve duygusal durumların paylaşımını mümkün kılar. Eylem sırasında yapılan bilgi paylaşımına daha az bağlı olan genel mekanizmalar, eş-aktörlerin koordinasyon kolaylaştırıcıları (coordination smoothers) ya da ortak standartlara güvendiği zamanlarda koordinasyonu etkiler ve destekler. Bu makale, koordinasyon mekanizmaları ve bu mekanizmaların ortak eylemlerdeki rolleri konusunda genel bir bakış sunuyor (Tablo 1). Makalede, yetişkin eş-aktörlerin fiziksel bir alanı paylaştığı ve koordinasyonun yüksek zamansal kesinlik gerektirdiği, kasıtlı ve gerçek zamanlı ortak eylemlere odaklanıyoruz. Dolayısıyla, makalede bahsedilenler ritmik ve kasıtsız koordinasyon (Repp ve Keller, 2004; Schmidt ve Richardson, 2008), sözel iletişim (Clark, 1996; Brennan vd., 2010), stratejik iş birliği (Schelling, 1960) ve zamansal ile mekânsal olarak daha mesafeli ortak görevlerdeki koordinasyon gibi konulardaki çalışmaları tamamlıyor.
Tablo 1
Ortak eylemi destekleyen farklı koordinasyon mekanizmalarının örneklerle beraber genel özeti.
ORTAK EYLEMLERDE ZİHİNSEL TEMSİLLER
Sonraki altbölümler, ortak eylem hedefi ve aktörlerin spesifik görevlerinin temsil edilmesi ile takip edilmesi gibi, ortak eylemlerin ardında yatan zihinsel temsilleri tartışıyor.
Ortak Eylem Hedefi
Bir ortak eylemi başarılı bir şekilde gerçekleştirebilmek için aktörlerin kendi eylemlerini hedefledikleri sonuca ve eş-aktörlerinin eylemlerine göre planlamaları gerekir. Örneğin, Kourtis vd. (2014) eylem planlamanın nöral düzeninin kişinin eylemi ortak bir planın parçası olduğunda (bir başkasıyla kadeh tokuşturmak gibi) kişinin yalnız veya iki elini kullandığı eylemlerin gerçekleştirilmesine kıyasla değiştiğini gösterdi. Asgari ortak eylem görüşüne göre, başkalarıyla koordine edilen bir eylem gerçekleştirme niyetinde olan bireyler ortak eylem hedefini ve bu hedefe başkalarıyla ulaşacakları gerçeğini zihinlerinde oldukça az temsil eder (Vesper vd., 2010). Bu görüş birbiriyle iç içe geçmiş üst düzey zihinsel temsilleri varsaymaz (Bratman, 1992) ve dolayısıyla küçük çocuklarda ortak eylemin temelini oluşturabilir. Dahası, ortak eylem hedefleri yeni becerilerin kazanımını da etkiler; ortak eylem bağlamında (örn., düetler) şarkı çalmayı öğrendikten sonra acemi piyanistler ortak eylem hedefine koordine olduklarında (düet) bireysel eylem hedeflerine koordine olmalarına (melodi) kıyasla daha iyi çaldılar (Loehr ve Vesper, 2016). Hedefe dair temsillerin ortak eylemdeki önemi ile ilgili bir diğer bulgu da bir eylem performansının hedef bir başka insanın eylemini tamamlamak olduğunda imitasyon yapıldığı durumlara göre daha kolaylaştığını gösteren (van Schie vd., 2008; Poljac vd., 2009) bütünleyici eylem çalışmalarından geliyor (Sartori ve Betti, 2015).
Görev (Eş-)temsili
Çoğu ortak eylemde karşımızdakinin görevine dair detaylı bir bilgi mevcuttur ve insanlar kendi performanslarına zararlı olsa dahi bu görevleri de zihinlerinde temsil etmeye meyillidir. Örneğin, bir kişi tepki süresi (reaction time) testlerinde başkalarının uyaran-tepki düzeninden etkilenebilir (Sebanz vd., 2003, 2005) ya da sadece başka bir insanı ilgilendiren kelime listesindeki öğeleri otomatik olarak ezberleyebilir (Eskenazi vd., 2014). Ortak bir hedefe doğru hareket edildiği zamanlarda, eş-aktörün görevlerini zihinde temsil etmek başkalarının eylemlerini tahmin etmeyi ve bu eylemleri kişisel eylem planlarına dahil edebilmeyi sağladığı için yararlı olabilir. Örneğin, eş-aktörün görevi hakkında bilgiye sahip olmak, eğer eş-aktörün eylemi hakkında bilgi algısal olarak mevcut değilse ve süreç içerisinde eş-aktörün eylemini takip etmek ve devamlı bir şekilde uyum sağlamak mümkün değilse kullanışlı olabilir. Bu, çiftlerin farklı uzaklıklardan yapılan ileri atlamalarını aynı zamanda yere inmek için koordine ettikleri bir çalışmada gösterildi (Vesper vd., 2013). Bu çalışmada, eş-aktörler birbirlerinin eylemlerini görmese ya da duymasa da birbirlerinin zıplamalarının uzaklığını içeren görev bilgisi partnerlerinin zamanlamasını tahmin etme ve kendi zıplamalarını buna göre ayarlamaları için yeterliydi.
