Keuzes die we als samenleving maken over AI: Lessen van de Romeinen
Beslissingen van Romeinse werklieden, duizenden jaren geleden genomen, oefenen potentieel nog altijd invloed uit op het hedendaagse leven. Hoe zit dat precies? En op welke manier zullen de huidige beslissingen over kunstmatige intelligentie invloed blijven uitoefenen, wellicht zelfs voor eeuwen? Dit artikel verkent het belang van doordachte keuzes aangaande de rol van technologie in de maatschappij.
Ik ben geboren in 1993. Een eeuw te jong om in een raket richting Mars te stappen, een paar eeuwen te oud om de oceanen te ontdekken (zonder naar een diepte te gaan die ik wenselijk acht voor mijn gezondheid). Toch is leven in de eerste helft van de 21ste eeuw allesbehalve saai: Onze wereld ondergaat een technologische metamorfose die ongekende mogelijkheden biedt en tegelijkertijd gevaarlijk wanneer verkeerd toegepast. In 2023 werd generatieve AI breed toegankelijk en geavanceerde algoritmes beïnvloeden nu onderwijs, bedrijven en overheden. Deze concepten behoren niet langer tot de wereld van sciencefiction, maar vormen een dagelijkse realiteit. Toen ik aan mijn proefschrift begon, leek de impact van kunstmatige intelligentie al aanzienlijk, maar vijf jaar later is ‘aanzienlijk’ een understatement gebleken. Kunstmatige intelligentie staat op het punt onze maatschappij ingrijpend te veranderen. De beslissingen die nu genomen worden, zullen nog eeuwenlang hun invloed uitoefenen op onze samenleving.
Eerlijk gezegd is het lastig te voorspellen wat de uitkomst is van bepaalde keuzes rondom kunstmatige intelligentie, zelfs met de slimste algoritmes. De wereld is te complex om de uitkomst van onze beslissingen volledig te doorzien. Toch is het essentieel dat er keuzes worden gemaakt in de maatschappij hoe om te gaan met kunstmatige intelligentie. Immers: “Een keuze is altijd beter dan geen keuze”. Toch moet er zoveel mogelijk moeite gestoken worden in het nemen van de juiste keuzes als het gaat om kunstmatige intelligentie: met de juiste informatie en de juiste kennis aanwezig. Voor besluiten over algoritmes in het onderwijs moeten specialisten op het gebied van onderwijs samenwerken met specialisten op het gebied van algoritmes. Hetzelfde geldt voor regelgeving, klimaat en de gezondheidszorg. Waarom vermoed ik dat keuzes die nu gemaakt worden over kunstmatige intelligentie nog eeuwen effect zullen hebben? Omdat specificaties van Romeinse technologie nog steeds invloed hebben op onze hedendaagse infrastructuur.
De invloed van Romeinse technologische keuzes op onze moderne samenleving blijkt treffend uit een verhaal over de oorsprong van de standaard spoorbreedte. Interessant genoeg bestaat er de theorie dat de veelgebruikte standaardspoorbreedte van 1435 mm indirect afgeleid is van de afstand tussen de wielen van Romeinse strijdwagens. Deze ‘keuze’, vermoedelijk gemaakt voor de efficiëntie van strijdwagens, heeft mogelijk onbedoeld een blijvende impact gehad. De afstand van 1435 mm tussen de wielen creëerde namelijk diepe sporen in de modderwegen, die volgens het verhaal op hun beurt de basis vormden voor de standaardisatie van moderne treinsporen. Of er een direct verband is tussen de breedte van de strijdwagens is niet met zekerheid te zeggen, het is ook goed mogelijk dat het gaat om een afstand die simpelweg praktisch is voor diverse doeleinden. Maar de afstand lijkt overeen te komen. Fascinerend niet waar?
Het verhaal van de spoorbreedte die is besloten door Romeinse wagenbouwers lijkt zo toevallig dat het doet denken aan het butterfly effect. Het butterfly effect houdt in: Een kleine keuze in het verleden, kan schijnbaar willekeurige en onvoorziene effecten hebben in de toekomst. Het butterfly effect komt vaak voor in films over tijdreizen, waarbij een kleine aanpassing in het verleden bij terugkomst in het heden zorgt voor een compleet andere wereld. De keuze voor 1435 mm is met zekerheid niet genomen om dat het de beste breedte is voor treinen, die bestonden immers nog niet.
Ik ben er van overtuigd dat de samenleving momenteel op het punt staat om de ‘breedte’ van kunstmatige intelligentie te bepalen. De keuzes die we maken over het gebruik van AI in onze samenleving, van wetgeving tot ethische overwegingen, zullen eeuwenlang gevolgen hebben en misschien zelfs de standaard zetten voor nieuwe technologieën ver in de toekomst. In veel gevallen dempt men de put wanneer het kalf verdronken is, en zal er pas wetgeving ontstaan voor nieuwe vormen van kunstmatige intelligentie nadat de schadelijkheid ervan duidelijk wordt.
