Yapay Zekâ Teknolojileri ile İç Denetim Fonksiyonuna ve İç Kontrol Mekanizmalarına Yeni Bir Bakış Açısının Kazandırılması
Dijital dönüşüm serisine devam ediyoruz..
Yapay zekâ teknolojileri insan beyninin çalışma kapasitesine ve yeteneğine sahip olan kendi geçmiş deneyimlerinden çıkarım yapabilen akıllı teknolojilerdir. Kontrollü bir şekilde uygulanmadıkları ve sürekli olarak izlenmedikleri takdirde yıkıcı bir güç olabilmeleri mümkündür. Bu nedenle yapay zekâ teknolojileri ile birlikte iç denetim fonksiyonunun ve iç kontrol mekanizmalarının öneminin farkına varılarak üzerinde çalışmaların ivedilikle gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Yapay zekâ teknolojilerinin yapısı karmaşıktır ve içerisinde birden çok teknolojiyi barındırmaktadır. Her bir alt teknolojinin farklı yeteneklere ve avantajlara sahip olması bu yapıları daha karmaşık bir hale getirmektedir. Bu teknolojilerin iş ortamında benimsenmesi için bilişsel teknolojilere olan farkındalığın edinilmesi diğer bir değişle yapay zekâyı oluşturan teknolojilerin organizasyon içerisinde benimsenerek hangi işlevselliğe sahip oldukları konusunda bilgi edinilmesi öncelikli olmaktadır. Mevcut süreçte yapay zekâ teknolojilerinin tasarlanmasının yanı sıra alt teknolojilerinin anlaşılabilmesi bilişsel teknolojilere olan farkındalığı, teknik yetkinliği ile yeterliliği ve süreç bilgisini gerektirir. Tüm bu gereklilikleri sağlayan organizasyonel yapılar için bilişsel teknolojilerin bulunduğu süreçlerin çalıştırılabilmesi ve yönetilebilmesi endişeyi de beraberinde getirmektedir. Çünkü bilişsel teknolojilerin iş süreçleri ile entegrasyonunda çalıştırılan süreçlerin hedeflenen çıktı ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Yürütme aşamasında işleyişin izlenebilirlik durumu sürecin kontrol edilebilirliğine bağlı olmaktadır. Özellikle bilişsel teknolojilerin kontrollü bir şekilde ve denetlenebilir bir yapı içerisinde ilerlemesi hedeflenen çıktı ile uyumun yakalanmasında önemli bir gerek haline dönüşecektir. Aksi takdirde işletmeleri dönüşüm sürecinde yapay zekânın uygulanabilirliğine ilişkin olarak geri plana düşürecektir.
Dönüşüm süreci ile birlikte mevcut işlerin veya sektörlerin farklılaşmış gereksinimleri ve ihtiyaçları olan, değişim gösteren organizasyon yapılarına dönüşmeleri kaçınılmaz olmaktadır. Bu sürecin teknoloji adaptasyonu ile paralel bir şekilde yürütülmesi için gereken organizasyon yapısındaki iç denetim fonksiyonu ve iç kontrol mekanizmaları katkı sağlayacaktır. İnsan makine iş birliğinde organizasyon yapısında iç denetim fonksiyonuna ve iç kontrol mekanizmasına duyulan ihtiyaç ön plana çıkacaktır. O noktada insan varlığı önem kazanarak teknolojik dönüşüm sürecinin iç denetim ve iç kontrol boyutunu destekleyerek geliştirecektir. Normal şartlar altında makinelere devredilen işlerin insanlar tarafından gerçekleştirilmesi sırasında iç denetim fonksiyonuna ve iç kontrol mekanizmalarına duyulan ihtiyaç ile işlerin otomasyona geçirildikten sonraki duyulan ihtiyacın farklı olması beklenmektedir. Çünkü yapay zekâ teknolojilerinin işletmenin amaçları doğrultusunda çıktı üretebilmesi ve işletme etiğine uygun olarak operasyonu yürütebilmesi ancak iç denetim fonksiyonu ve iç kontrol mekanizmalarının devreye alınarak çıktı sürekliliği sağlanması ve kontrol altına alınması gerekmektedir. Sağlık sektöründe teşhis için kullanılan yapay zekâ teknolojilerinin deneyimleyerek çıkarımda bulunma yeteneği incelendiğinde bir anda ölümcül bir hastalık teşhis edildiği zaman kendi içerisinde yapay zekâ doğum ölüm oranlarını kıyaslayarak nüfusu dengelemek amacıyla tedavi edici bir reçete oluşturmayabilir. Bunun yerine genel bir teşhis tanımlanır. Buradaki risk bilişsel teknolojilerin denetimsiz bir şekilde ilerledikleri zaman içerisinde barındırabileceği risktir. PwC tarafından gerçekleştirilen “CEO Pulse Anketi”nde işletmelerin yapay zekâya karşı mesafeli durmalarının nedenleri aşağıda belirtilmektedir (PwC, 2017: 22).