Takip Etme
Bir ortak görevi gerçekleştirirken eş-aktörler genellikle ortak eylemin o anki durumu ile hedeflenen sonucun uyumuna bakmak amacıyla görevdeki ilerlemelerini takip ederler (Vesper vd., 2010; Keller, 2012). Örneğin, bir kişi birlikte taşınılan bir koltuğun ne kadar yol kat ettiğinin ve göreve dahil olan tüm kişilerin ağırlığı kaldırmaya eşit miktarda katkı sağlayıp sağlamadığının kaydını tutabilir. Takip etme, kişinin kendi ya da partnerinin performansındaki hataları veya beklenmeyen sonuçları tespit etmek için faydalıdır ve bu da kişinin hızlı bir şekilde tepki vermesine ve uyum sağlamasına olanak tanır. Sosyal bağlamlarda performans takibi, zihinselleştirme ve perspektif almada rol oynayan beyin bölgeleri (örneğin, medial prefrontal korteks) gibi beyin yapıları ve spesifik süreçler içerir (van Schie vd., 2004; Newman-Norlund vd., 2009; Radke vd., 2011). Uzman müzisyenlerle yapılan bir EEG deneyinin (Loehr vd., 2013) sonuçları, beklenmeyen müzikal sonuçların tespiti söz konusu olduğunda işitsel sapmaların kişinin kendi ya da partnerinin eyleminden kaynaklanmasının bir önemi olmadığını ve bu seslerin tespitindeki nöral düzenin benzer olduğunu işaret ediyor. Bu sonuç, eş-aktörlerin kendilerini bireysel olarak kontrol etmelerine ek olarak genel ortak hedefe yönelik eylemleri de takip ettiğini gösteriyor.
DUYU-MOTOR BİLGİ PAYLAŞIMI
Sonraki altbölümler eş-aktörlerin ortak dikkat, tahmin, sözsüz iletişim veya duygu paylaşımı üzerinden ortak eylemi desteklemek için duyu-motor bilgi paylaştığı farklı yollara dair genel bir bakış açısı sağlıyor.
Ortak Dikkat ve Ortak Bakış
Diğer insanların göz hareketleri ne gördüklerine ve içsel durumlarına dair önemli bir bilgi kaynağıdır (Tomasello vd., 2005). Buna beraber bir koltuk taşırken eş-aktörlerin ortak bakışı herkesin yoldaki olası bir engelden (meraklı bir köpek gibi) haberdar olup olmadığını çıkarsamak için kullanması örnek olarak verilebilir. Ortak dikkat eş-aktörlerin birbirlerinin bakışlarını ve dikkat durumlarını takip etmesine dayanır (Emery, 2000). Örneğin, eylemlerini senkronize ederken eş-aktörler kendi hedefleri ve partnerlerinin hedefleri ile alakalı konumlar arasında dikkatlerini bölüştürürler (Kourtis vd., 2014; farklı görevlerin kullanıldığı aynı sonuçlara sahip çalışmalar için bakınız Böckler vd., 2012; Ciardo vd., 2016), ve bakış paylaşmak dikkatin verildiği nesneleri motor ve duygusal açılardan daha amaca uygun bir hale getirerek nesne işlemlemesini etkiler (Becchio vd., 2008; Innocenti vd., 2012; Scorolli vd., 2014). Bunlara ek olarak, ortak arama görevi kullanan bir çalışmada farklı duyular (örneğin, görme, işitme ve dokunma) aracılığı ile karşılıklı olarak birbirlerinin bakış konumuna dair bilgi sahibi olan eş-aktörler bu bilginin olmadığı duruma kıyasla daha hızlı arama yaptılar (Brennan vd., 2008; Wahn vd., 2015). Tüm bu bilgiler bakış bilgisinin ortak eylem için ne kadar önemli bir rolü olduğuna işaret ediyor.
Duyu-Motor Tahmin
Başkalarının eylemlerini ve bu eylemlerin algısal sonuçlarını tahmin etmek ortak eylem için sıklıkla önem taşır. Bir koltuğu başkasıyla beraber taşırken bireylerin kendi eylemlerini adapte edebilmesi ve koordinasyonu hızlandırabilmesi için karşılarındaki kişinin ne yapacağını tahmin etmesi gerekir. Eylem tahmini sürecinin kişilerin kendi motor plan ve hedeflerine dayandığı öne sürülmüştür. Öyle ki, etkileşime geçtiği bir bireyin eylemlerini gözlemlemek kişide eş algısal ve motor programların temsillerini aktive eder (Prinz, 1997; Blakemore ve Decety, 2001; Wolpert vd., 2003; Wilson ve Knoblich, 2005; Catmur vd., 2007). İşlevsel düzeyde eylem tahmini, partner tarafından üretilen eylemlerin algısal sonuçları hakkında kişinin kendi motor deneyimine dayanarak beklenti üreten ileriye dönük içsel modeller (internal forward model) bağlamında açıklanabilir. Nörofizyolojik düzeyde ise ayna nöron (mirror neuron) sistemi (Rizzolatti ve Sinigaglia, 2010) eylem gözlemi, hayal gücü ve başkalarının motor performansa dayalı eylemlerinin temsilini birbirine bağlayarak makul bir mekanizma sağlar. Motor tahmin çoğunlukla eylem gözlemi bağlamında çalışılmış olsa da aynı zamanda kesin bir zamansal koordinasyon sağlayarak ortak eylemi desteklediğini (Vesper vd., 2013, 2014) ve kişinin kendi eylemlerine dair deneyimlerle şekillendiğini destekleyen bazı bulgular da yer almakta. Örneğin, Tomeo vd. (2012) tarafından elde edilen sonuçlara göre usta futbol oyuncuları acemi oyunculara kıyasla insanların vücut hareketlerinden yola çıkarak bir atışın gideceği yönü daha etkili bir şekilde tahmin edebiliyor (basketbol ve dart oyuncularına dair benzer sonuçlar için Aglioti vd., 2008; Mulligan vd., 2016). Başka bir bireyin görevine dair bilgiye dayalı tahminler, bu bireyin sonraki davranışlarının nasıl algılandığı hakkında bir taraflılık oluşturabileceği için (Hudson vd., 2016a,b) eylem tahmini algıyı da etkiler (Springer vd., 2011). Kişinin kendisine ve başkalarına ait duyu-motor temsillerdeki örtüşmeden dolayı ben ve diğer ayrımını koruyabilmek (Novembre vd., 2012; Sowden ve Catmur, 2015) ve diğerlerinin (uyumsuz) eylemlerini otomatik olarak taklit etme eğilimini engellemek (Ubaldi vd., 2015) için ekstra süreçler gereklidir.