In veel gevallen dempt men de put wanneer het kalf verdronken is
Denk aan de dilemma’s rondom sociale media en smartphones in het klaslokaal. Moeten scholen wel of niet telefoons toestaan? De algoritmes achter sociale media zijn ontzettend verslavend, en het gemiddelde puber brein is niet gewapend tegen deze enorme krachten. De mentale gezondheid van jongeren gaat al jaren achteruit, en de invloed van smartphones en problematisch gebruik van sociale media lijkt steeds duidelijker een oorzaak van mentale problemen. Een bekende uitspraak is: “We moeten niet bang zijn dat slimme algoritmes de wereld over nemen, we moeten bang zijn dat algoritmes nog niet slim zijn en de wereld al hebben overgenomen.”. In een poging tot het vasthouden van aandacht van gebruikers om zoveel mogelijk advertenties te verkopen hebben de bedrijven achter sociale media potentieel de hersenen van een gehele generatie beschadigd: het klinkt logisch om hier als overheid maatregelen tegen te nemen.
We moeten niet bang zijn dat slimme algoritmes de wereld over nemen, we moeten bang zijn dat algoritmes nog niet slim zijn en de wereld al hebben overgenomen.
Anderzijds is sociale media onderdeel geworden van de samenleving, en als kinderen op scholen niet worden voorbereid op de echte wereld, waar op dan wel? Het wel of niet toestaan van smartphones op scholen is een voorbeeld van een keuze die invloed zullen hebben op hoe nieuwe generaties hun breinen ontwikkelen. Naar mijn inzien is het beste dit soort keuzes niet binden te maken en continue te herzien: er kan nog van alles veranderen en het is onbekend wat voor ongewenst effecten er plaatsvinden door bepaalde zaken toe te staan of juist niet toe te laten. Toch is het uiterst belangrijk om als maatschappij een goede manier te hebben om keuzes te maken. Dus los van welke keuze er wordt gemaakt is het essentieel om onderzoek te doen naar de gevolgen, en op basis daarvan bij te sturen. Hiervoor is het belangrijk te experimenteren met beleid voor nieuwe technologieën en te blijven investeren in solide wetenschappelijk aanpak voor het vinden van wat de beste strategieën zijn voor de samenleving.
Los van nieuwe wetgeving om de ongewenst effecten van nieuwe technologische innovaties tegen te gaan zijn er natuurlijk ook bestaande wetten die gebruikt kunnen worden. Een recent voorbeeld is de rechtszaak tussen OpenAI en The New York Times. The New York Times sleepen OpenAI voor de rechter omdat hun artikelen gebruikt zijn om de taalmodellen van OpenAI te trainen zonder dat hier toestemming voor was. Voor het maken van taalmodellen is het nodig om grote hoeveelheden teksten te gebruiken, dus de archieven van kranten zijn een perfecte bron. Hoewel een journalistiek student die de krant leest en op deze manier leert zelf nieuwe artikelen te schrijven is toegestaan, is het nog niet duidelijk hoe rechters denken over algoritmes die hetzelfde leer proces doorgaan. Vermoedelijk is deze rechtzaak slechts het begin van een lange reeks juridische en ethische discussies over auteursrecht en generatieve modellen. De uitkomsten van deze debatten zullen onze maatschappij diepgaand beïnvloeden doordat er door de uitkomst direct invloed zal zijn op hoe informatie zich verspreid. Maar is het slim te besluiten of gebruik van een technologie wenselijk is op basis van wetgeving die gemaakt is voordat deze technologie überhaupt bestond? Vermoedelijk zal er nieuwe wetgeving gemaakt moeten worden die specifiek is toegespitst om een eerlijk speelveld te vormen in een wereld waar generatieve modellen bestaan.
Doordat de keuzes die nu gemaakt worden nog jaren invloed zullen hebben is het essentieel om bewuste en geïnformeerde beslissingen te nemen. Bijsturen is vaak nog mogelijk, maar het is goed om te realiseren dat elke keuze in meer of mindere maten permanente gevolgen kan hebben. We kunnen ons geen willekeur of toeval veroorloven als het gaat om technologie die de basis van onze samenleving kan hervormen. In zekere zin moeten we leren van de Romeinse werklieden, die waarschijnlijk nooit hadden kunnen voorzien hoe hun keuze voor een afstand tussen de wielen potentieel standaarden voor onze moderne trein infrastructuur zou vormen. Het is mogelijk slimmer om onze maatschappij zo in te richten dat we kunnen bijsturen op wat werkt, en niet op wat is ontstaan door toeval?
Naar mijn inzien zou het goed zijn als we als samenleving structureel investeren in onderzoek naar de invloed van technologie en beleid dat kan helpen de negatieve effecten te verminderen: problemen oplossen voordat ze ontstaan en oorzaken aanpakken in plaats van later symptomen proberen te genezen. Om goed keuzes te maken over kunstmatige intelligentie zijn er niet niet alleen machine learning specialisten nodig, daarnaast is het uiterst belangrijk dat ook experts uit gebieden waarop er invloed is zich mengen in het debat: Van onderwijs tot aan rechters, en van flitsbezorgers tot aan advocaten.
We zouden er wijs aan doen te leren van de Romeinen: Ondanks hun historische en technologische prestaties, ging het Romeinse rijk uiteindelijk ten onder. Als we willen dat onze samenleving een langere en succesvollere toekomst tegemoet gaat, moeten we alle beschikbare kennis benutten en weloverwogen beslissingen nemen.
Dit artikel is onderdeel van een serie rondom mijn boek “De AI-Revolutie: Hoe kunstmatige intelligentie de maatschappij gaat veranderen (en daar nu al mee bezig is)”, het boek is te koop in de betere boekhandel en online te bestellen. In dit boek duik ik dieper in de invloed van AI op onze toekomst en hoe we als samenleving de juiste koers kunnen bepalen in deze nieuwe, spannende tijd.
