Einojuhani Rautavaara (1928–2016): Fins ikoon van de eigentijdse muziek

Afgelopen woensdagnacht, 27 juli overleed Einojuhani Rautavaara in zijn huis in Helsinki, ten gevolge van complicaties bij een operatie. Hij werd 87 jaar oud en gold algemeen als de ongekroonde troonopvolger van Jean Sibelius (1865–1957), die rond 1930 zijn laatste noten schreef.

Bevrijd van schaduw Sibelius

Daarna bleef het lang stil aan het Finse front. Pas vanaf midden jaren vijftig blies Einojuhani Rautavaara (1928–2016) de Finse muziek weer nieuw leven in, met een reeks symfonieën en opera’s, waarin hij zich geleidelijk bevrijdde van Sibelius’ schaduw.

Rautavaara ontwikkelde een eigen stem door de stijl van Sibelius te vermengen met scheutjes Stravinsky, Sjostakovitsj, Schönberg en zelfs Górecki. Zijn opera’s Thomas (1985), over de 12e eeuwse martelaar Thomas à Becket en Vincent (1989), over Vincent van Gogh, veroverden dankzij hun kleurrijke taal een internationaal publiek.

Eenzame strijd om het bestaan

In 1990 componeerde hij de aangrijpende, op een waargebeurd verhaal gebaseerde opera Solgården (Het huis van de zon). Hierin leveren de hoofdpersonen een eenzame strijd om het bestaan. Een Russische tweeling vlucht in 1917 met de familie naar Finland, waarna vader en broer zelfmoord plegen en moeder overlijdt. De zussen Noora en Riina trekken zich terug in een droomwereld, waarin ze het verleden eindeloos herbeleven. Rautavaara schreef zelf het libretto en de muziek is een mengeling van atonaliteit, tonaliteit en grote romantische gebaren.

Tegenover dit schrijnende werk staat het luchtige fluitconcert Dances with the Winds (1975), waarin Rautavaara het instrument laat dansen in een enorm scala aan klankkleuren. Het werd in 2013 hier te lande uitgevoerd door het Radio Fiharmonisch Orkest o.l.v. chef-dirigent Markus Stenz in de omroepserie De Vrijdag van Vredenburg. Solist was de Nederlander Jacques Zoon, met wie ik voor Cultuurpers sprak over dit betoverende stuk.

Rautavaara is in Nederland weinig bekend, maar geldt in eigen land als een ikoon, die de schakel vormde tussen de 19e eeuw en de naoorlogse generaties. Componisten als Magnus Lindberg, Kaija Saariaho en Esa-Pekka Salonen overstijgen hem in bekendheid, maar hebben groot respect voor hun wegbereider. Zo meldt Salonen via twitter:

Helaas zal Rautavaara nooit meer een instrument laten dansen.

Oorspronkelijk gepubliceerd op Cultuurpers.