Duyu-Motor İletişim
Bazı ortak eylemlerde diğer bireyler hakkında bilgi edinmenin yanı sıra diğerlerine aktif bir şekilde kendi eylemlerimize dair bilgi vermek de faydalıdır. Dolayısıyla, eş-aktörler kendi eylemlerinin kinematik özelliklerini (hız ya da hareketin yüksekliği gibi) karşısındaki kişinin o eyleme yönelik tahminini kolaylaştırmak için ayarlayabilirler. Bunun sonucunda da “duyu-motor iletişim” hem araçsal (bir koltuğu itmek) hem de iletişimsel (kişinin partnerini eyleminin yönü hakkında bilgilendirmesi) hedeflere sahip olmasıyla karakterize edilir. Bu durum, gözlem yapan kişi için farklı motor amaçları belirginleştirerek (Pezzulo vd., 2013) ve böylelikle insanların harekete dair en ufak işaretleri bile tespit etme yeteneğine dayanarak eylem tahminini hızlandırır (Sartori vd., 2011). Duyu-motor iletişim alanındaki çalışmaların içerdiği görevlerde genellikle bir “lider” katılımcı bir “takipçi” katılımcının sahip olmadığı ortak göreve dair bir bilgiyi elinde bulundurur ve bundan dolayı takipçi uygun bir şekilde hareket edebilmek için liderin eylemlerindeki işaretlere güvenir. Örneğin, bir çalışmada liderler takipçilerin istenilen eylem hedefini daha kolay fark edebilmesi için kendi hareketlerinin yüksekliğini abartılı bir biçimde arttırdılar (Vesper ve Richardson, 2014). Benzer şekilde, liderler kavrama eyleminin bitiş noktasını anlatabilmek için bilek yüksekliği ve kavrama aralığı gibi abartılmış kinematik parametrelerden yardım alırlar (Sacheli vd., 2013).
Dokunsal Eşleşme
Başka bir insanın eylemine dair bilgi dokunsal yol ile de elde edilebilir. Örneğin, beraber bir koltuk taşımak karşılıklı kuvvet bilgisi alışverişine olanak tanıyarak eş-aktörlerin hareket yönü veya hızı hakkında bilgi sağlar. Buna uygun bir şekilde, ortak olarak direk dengeleme görevi gerçekleştiren ikililer daha akıcı bir etkileşim için uygulanan kuvvet ile ilgili birbirlerine geri dönütlerini arttırdılar (van der Wel vd., 2011). Ortak eylem partnerlerinin birbirleriyle fiziksel bağlantıda olduğu durumlarda dokunma genellikle bilgi kanalı işlevi görür. Ebeveynler ile yakın fiziksel etkileşimde duygusal işaretler (Hertenstein vd., 2009) gibi sinyalleri çözebilmek, sosyal karşılaşmaları belirlediği ve düzenlediği için çocuk gelişiminin önemli bir parçasıdır (Feldman vd., 2003). Kültürler arası araştırmalar oyun ve öğrenme sırasında dokunmanın geleneksel toplumlarda Batı toplumlarına göre iletişim için daha önemli bir rol oynadığını gösterse de (Richter, 1995) anne-çocuk arasındaki dokunsal iletişim, bakışma ve duygusal seslendirme tüm kültür ve toplumlarda bulunur. Dahası, dokunsal iletişim dans ve savunma sanatları gibi kültürel uygulamalar için bütünleyici bir faktördür (Kimmel, 2009).
Çok Duyulu İşlemleme
Ortak eylemde bilgi işlemleme sadece bir duyusal yol ile sınırlı değildir; beraber bir koltuk taşırken görsel, işitsel ve dokunsal girdiler mevcuttur ve bu durum bir partnerin hareket yönündeki değişikliği tahmin etme gibi süreçleri hızlandırır. Yakın zamanda yayımlanmış bir çalışma çok duyulu işlemlemenin esnekliği fikrine katkıda bulunuyor. Bu çalışmada, kinematik hareket parametrelerini sese dönüştüren bir ‘sonifikasyon’ (sonification) tekniği kullanıldı ve kürek ergometresindeki (rowing ergometer) sese dönüştürülen kuvvetler ve hareket genişlikleri dinleyicilerin sanal bir teknenin hızını tahmin etmesi ve kendi hareketlerini diğerlerinin hareketlerinden güvenilir bir şekilde ayırabilmesi için yeterli bilgi sağladı (Schmitz ve Effenberg, 2012). Buna ek olarak, insanlar farklı duyusal yollardan gelen gereğinden fazla bilgiyi birleştirebilir ve bu da algının güvenilirliği ve kesinliğini arttırır (Ernst ve Banks, 2002; Wahn ve König, 2015, 2016). Örneğin, ayna nöron sistemi çoğunlukla biyolojik hareket bilgisine duyarlı görsel bir sistem olarak anlaşılsa da aynı zamanda işitsel (Kohler vd., 2002; Bidet-Caulet vd, 2005) ve görsel-işitsel (Lahav vd., 2007) bilgiye de duyarlıdır. Beyin görüntüleme bulguları bireylerin görsel-işitsel hareket örüntüleri benzeştiğinde farklılaştığı duruma kıyasla eylem gözlemleme sisteminin çoğu kısmında (orta ve üst temporal sulkus, alt parietal korteks, premotor bölgeler ve korteks altı yapılar) artan aktivasyon olduğunu gösteriyor (Schmitz vd., 2013).
