Sürekli değişen Dünya’da, iletişim hızının artması ile birlikte, Dünya’nın farklı coğrafyalarından gelen ve farklı talepleri olan İş Ortaklarının (Stakeholders) sayısı artmaya başladı. Bunları en basidinden tercihlerine göre tanımlamak dahi bir veri yaratırken, sayısız verinin tanımlamaya çalışılması ile “Big Data” ifadesi hayatımıza girmiş oldu.
Eski endüstriler verilerin öneminin yakın zamanda farkına varmış olsalar da yeni sektörler ve çevik kurumlar bunların değerini elde ettikleri anlardan itibaren işleyerek gelirlerini artırdılar.
Birden fazla birimin veri ürettiği ve üretilen veriden çıktı beklediği günümüzde, veriler sadece bir departmanın kontrolüne bırakılmayacak kadar fazla, önemli ve analiz edilmeye/ işlenmeye ihtiyaç duyulan sanal varlıklar (asset). Bu ve benzeri nedenlerle kurumsal olarak Veri Yönetişimi’ne ihtiyaç duyulmaktadır.
Veri Yönetişimi (“VY”) konusunda ISO 8000 kurumlara yol gösterici olabilir. Bunun yanı sıra, akademik ve uzmanların farklı sitelerde yazdıkları VY makalelerinde ISO 8000'e benzer veya farklılaşan modellere rastlamak mümkün. Konu hakkında yeni ve daha detaylı modeller akademisyenler ve profesyonellerce yazılmaya devam etmektedir. Bu durum, konunun halen gelişmeye ve değişmeye devam ettiğinin kanıtıdır. Diğer taraftan, hali hazırda VY ile ilgili genel kabul görmüş tek bir model olmadığı ve modellerin bir çoğu bilgi teknolojileri denetimi/risk yönetimi perspektifinden olayı ele aldıklarından, kurumlar kendi ölçeklerinde kendi model anlayışlarını geliştirebilirler.
Araştırmalarım sonucunda ve belirttiğim düşünceden yola çıkarak, VY hakkında önerilen modelleri üç makaleden oluşacak bir yazı dizisi ile sizlerle paylaşmak istedim. Yazı dizisi sonunda en güncel modeller ile yeni bir model önerisini sizlerle paylaşmayı planlamaktayım.
ISO 8000
ISO 8000 — Veri ve Bilginin Kalite Standartları, VY konusunda yol gösterici, temel bir doküman olarak öne çıkmaktadır. Standart belgesinde, bilginin ve verinin türünü kalitesine göre belirlenmektedir. Bilginin ve verinin yönetilmesi, ölçümlenmesi ve kalitesinin artırılması hakkında tanımlara sahiptir. Belgenin en güncel hali, 2019 yılı içerisinde yayınlanmış ve ISO 8000–116:2019 olarak adlandırılmıştır (bir önceki versiyon ile farklılıklara değinilmeyecektir). Belgenin kapsamı ve amaçları incelendiğinde; kapsamı: “Veri kalitesi, terminoloji, veri kalite çalışmaları, kriterler ve testler”dir; amacı: “Ürün ve hizmet yaşam döngüsü içerisinde, paylaşılmış, değiştirilmiş/ takas edilmiş veya arşivlenmiş verinin bazı şartları karşılaması ve kullanıcıların karar almasında temel oluşturması, bunun neticesinde kullanıcıların verimli bir şekilde, en iyi, güvenli karar alması” şeklinde belirtilebilir.
ISO 8000 modelinde önemli başlıklar şu şekilde tanımlanmıştır:
- Planlama
- Süreç belirleme
- Veri belirleme
- Paydaş belirleme
- Teknoloji belirleme
- Hayata geçirme ve değerlendirme
- Uygunluk niteliği
First San Francisco Partners (FSFP) Modeli
Günümüzde bir çok geliştirilen model, kurumların stratejisine, misyonuna ve hedeflerine hizalanmakta ve bunları destekleyecek şekilde geliştirilmektedir. FSFP VY Modeli de 2012 yılında modele ismini veren aynı adlı danışmanlık firması tarafından tasarlanmış ve paylaşılmıştır.
FSFP VY Modelinin odağında Değişim Yönetimi yer almaktadır. Değişim yönetimi ile birlikte kurumlar Dijital Dönüşüm süreçleri içerisinde yer alarak, gerekli fiziksel, zihinsel alt yapı inşasını tamamlamaya, ayrıca rol ve sorumlulukları belirleyerek yönetişimin gelişmesine temel hazırlamaktadır.
FSFP VY Modeli farklı perspektifleri ele almaktadır. Bunlar;
· Strateji: VY stratejisinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için VY yaklaşımına yönelik vizyon ve misyon tanımlanmasına ihtiyaç vardır. Fizibilite çalışması ile verilerden beklenen değer ortaya konulmasına ihtiyaç vardır. Bunlar dikkate alınarak bir VY için bir yol haritası çıkarılabilir.
· Politikalar — Süreçler ve Standartlar: Verilerin güvenliği, gizliliği, yaratacağı riskler, muhafaza yöntemleri, yasa ve diğer mevzuat yükümlülükleri, verilerin türlerine göre ayrıştırma yöntemleri, veri sahipliği gibi unsurlar dokümante edilir.
· Organizasyon Yapısı: İç politika ve prosedürlerde belirlenmiş ihtiyaç duyulan komitelere, birimlere organizasyon yapısı içerisinde yer verilir.
· Hesaplama ve İzleme: Verilerin tam, zamandan bağımsız, doğru olması dikkate alınarak, kalite metrikleri ve KPI’lar (anahtar performans indikatörleri) belirlenir.
· Teknoloji: Veri mimarisi ve VY teknolojisi kararları alınır. (Örneğin: Bilgi yaşam döngüsü araçları, gelişmiş analitik analiz ve modelleme araçları)
Bu model VY stratejisinin icra edilmesi için fikir veren bir diğer yaklaşımdır.
Önem atfedilmesi gereken bir husus da verilerden değer elde etmeyi/ yaratmayı bekleyen kullanıcıların doğru veriye, zamanında ulaşabilmesi önem taşımaktadır. VY modellerinde de üst düzey yöneticilere veriler hakkında “Güvence (assurance) verilmesi”, yönetişimin temel taşı olarak önemini koruyacaktır.