- Artan güvenlik açığı ve işlerin sekteye uğraması (%77),
- Önyargı potansiyeli ve şeffaflık eksikliği (%76),
- Yapay zekâ kurallarının ve yönetişiminin sağlanması (%73),
- Paydaşların güveni ve ahlaki ikilemlerine ilişkin riskin varlığı (%71),
- Toplum düzenini bozma potansiyelinin olması (%67),
- Yeterli düzenleme eksikliğinin bulunması (%64).
Yukarıda bahsedilen ve endişe yaratan konulara çözüm sunacak olan mekanizma işletmelerde yer alan iç denetim fonksiyonu ve iç kontrol mekanizmalarıdır. İşletmelerin yapay zekâya karşı mesafeli durmalarının nedenleri incelendiğinde üzerinde çalışılması gereken birçok sebep olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu sebepler işletmeler açısından endişe yaratıcıdır. Bu nedenledir ki yapay zekâ teknolojilerinin organizasyon içerisinde kontrol edilebilir, izlenebilir ve denetlenebilir olması gerekmektedir.
Bu noktada yüksek teknolojiye sahip makinenin insan kontrolünden bağımsız bir şekilde istenilen verimi ortaya koyamadığı görülmektedir. Diğer bir deyişle insan makine iş birliği ortaya konmakta ve iş birliği içerisinde bu teknolojilerin kontrol gereksinimine ihtiyaç duyduğu fark edilmektedir. Yapay zekâ teknolojilerinin organizasyon yapılarına adaptasyonu esnasında iç denetim bakış açısının dikkate alınarak teknolojilerin adaptasyon sürecine yön verilmesi gerekmektedir.
TİDE tarafından hazırlanan küresel yayında yapay zekâ yönetişimi şu şekilde tanımlanmaktadır: “Yapay zekâ yönetişimi, organizasyonun tüm yapay zekâ aktivitelerini yönlendirmek, yönetmek ve izlemek için uygulanan yapıları, prosesleri ve prosedürleri tanımlar. Yönetişim yapısı ve usulleri organizasyonun spesifik karakteristiklerine göre değişiklik gösterecektir.” Yapay zekâ yönetişimi aşağıdaki hususlarda işletmeye katkı sağlar (TİDE KÜRESEL, Yapay Zekâ 2, 2017: 7):
- Yapay zekâ teknolojilerine ilişkin olarak hesap verilebilirliğin, sorumluluğun ve gözetimin sağlanması,
- Yapay zekâ teknolojilerine ilişkin sorumlu olan personelin gerekli beceriye ve uzmanlık seviyesine ulaşmasına yardımcı olması,
- Yapay zekâ uygulamalarının ve süreç entegrasyonunun işletmenin değerleriyle uyumlu olmasına ve etik, sosyal, kanuni sorumlulukları ile tutarlılığının sağlanmasına katkı sunması,
Yapay zekâ teknolojilerinin uygulanması sürecine ilişkin işletmelerin yapay zekâ konusunda politika ve prosedürlerinin oluşturulması gerekmektedir. Uygulama sürecinin yanı sıra yapay zekâ teknolojilerinden elde edilen çıktının ölçümü, yapay zekânın eğitimi ve raporlamalarının oluşturulması için de politika ve prosedürler oluşturulmalıdır. İç denetçiler, yapay zekâ ile ilgili düzenleyici otoritelerin çalışmalarını takip etmeli ve bununla ilgili önemli olan çalışmaları yönetime ve yönetim kuruluna sunmalıdır. Eş zamanlı olarak işletmenin mevzuat kontrollerinin yeni çıkan standartları, düzenlemeleri, kılavuzları içerip içermediği incelenmelidir (TİDE KÜRESEL, Yapay Zekâ 2, 2017: 7).
Teknolojik dönüşüm sürecinde dikkate alınması gereken ana husus bilişsel teknolojilerin iş süreçlerine entegrasyonu ile birlikte işletmeler için gerekli olacak bir iç kontrol mekanizmasının varlığıdır. Her bir yapay zekâ alt teknolojisinin farklı özellikleri bulunduğundan dolayı bir iç kontrol mekanizmasının oluşturulmasında bu farklılıklar dikkate alınmaktadır. Bu durum denetim ihtiyacını gösteren bir işarettir. Sistem tarafından iç denetim faaliyeti gerçekleştirilebileceği için denetimde süreklilik esas olmaktadır. Risk odaklı olması bize sistem üzerinde oluşturulan ve denetlenen hangi faaliyet ise o sisteme tanımlanan risklere ve riske karşılık gelen uygun kontrollere göre sistem üzerinde denetim algoritmasının oluşturulacağını göstermektedir. Sistemin çalışması için bir akış oluşturulurken uygulama örnekleri üzerinden ilerleme sağlanabileceğinden burada risk ve riskle ilişkili olan kontrol uygulamalarını dikkate alarak bir algoritmanın geliştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle denetim işlevinin sisteme aktarılması noktasında iç denetim ve iç kontrol uzmanlarına düşen sorumluluğun artması öngörülmektedir.
Referanslar:
PwC, (2017), Sizing The Prize What is the real value of AI for your business and how can you capitalize?
THE INSTITUDE OF INTERNAL AUDITORS, (2017), Küresel Bakı Açıları ve iç görüler — IIA’nın Yapay Zekâ Denetim Çerçevesi, Pratik Uygulamalar, Bölüm A, AI PART II.