Duygu Anlama ve İfade Etme
Başkaları ile duygularımızı paylaşmak ortak eylemlerin başlaması ile devam etmesine yardımcı ve koordinasyonu kolaylaştıran motive edici işaretler sağlar (Michael, 2011). İnsanlar vücut hareketleri, vücut duruşu, mimikler, yüz ifadeleri ve eylem performansı gibi izlerden yola çıkarak, muhtemelen kendilerinde karşılık gelen durumların aktivasyonu aracılığıyla, başkalarının duygusal hallerini anlama becerisine sahiptirler (Bastiaansen vd., 2009; Borgomaneri vd., 2012). Duygusal vücut diline dair iki sistemli bir model (de Gelder, 2006), bir duygusal iletinin otomatik ve refleks bazlı dışavurumları ile düşünce ve karar vermeye dayalı daha planlanmış duygusal ifade arasında bir ayrım yapar. Beraber, bu iki sistem etkili bir biçimde başkalarının duygusal durumları hakkında bilgi verir ve ortak eylemin kurulması ve sürdürülmesine yardımcı olur. Örneğin, iş birliği yapmayan bir eş-aktöre sahip olmanın bir çalışmadaki katılımcıların kendi tepki sürelerini de etkilemesi (Hommel vd., 2009) insanların başkalarında algıladıkları duygusal durumlara uygun bir şekilde kendi davranışlarını ayarladıklarını gösteriyor. Duygusal vücut dili aynı zamanda temaslı doğaçlama dansı gibi sanatsal doğaçlamalarda da önemli bir rol oynar (Smith, 2014). Doğaçlama yapan kişiler hareket etkileşimi oluşturmak amacıyla partnerlerinden gelen bilgileri açık bir biçimde kullandıkları için bu dans türü sanatçılara içsel durumları ve duygusal vücut dillerini ifade etmeleri ve deneme yapmaları için fırsat tanır. Bu da dolayısıyla ortak eylemin sonucunu etkiler.
KOORDİNASYONU DESTEKLEYEN GENEL MEKANİZMALAR
Sonraki altbölümler eylem sırasında paylaşılan bilgiye daha az bağlı olan ama ortak eylemi daha genel bir şekilde etkileyen ve destekleyen koordinasyon mekanizmalarını tanıtıyor.
Koordinasyon Kolaylaştırıcıları
Paylaşılan algısal bilginin sınırlı olduğu veya mevcut olmadığı durumlarda ‘koordinasyon kolaylaştırıcıları’ (Vesper vd., 2010) ortak eylemi destekler. Bir tepki süresi görevinde tuşa basma zamanlamalarını senkronize eden ikililerde gözlemlendiği gibi, (Vesper vd., 2011) bir örnek kişinin kendi eylemlerinde zamansal değişkenliği azaltmasıdır. Bu çalışmada bireysel performanslarına kıyasla ortak eylemlerde eş-aktörlerin tepkileri genel olarak daha hızlı ve daha az değişkendi ve değişkenliğin azaltılması etkili bir biçimde koordinasyonu iyileştirdi. Bir diğer koordinasyon kolaylaştırıcısı da görevlerin ortak eylem partnerleri arasında dağıtılmasıdır. Görece daha kolay bir göreve sahip eş-aktörler koordinasyonu kolaylaştırmak amacıyla daha zor bir göreve sahip olanlara göre farklı bir şekilde eylemlerini adapte edebilirler (Vesper vd., 2013; Skewes vd., 2015). Örneğin, başka bir odaya koltuk taşınırken bir kapının açılması gerektiğinde bu eylem kapıya daha yakın olan kişi tarafından gerçekleştirilirken diğer kişi de destek sağlamak için geçici bir süreliğine daha çok ağırlık taşır.
Eylem Sağlarlıkları (Affordances)
Eylem sağlarlıkları bir ortamda bir birey için mevcut olan eylem olasılıklarıdır (Gibson, 1979). Ortak eylem bağlamında bilgi eş-aktörün vücudu ya da hareketlerinden ve ortak eylemin yer aldığı ortamdaki objelerden gelir. Bir yandan ‘başka bir kişi için eylem sağlarlıkları’ kişinin belirli becerileri ve ortamın kendisi tarafından sağlanan eş-aktörlere ait eylem olasılıklarını belirtir. Örneğin, bir sandalyenin yüksekliği ve bir bireyin bacak uzunluğu arasında algılanan ilişkiden yola çıkarak gözlemciler farklı boy uzunluklarına sahip bireyler için maksimum ve ideal oturma yükseklikleri arasında ayrım yapabilirler (Stoffregen vd., 1999). Bu tür bilgiler başka bireyleri anlamak için yararlıdır (eylem gözlemi alanındaki eylem sağlarlığı hakkında bir inceleme yazısı için Back vd., 2014) ve diğer bireylerin davranışlarını etkili bir biçimde tamamlamaya da yardım eder. Öte yandan ‘ortak eylem için eylem sağlarlıkları’ (ya da ‘ortak eylem sağlarlıkları’) birçok bireyin beraber yapabileceği eylemler ile ilgilidir. Örneğin, ikililerin birlikte ya da yalnız olarak tahta parçalarını kaldırdıkları bir çalışmada bireyler ilişkisel ölçülere (tahta parçasının uzunluğu ve iki kişinin ortalama kol açıklığı arasındaki oran gibi) dayanarak bu iki durum arasında geçiş yaptılar (Isenhower vd., 2010). Sosyal eylem sağlarlıkları, bilgi herkese açık bir şekilde mevcut olduğu için doğrudan algılanabilir. Dolayısıyla başkaları için eylem sağlarlıklarını algılamayı öğrenmek kişinin kendisi için eylem sağlarlıklarını algılamayı öğrenmesinin doğal bir sonucu olabilir (Mark, 2007). Bunun sonucu olarak da kişinin kendi becerileri ve deneyimleri başkaları için eylem sağlarlıklarını algılamada rol oynar (Ramenzoni vd., 2008) ve bu süreç de muhtemelen kişinin motor sisteminin aktive olmasıyla gerçekleşir (Costantini vd., 2011).
