Sociale media: kijken of stelen?
Stel, je bent illustrator, pas afgestudeerd en voor jezelf begonnen. Ter promotie van je werk plaats je de door jou gemaakte illustraties op je website en een aantal social media kanalen zoals Instagram. Een bekend tijdschrift toont interesse in je werk en wil graag een aantal illustraties bij een artikel in een volgende uitgave plaatsen. Je bent razend enthousiast, op deze wijze bereik je namelijk een nieuw en groter publiek. Tijdens de onderhandelingsgesprekken met het tijdschrift blijkt echter dat deze er niet voor wilt betalen. Hierdoor ga je twijfelen, want je werk is toch zeker een bepaalde vergoeding waard? Na lang te hebben nagedacht heb je besloten niet op de vraag van het tijdschrift in te gaan. Een paar weken later blijkt dat het tijdschrift een aantal illustraties van je Instagram heeft geplukt en bij het artikel heeft geplaatst, zonder jouw toestemming. Je vraagt je af of dit zomaar is toegestaan. En zo niet, wat kun je hier dan tegen doen?
Bovenstaande casus komt vaker voor dan je denkt en dat geldt niet alleen voor illustratoren, maar bijvoorbeeld ook voor fotografen, schrijvers, grafisch ontwerpers en muzikanten. Kunstenaars die hun ziel en zaligheid in hun werk stoppen, dat een ander daar zomaar mee vandoor kan gaan is daarom des te pijnlijker.
De wetgever heeft de kunstenaar hiertegen willen beschermen door de zogenaamde Auteurswet. De Auteurswet voorziet in het uitsluitend recht van de maker om een werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Het beschermt creatieve waarneembare prestaties zoals boeken, beeldende kunst, brieven, gedichten, opstellen, slagzinnen, artikelen, toneelstukken, muzikale composities, speeches, films, vormgeving, illustraties, foto’s, grafisch ontwerpen, lettertypen et cetera. Het auteursrecht ontstaat door de loutere scheppingsdaad, zonder dat aan bepaalde formaliteiten voldaan behoeft te worden. Je hoeft het auteursrecht dus niet aan te vragen of je ergens in te schrijven en je hoeft er ook geen geld voor te betalen.
Het auteursrecht geeft jou als maker bovendien het recht anderen te beletten je werk te verspreiden of openbaar te maken. De auteursrechthebbende kan derden ervan weerhouden zijn of haar werk te kopiëren of verspreiden. Alleen de maker van een werk mag het werk vrij gebruiken. Als een ander het werk wil gebruiken dan moet deze daarvoor toestemming krijgen van de maker. Veelal wordt er voor het gebruik een bepaald bedrag gevraagd, waar het verdienmodel van veel kunstenaars in gelegen is. Het auteursrecht is een belangrijk recht voor kunstenaars, met een grote beschermingsreikwijdte, maar wat doe je als iemand inbreuk maakt op dit recht, zoals in bovengenoemde casus?
Het auteursrecht beschermt jouw als maker tegen het ongevraagd gebruiken van je werk door een ander. Maar voorkomen is beter dan genezen.
Op grond van het auteursrecht heeft de illustrator het recht het tijdschrift te weerhouden van het plaatsen van de illustraties. Er is namelijk sprake van een inbreuk op het auteursrecht indien er zonder toestemming van de auteursrechthebbende (de illustrator) handelingen zijn verricht die op grond van de auteurswet uitsluitend toekomen aan de auteursrechthebbende. Je kan tegen een dergelijke inbreuk door derden optreden met civielrechtelijke en strafrechtelijke middelen. Civielrechtelijke handhaving wil zeggen dat jij als ene burger een andere burger aanspreekt. Strafrechtelijke handhaving gebeurt eigenlijk alleen in grote, ernstige inbreukgevallen zoals illegale download op grote schaal. Het uitgangspunt in de auteursrechtelijke handhaving is daarom het civielrecht, dit houdt in dat je als auteursrechthebbende zelf tegen de inbreuk zult moeten optreden.
Het is verstandig de inbreukmakende partij (in de casus is dat het tijdschrift) schriftelijk van de inbreuk op de hoogte te stellen (dus per mail of per brief). In deze mail of brief laat je vervolgens weten wat je wilt. In principe kan je het tijdschrift verbieden je werk op deze wijze te gebruiken. Maar dat wordt lastig nu het tijdschrift al in de winkels ligt. Dit doe je dus eigenlijk alleen als je echt niet wilt dat jouw illustraties in dat tijdschrift geplaatst worden (bijvoorbeeld, omdat je niet met het tijdschrift of het artikel geassocieerd wilt worden). Een betere oplossing is in dit geval het eisen van een schadevergoeding. Deze schadevergoeding zal veelal zo hoog zijn als het bedrag dat je voor het plaatsen van je illustraties had willen vragen. Mocht het tijdschrift hier niet op in willen gaan, dan kun je verdere stappen ondernemen, hiervoor zul je rechtsbijstand, een juridisch adviesbureau of een advocaat kunnen inschakelen.
Het auteursrecht beschermt jouw als maker tegen het ongevraagd gebruiken van je werk door een ander. Maar, voorkomen is beter dan genezen. Als maker doe je er daarom goed aan op internet duidelijk te maken hoe je werk gebruikt mag worden door anderen, dit kun je o.a. doen door het werken met Creative Commons.
Creative Commons bieden auteurs, kunstenaars, wetenschappers, docenten en alle andere creatieve makers de vrijheid om op een flexibele manier met hun auteursrechten om te gaan. Met een keuze uit zes (gratis) beschikbare standaardlicenties bepaalt de auteursrechthebbende in welke mate zijn of haar werk verder verspreid mag worden, en onder welke voorwaarden dit mag. Met een Creative Commons-licentie behoud je al je rechten, maar geef je aan anderen toestemming om je werk te verspreiden, met anderen te delen of bij sommige licenties ook om het werk te bewerken. Het aanbieden van je werk onder een Creative Commons-licentie betekent niet dat je je auteursrechten opgeeft. Zonder een Creative Commons-licentie zou iedereen expliciet toestemming aan je moeten vragen voor elk gebruik van je werk. Met een Creative Commons-licentie kan je in een keer aan iedereen duidelijk maken onder welke voorwaarden ze je werk mogen gebruiken zonder dat er telkens toestemming nodig is.
Terugkomend op de casus. Mag het tijdschrift jouw illustraties van Instagram plukken en zonder jouw toestemming in het tijdschrift plaatsen? Nee, de auteurswet staat dit in de weg. De auteurswet biedt tevens een aantal tools waarmee je tegen deze vorm van inbreuk kunt optreden. Daarnaast is het verstandig om bij werken die je op internet plaatst, aan te geven hoe anderen deze werken mogen gebruiken, zo voorkom je misverstanden.
Voor CultuurCollege schrijf ik een aantal artikelen over het juridische aspect van het kunstenaarschap. Als creatieve maker krijg je te maken met auteursrechten, octrooirechten, creative commons, overeenkomsten en nog veel meer. Dat klinkt ingewikkeld en dat is het meestal ook. In een serie blogs vertaal ik mijn juridischekennis voor de creatieve maker. Collegestof waar je iets aan hebt.
— Marlous Roelofs, juridisch adviseur, Mr. in de Kunst