Ortak Standartlar ve Kültür
Kültür ve toplumsal normlar bireylerin davranışlarını güvenilir bir şekilde yönlendirebilen ortak standartlar sunarak kişilerin davranışları, sosyal karşılaşmaları ve gruplardaki dayanışmayı düzenler. Kültür ve ortak standartlar, genellikle ortak deneyimler yoluyla bir grubun üyeleri arasında ortak bir zemin oluşturulması ve sürdürülmesine dayanır (Clark, 1996). Kültür hem kutlamalar veya protestolar gibi büyük ölçekli ortak eylemlerin ürünüdür hem de küçük ölçekli kişilerarası etkileşimlerde bireylerin ortak eyleme nasıl yaklaştığını büyük ölçüde şekillendirir. Örneğin, yüksek sosyal statüye sahip bir birey kendisinin direkt alt statüsünde olan kişi ile ortak bir eylem yaptığında (bir patronun çalışanı ile beraber bir koltuk taşıması gibi) koordinasyon var olan güç ilişkisinden, içinde bulunulan kültürden (hiyerarşik ya da eşitlikçi bir iletişimin desteklenmesi; Cheon vd., 2011) ve belirli çevresel bağlamlardan (resmi ya da resmi olmayan ortam) etkilenebilir. Farklı kültürel geçmişlere sahip bireylerden oluşan ortak eylemler, tek bir kültür çerçevesine bağlı kalmayan iş birliğini çalışmak için ilginç bir test alanıdır. Farklı kültürler iletişim, karar verme ve koordinasyon (Boyd ve Richerson, 2009) konularında birbiriyle çatışan bakış açıları doğurabilir ve farklı miktarda kişisel alan, bakışma ya da dokunsal iletişimi uygun bulabilirler (Gudykunst vd., 1988). Örneğin, resmi bir görüşmede Doğu Asyalılar genellikle başlarıyla selamlarken Avrupalılar el sıkışırlar. Bu kültürel farklılık selamlama ortak eyleminin düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesini aksatabilir. Çeşitli ortak eylemlerde bu tür başarısız koordinasyonlardan kaçınmak için partnerin kültürel yöntemini benimsemek veya ‘üçüncü-kültür’ denilebilecek yeni bir yol bulmak gibi stratejiler kullanılabilir.
Sonuç
Bu makalenin amacı ortak eylemi destekleyen önemli bilişsel, duyu-motor, duygusal ve kültürel süreçler hakkında genel bir bakış açısı sunmaktı. Bu olgunun kapsamı (beraber bir koltuk taşımaktan bir müzik grubunda çalmaya kadar) ve bu yazıda aktarıldığı gibi ortak eylemin altında yatan koordinasyon mekanizmalarının çeşitliliği göz önünde bulundurulduğunda ortak eyleme dair çalışmaların bu sosyal olgunun karmaşık ve değişken yapısını kabul etmesi gerektiğini öne sürüyoruz. Sonuç olarak, gelecek psikolojik, bilişsel ve sinir bilimsel araştırmalar (1) gerçek dünyaya uygun görevler kullanarak farklı çalışma alanlarını birleştirebilir, (2) belirli koordinasyon mekanizmalarının ve çevresel faktörlerin ne derece katkı sağladığını gösterebilir ve (3) eş-aktörlerin ortak eylemleri nasıl planladığını ve gerçekleştirdiğini açıklayan kapsayıcı bir çerçevenin zeminini hazırlayabilir.
Kaynakça
Aglioti, S. M., Cesari, P., Romani, M., and Urgesi, C. (2008). Action anticipation and motor resonance in elite basketball players. Nat. Neurosci. 11, 1109–1116. doi: 10.1038/nn.2182
Bach, P., Nicholson, T., and Hudson, M. (2014). The affordance-matching hypothesis: how objects guide action understanding and prediction. Front. Hum. Neurosci. 8:254. doi: 10.3389/fnhum.2014.00254
Bastiaansen, J. A., Thioux, M., and Keysers, C. (2009). Evidence for mirror systems in emotions. Philos. Trans. R. Soc. B Biol. Sci. 364, 2391–2404. doi: 10.1098/rstb.2009.0058
Becchio, C., Bertone, C., and Castiello, U. (2008). How the gaze of others influences object processing. Trends Cogn. Sci. 12, 254–258. doi: 10.1016/j.tics.2008.04.005
Bidet-Caulet, A., Voisin, J., Bertrand, O., and Fonlupt, P. (2005). Listening to a walking human activates the temporal biological motion area. Neuroimage 28, 132–139. doi: 10.1016/j.neuroimage.2005.06.018
Blakemore, S.-J., and Decety, J. (2001). From the perception of action to the understanding of intention. Nat. Rev. Neurosci. 2, 561–567.
Böckler, A., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2012). Effects of a coactor’s focus of attention on task performance. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 38, 1404–1415. doi: 10.1037/a0027523
Borgomaneri, S., Gazzola, V., and Avenanti, A. (2012). Motor mapping of implied actions during perception of emotional body language. Brain Stimul. 5, 70–76. doi: 10.1016/j.brs.2012.03.011
Boyd, R., and Richerson, P. J. (2009). Culture and the evolution of human cooperation. Philos. Trans. R. Soc. B Biol. Sci. 364, 3281–3288. doi: 10.1098/rstb.2009.0134
Bratman, M. E. (1992). Shared cooperative activity. Philos. Rev. 101, 327–341. doi: 10.2307/2185537
Brennan, S. E., Chen, X., Dickinson, C. A., Neider, M. B., and Zelinsky, G. J. (2008). Coordinating cognition: the costs and benefits of shared gaze during collaborative search. Cognition 106, 1465–1477. doi: 10.1016/j.cognition.2007.05.012
Brennan, S. E., Galati, A., and Kuhlen, A. K. (2010). Two minds, one dialog: coordinating speaking and understanding. Psychol. Learn. Motiv. Adv. Res. Theory 53, 301–344. doi: 10.1016/S0079–7421(10)53008–1
Butterfill, S. (2012). Joint action and development. Philos. Q. 62, 23–47. doi: 10.1111/j.1467–9213.2011.00005.x
Catmur, C., Walsh, V., and Heyes, C. (2007). Sensorimotor learning configures the human mirror system. Curr. Biol. 17, 1527–1531. doi: 10.1016/j.cub.2007.08.006
Cheon, B. K., Im, D. M., Harada, T., Kim, J. S., Mathur, V. A., Scimeca, J. M., et al. (2011). Cultural influences on neural basis of intergroup empathy. Neuroimage 57, 642–650. doi: 10.1016/j.neuroimage.2011.04.031
Ciardo, F., Lugli, L., Nicoletti, R., Rubichi, S., and Iani, C. (2016). Action-space coding in social contexts. Sci. Rep. 6:22673. doi: 10.1038/srep22673
Clark, H. H. (1996). Using Language. Cambridge: Cambridge University Press.
Costantini, M., Committeri, G., and Sinigaglia, C. (2011). Ready both to your and to my hands: mapping the action space of others. PLoS ONE 6:e17923. doi: 10.1371/journal.pone.0017923
de Gelder, B. (2006). Towards the neurobiology of emotional body language. Nat. Rev. Neurosci. 7, 242–249. doi: 10.1038/nrn1872
Emery, N. J. (2000). The eyes have it: the neuroethology, function and evolution of social gaze. Neurosci. Biobehav. Rev. 24, 581–604. doi: 10.1016/S0149–7634(00)00025–7
Ernst, M. O., and Banks, M. S. (2002). Humans integrate visual and haptic information in a statistically optimal fashion. Nature 415, 429–433. doi: 10.1038/415429a
Eskenazi, T., Doerrfeld, A., Logan, G. D., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2014). Your words are my words: effects of acting together on encoding. Q. J. Exp. Psychol. 66, 1026–1034. doi: 10.1080/17470218.2012.725058
Feldman, R., Weller, A., Sirota, L., and Eidelman, A. I. (2003). Testing a family intervention hypothesis: the contribution of mother-infant skin-to-skin contact (kangaroo care) to family interaction, proximity, and touch. J. Fam. Psychol. 17, 94–107. doi: 10.1037/0893–3200.17.1.94
Gibson, J. J. (1979). The Ecological Approach to Visual Perception. Boston, MA: Houghton, Mifflin and Company.
Gudykunst, W. B., Ting-Toomey, S., and Chua, E. (1988). Culture and Interpersonal Communication. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Hertenstein, M. J., Holmes, R., McCullough, M., and Keltner, D. (2009). The communication of emotion via touch. Emotion 9, 566–573. doi: 10.1037/a0016108
Hommel, B., Colzato, L. S., and Van Den Wildenberg, W. P. (2009). How social are task representations? Psychol. Sci. 20, 794–798. doi: 10.1111/j.1467–9280.2009.02367.x
Hudson, M., Nicholson, T., Ellis, R., and Bach, P. (2016a). I see what you say: prior knowledge of other’s goals automatically biases the perception of their actions. Cognition 146, 245–250. doi: 10.1016/j.cognition.2015.09.021
Hudson, M., Nicholson, T., Simpson, W. A., Ellis, R., and Bach, P. (2016b). One step ahead: the perceived kinematics of others’ actions are biased toward expected goals. J. Exp. Psychol. Gen. 145, 1–7. doi: 10.1037/xge0000126
Innocenti, A., De Stefani, E., Bernardi, N. F., Campione, G. C., and Gentilucci, M. (2012). Gaze direction and request gesture in social interactions. PLoS ONE 7:e36390. doi: 10.1371/journal.pone.0036390
Isenhower, R. W., Richardson, M. J., Carello, C., Baron, R. M., and Marsh, K. L. (2010). ‘Affording cooperation: embodied constraints, dynamics, and action-scaled invariance in joint lifting. Psychon. Bull. Rev. 17, 342–347. doi: 10.3758/PBR.17.3.342
Keller, P. E. (2012). Mental imagery in music performance: underlying mechanisms and potential benefits. Ann. N. Y. Acad. Sci. 1252, 206–213. doi: 10.1111/j.1749–6632.2011.06439.x
Kimmel, M. (2009). Intersubjectivity at close quarters: how dancers of Tango Argentino use imagery for interaction and improvisation. Cogn. Semiot. 4, 76–124. doi: 10.1515/cogsem.2009.4.1.76
Kohler, E., Keysers, C., Umiltà, M. A., Fogassi, L., Gallese, V., and Rizzolatti, G. (2002). Hearing sounds, understanding actions: action representation in mirror neurons. Science 297, 846–848. doi: 10.1126/science.1070311
Kourtis, D., Knoblich, G., Wozniak, M., and Sebanz, N. (2014). Attention allocation and task representation during joint action planning. J. Cogn. Neurosci. 26, 2275–2286. doi: 10.1162/jocn_a_00634
Lahav, A., Saltzman, E., and Schlaug, G. (2007). Action Representation of Sound: audiomotor recognition network while listening to newly acquired actions. J. Neurosci. 27, 308–314. doi: 10.1523/JNEUROSCI.4822–06.2007
Loehr, J. D., Kourtis, D., Vesper, C., Sebanz, N., and Knoblich, G. (2013). Monitoring individual and joint action outcomes in duet music performance. J. Cogn. Neurosci. 25, 1049–1061. doi: 10.1162/jocn_a_00388
Loehr, J. D., and Vesper, C. (2016). The sound of you and me: novices represent shared goals in joint action. Q. J. Exp. Psychol. 69, 535–547. doi: 10.1080/17470218.2015.1061029
Mark, L. S. (2007). Perceiving the actions of other people. Ecol. Psychol. 19, 107–136.
Michael, J. (2011). Shared emotions and joint action. Rev. Philos. Psychol. 2, 355–373. doi: 10.1007/s13164–011–0055–2
Mulligan, D., Lohse, K. R., and Hodges, N. J. (2016). An action-incongruent secondary task modulates prediction accuracy in experienced performers: evidence for motor simulation. Psychol. Res. 80, 496–509. doi: 10.1007/s00426–015–0672-y
Newman-Norlund, R. D., Ganesh, S., van Schie, H. T., Bruijn, E. R. A. D., and Bekkering, H. (2009). Self-identification and empathy modulate error-related brain activity during the observation of penalty shots between friend and foe. Soc. Cogn. Affect. Neurosci. 4, 10–22. doi: 10.1093/scan/nsn028
Novembre, G., Ticini, L. F., Schütz-Bosbach, S., and Keller, P. E. (2012). Distinguishing self and other in joint action. Evidence from a musical paradigm. Cereb. Cortex 22, 2894–2903. doi: 10.1093/cercor/bhr364
Pezzulo, G., Donnarumma, F., and Dindo, H. (2013). Human sensorimotor communication: a theory of signaling in online social interactions. PLoS ONE 8:e79876. doi: 10.1371/journal.pone.0079876
Poljac, E., van Schie, H. T., and Bekkering, H. (2009). Understanding the flexibility of action–perception coupling. Psychol. Res. 73, 578–586. doi: 10.1007/s00426–009–0238-y
Prinz, W. (1997). Perception and action planning. Eur. J. Cogn. Psychol. 9, 129–154. doi: 10.1080/713752551
Radke, S., de Lange, F., Ullsperger, M., and de Bruijn, E. (2011). Mistakes that affect others: an fMRI study on processing of own errors in a social context. Exp. Brain Res. 211, 405–413. doi: 10.1007/s00221–011–2677–0
Ramenzoni, V. C., Riley, M. A., Shockley, K., and Davis, T. (2008). Carrying the height of the world on your ankles: encumbering observers reduces estimates of how high an actor can jump. Q. J. Exp. Psychol. 61, 1487–1495. doi: 10.1080/17470210802100073
Repp, B. H., and Keller, P. E. (2004). Adaptation to tempo changes in sensorimotor synchronization: effects of intention, attention, and awareness. Q. J. Exp. Psychol. 57, 499–521. doi: 10.1080/02724980343000369
Richter, L. M. (1995). Are early adult- infant interactions universal? A South African view. Southern Afr. J. Child Adolesc. Psychiatry 7, 2–18.
Rizzolatti, G., and Sinigaglia, C. (2010). The functional role of the parieto-frontal mirror circuit: interpretations and misinterpretations. Nature 11, 264–274. doi: 10.1038/nrn2805
Sacheli, L. M., Tidoni, E., Pavone, E. F., Aglioti, S. M., and Candidi, M. (2013). Kinematics fingerprints of leader and follower role-taking during cooperative joint actions. Exp. Brain Res. 226, 473–486. doi: 10.1007/s00221–013–3459–7
Sartori, L., Becchio, C., and Castiello, U. (2011). Cues to intention: The role of movement information. Cognition 119, 242–252. doi: 10.1016/j.cognition.2011.01.014
Sartori, L., and Betti, S. (2015). Complementary actions. Front. Psychol. 6:557. doi: 10.3389/fpsyg.2015.00557
Schelling, T. C. (1960). The Strategy of Conflict. Cambridge: Harvard University Press.
Schmidt, R. C., and Richardson, M. J. (2008). “Coordination: neural, behavioral and social dynamics,” in Dynamics of Interpersonal Coordination, eds A. Fuchs and V. K. Jirsa (Berlin: Springer-Verlag), 281–308.
Schmitz, G., and Effenberg, A. O. (2012). “Perceptual effects of auditory information about own and other movements,” in Proceedings of the 18th Annual Conference on Auditory Display, Atlanta, GA, 89–94.
Schmitz, G., Mohammadi, B., Hammer, A., Heldmann, M., Samii, A., Münte, T. F., et al. (2013). Observation of sonified movements engages a basal ganglia frontocortical network. BMC Neurosci. 14:32.
Scorolli, C., Miatton, M., Wheaton, L. A., and Borghi, A. M. (2014). I give you a cup, I get a cup: a kinematic study on social intention. Neuropsychologia 57, 196–204. doi: 10.1016/j.neuropsychologia.2014.03.006
Sebanz, N., Bekkering, H., and Knoblich, G. (2006). ‘Joint action: bodies and minds moving together. Trends Cogn. Sci. 10, 70–76. doi: 10.1016/j.tics.2005.12.009
Sebanz, N., Knoblich, G., and Prinz, W. (2003). Representing others’ actions: just like one’s own? Cognition 88, B11–B21. doi: 10.1016/S0010–0277(03)00043-X
Sebanz, N., Knoblich, G., and Prinz, W. (2005). How two share a task: corepresenting stimulus-response mappings. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 31, 1234–1246.
Skewes, J., Skewes, L., Michael, J., and Konvalinka, I. (2015). Synchronised and complementary coordination mechanisms in an asymmetric joint aiming task. Exp. Brain Res. 233, 551–565. doi: 10.1007/s00221–014–4135–2
Smith, S. J. (2014). A pedagogy of vital contact. J. Dance Somat. Pract. 6, 233–246. doi: 10.1386/jdsp.6.2.233_1
Sowden, S., and Catmur, C. (2015). The Role of the Right Temporoparietal Junction in the Control of Imitation. Cereb. Cortex 25, 1107–1113. doi: 10.1093/cercor/bht306
Springer, A., Brandstädter, S., Liepelt, R., Birngruber, T., Giese, M., Mechsner, F., et al. (2011). Motor execution affects action prediction. Brain Cogn. 76, 26–36. doi: 10.1016/j.bandc.2011.03.007
Stoffregen, T. A., Gorday, K. M., Sheng, Y. Y., and Flynn, S. B. (1999). Perceiving affordances for another person’s actions. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 25, 120–136. doi: 10.1037/0096–1523.25.1.120
Tomasello, M., Carpenter, M., Call, J., Behne, T., and Moll, H. (2005). Understanding and sharing intentions: the origins of cultural cognition. Behav. Brain Sci. 28, 675–735. doi: 10.1017/S0140525X05000129
Tomeo, E., Cesari, P., Aglioti, S. M., and Urgesi, C. (2012). Fooling the kickers but not the goalkeepers: behavioral and neurophysiological correlates of fake action detection in soccer. Cereb. Cortex 23, 2765–2778. doi: 10.1093/cercor/bhs279
Ubaldi, S., Barchiesi, G., and Cattaneo, L. (2015). Bottom-up and top-down visuomotor responses to action observation. Cereb. Cortex 25, 1032–1041. doi: 10.1093/cercor/bht295
van der Wel, R. P. R. D., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2011). Let the force be with us: dyads exploit haptic coupling for coordination. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 37, 1420–1431. doi: 10.1037/a0022337
van Schie, H. T., Mars, R. B., Coles, M. G. H., and Bekkering, H. (2004). Modulation of activity in medial frontal and motor cortices during error observation. Nat. Neurosci. 7, 549–554. doi: 10.1038/nn1239
van Schie, H. T., van Waterschoot, B. M., and Bekkering, H. (2008). Understanding action beyond imitation: reversed compatibility effects of action observation in imitation and joint action. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 34, 1493–1500. doi: 10.1037/a0011750
Vesper, C., Butterfill, S., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2010). A minimal architecture for joint action. Neural Netw. 23, 998–1003. doi: 10.1016/j.neunet.2010.06.002
Vesper, C., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2014). Our actions in my mind: motor imagery of joint action. Neuropsychologia 55, 115–121. doi: 10.1016/j.neuropsychologia.2013.05.024
Vesper, C., and Richardson, M. (2014). Strategic communication and behavioral coupling in asymmetric joint action. Exp. Brain Res. 232, 2945–2956. doi: 10.1007/s00221–014–3982–1
Vesper, C., van der Wel, R., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2011). Making oneself predictable: reduced temporal variability facilitates joint action coordination. Exp. Brain Res. 211, 517–530. doi: 10.1007/s00221–011–2706-z
Vesper, C., van der Wel, R., Knoblich, G., and Sebanz, N. (2013). Are you ready to jump? Predictive mechanisms in interpersonal coordination. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 39, 48–61.
Wahn, B., and König, P. (2015). ‘Audition and vision share spatial attentional resources, yet attentional load does not disrupt audiovisual integration. Front. Psychol. 6:1084. doi: 10.3389/fpsyg.2015.01084
Wahn, B., and König, P. (2016). Attentional resource allocation in visuotactile processing depends on the task, but optimal visuotactile integration does not depend on attentional resources. Front. Integr. Neurosci. 10:13. doi: 10.3389/fnint.2016.00013
Wahn, B., Schwandt, J., Krüger, M., Crafa, D., Nunnendorf, V., and König, P. (2015). Multisensory teamwork: using a tactile or an auditory display to exchange gaze information improves performance in joint visual search. Ergonomics 59, 1–15. doi: 10.1080/00140139.2015.1099742
Wilson, M., and Knoblich, G. (2005). The case for motor involvement in perceiving conspecifics. Psychol. Bull. 131, 460–473. doi: 10.1037/0033–2909.131.3.460
Wolpert, D. M., Doya, K., and Kawato, M. (2003). A unifying computational framework for motor control and interaction. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B 358, 593–602. doi: 10.1098/rstb.2002.1238
